УИХ дахь АН-ын бүлгийн дарга, Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С. Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Хэдхэн хоногийн өмнө болжөнгөрсөнАН-ын  Үндэсний зөвлөлдөх хорооны хурлынталаар яриагаа эхэлье. Сонгуулийн ялащал, намындотоодзөрчил, цаашид баримтлах бодлого  шийдвэрийнхээ эураглалыг гаргах, ялангуяа дүрмийн өерчлөлт хийх замаар АН-ын шинэчлэлийн суурнйг тавих гээд энэ хурлаас хүлээх юм их байлаа. Гэвч Их хурлынхаа товыг гаргаснаас өөрөөр тодорхой шийдэлд хүрч чвдалгүй завсарлалаа. АН-ын шинэчлэлийн талаар ярьж байсан хүмүүсийн зорилго ч талаар боллоо гэх яриа явж эхлээд байна?

ҮЗХ-ны хурлаар зөвхөн намын Их хурлын товыг зарлаад бусдыг нь шийдээгүй гэсэн асууцал байхгүй. ҮЗХ орой болтол хуралдаж хэд хэдэн асуудлыг ярилцсан. Хурлаар хэлэлцэх ёстой долоон асуудал байснаас нэгийг нь л шийдвэрлэсэн нь үнэн. Энэ нь намын Их хурлын товыг тогтоосон.

-Тэгэхээр бусад асуудлыг хэлэлцээгүй гэсэн үг үү?

Яг ч тэгж ойлгож болохгүй. Бусад асуудлыг хэлэлцэхийг нээлттэй хэвээр үлдээсэн. Тодорхой хугацааны дараа ҮЗХ үргэлжлүүлэн хуралдана. Цаг хугацааны хувьд эргэж ярилцах юм байгаа гэж үзсэн учраас ҮЗХ-ны гишүүдийн олонхийн саналаар түр хойшлуулсан. Түүнээс биш ганцхан асуудлыг шийдээд хаачихсан юм байхгүй л дээ. Нэгэйт намаа шинэчлэх гэж байгаа, бодлогын төвшинд ярьж буй асуудлыг нэг өдрийн дотор хийчих ажил биш. Ялангуяа үндэсний хэмжээний том нам, эрх барьж байсан хүчний хувьд шинэчлэл хийх нь налээд хариуцлагатай асуудал.

-ҮЗХ-ны гишүүдийн бүрэлдэхүүнд шинээр ИЗНН-ын төлеөллийг оруулсан гж сонссон. Гэтэл ИЗНН-ынхныг ҮЗХ-ны гишүүн болгох эсэх асуудлыг л хэлэлцсээр байгаад хурал өндөрлөсөн гэсэн. Энэ үнэн үү?

Тийм юм байхгүй. Намын дүрмийн дагуу ИЗНН-аас орж байгаа хүмүүсийг ёсчилж батлаад л явсан. Ер нь хэлэлцэх асуудлын дараалал, түүнийгээ батлах гэж нэлээд удсан. Угаасаа тэдгээр нь маш хариуцлагатай асууцал учраас тэгж цаг авсан байх.

-Хурлын уур амьсгал эхнээсээ нэлээд ширүүн байдлаар өрнөсөн. Жишээ нь, нийтлэлч Баабар, МоАХ-ны дарга Х.Баттулга нар намынхаа үйл ажиллагаа болон зарим хүнд нэлээд шүүмжлэлтэй хацдсан байна лээ?

Намын үйл ажиллагаанд шүүмжлэлтэй хандах гэхээсээ илүү хувь хүнийг доромжилсон, нэр төрд халдсан үйлдэл л хийх гээд байсан юм. Жишээ нь, нийтлэлч Баабар. Нэгдүгээрт, Баабар ҮЗХ-ны гишүүн биш. Хурал эхлэх үеэр дур мэдэн орж ирсэн. Хоёрдугаарт, Баабар аливаа асуудлыг ярихдаа хүнийг дандаа гүтгэсэн, доромжилсон байдлаар ханддаг. Угаасаа өөрийнх нь арга барил тийм хүн. Хүнийг доош нь хийсэн, үндэслэлгүйгээр хардсан тийм л юм хийдэг ш дээ. Хурлын уур амьсгал ингэж л эхэлсэн. Гэхдээ тэр нь газар аваагүй л дээ. Үндсэндээ Баабарыг гаргаснаар хурап үргэлжлээд явсан.

-МоАХ-ны дарга Х.Баттулгын хувьд?

Баттулга зүгээр л өөрийнхөө үгийг хэлсэн. Түүнд нь хэрэлдээд сүйд болсон юм байхгүй.

-Уг нь намаа сонгуульд удирдаж оролцсон хүмүүс болон удирдлагууддаа хариуцлага тооцох нь ҮЗХ-ны нэг зорилго байсан юм биш үү?

З.Энхболд хариуцдагаа хүлээгээд л намын даргаасаа чөлөөлөгдөх өргөдлөө өгсөн. Өөр ямар хариуцлага нэхэх юм.

-Намын даргаас чөлөөллөө гээд хариуцлага үүрэхийн нэр биш гэж яриад байгаа шүү дээ?

Тэгээд өөр яах ёстой юм. Тэр хүн хэрэг хийчихсэн юм уу. Ямар хууль зөрчсөн юм. Нэгдүгээрт, З.Энхболд гэдэг хүн Моншл Улсын ямар ч хууль дүрэм зөрчөөгүй. Хоёрдугаарт, сонгуульд оролцох нь улс төрийн намын үндсэн ажил. Ялж, ялагдах нь аль ч намд байдаг л асуудал. Ардчилал, хүний эрх хөгжсөн дэлхийн улс оронд нам ялагдлаа, дарга нь ажлаа өгснөөр дуусдаг. Өөр тэр хүнд хариуцлага үүрүүлэх тухай асуудал байдаггүй. Хэрвээ тэр хүн хууль зөрчсөн бол хуулиараа л хариуцлага хүлээх ёстой. Хууль зөрчөөгүй ч намаа ялагдуулсан учир өөрөө улс төрийн. ёс суртахууны хувьд тэр хүн хариуцлагаа хүлээгээд намын даргын ажлаас бууж байна. Аль ч улс оронд ийм л жишиг байдаг. Өөр яах гээд байгаа юм. Тэр хүнийг яллах, ямар нэгэн зүйлд буруутгах юм уу.

-Намаасаа хөөнө гэсэн яриа гараад байгаа?

-Тийм зэрлэг юм гэж байж болохгүй. Тэр бол өс хонзонгийн л үйлдэл. Тэгэхээр тийм утгагүй зүйл ярьж болохгүй. Хэрвээ хариуцлагын асуудал ярих гээд байгаа бол нам тэр чигээрээ хариуцдага хүлээх ёстой. Намын бүх гишүүн хариуцлага хүлээх ёстой.

-ҮЗХ-ны гишүүдээс эхлүүлээд гэсэн үг үү?

Ганц хүн сонгуульд ороогүй биз дээ. УИХ-д 76 хүн нэр дэвшлээ. Аймаг, нийслэлд гэхэд олон зуун хүн нэр дэвшлээ. Тэгэхээр тэрхүү нэр дэвшигчид, АН-д үүрэг хүлээж байгаа хүн болгон хариуцлага хүлээх ёстой.

-Хэдий хуучирсан сэдэв ч сон-гуулийн дүнгийн талаар асуухгүй өнгөрч болохгүй нь. Эрх барьж байсан, дээр нь олонх болох зорилготойгоор сонгуульд оролцсон АН-д сонгогчид ердөө есхөн суудлыг өглөө. Энэ нь мэдээж намын удирдлагууд төдийгүй гишүүд дэмжигчдийн хувьд урьдчилан тооцоолоогүй дүн байсан байх. АН-ын ялагдсан шалтгааныг олон талаас нь ч тайлбарлах нэгэн байна. Гэхдээ өнгөрсөн хугацаанд нам доторх фракцуудын зөрчил нь АН-ын ялагдлын шалтгаан болсон гэдэгтэй олон хүн санал нийлж байгаа. Таны хувьд?

Сонгуулийн дүнтэй холбогдуулж юу ч ярьж болно. Унасан нэгнээ дэвслэх шалтгаан ямар мундахгүй биш. Ер нь АН бол нээлттэй нам. Аль ч намд фракц хөдөлгөөн байдаг. ИЗНН-д ч, эрх барих гэж байгаа МАН-д ч байгаа. Жишээ нь, МАН фракцгүй нь хаана байгаа юм. Дотоод асуудлаа шийдэх гэзд хэцүү л байгаа юм шиг байна лээ шдээ. Манай намд ч ийм асуудал байсан. Угаасаа АН бол анхнаасаа олон намын нэгдлээс бий болсон нам.

Миний мэдэж байгаагаар одоогийн АН 17-18 орчим улс төрийн намын нэгдэл. Онгорсон 26 жилийн түүхээр авч үзвэл шүү дээ. Би нэг юм боддог юм. Намын шинэчлэлийг хэн нэгэн хүнд хариуцлага тооцсоноор, хөеснөөр, Батыг Доржоор сольсноор хийчих зүйл биш. Жишээ нь, манай залуучууд сэтгэлийн хөөрлөөр хандаж байна. Хөгшчүүл нь зайгаа тавьж өг, 70, 80, 90-ээд оныхны цаг ирлээ ч гэх шиг.

Ахиад л нөгөө фракц шүү дээ. АН-ын одоогийн фракцууд гэхэд хуучны, анхны гарлаараа хэсэг бүлэг болсон хүмүүс. МҮДН, МоАХ гэх зэргээр анхны үүсэл гарлаараа нэгдсэн хүмүүсийн фракц. Одоо ямар хэлбэр рүү шилжих гэж байна гэхээр түүнийгээ болиод шинэчлэл нэрийдлээр ахмад, дунд, залуу үе гээд насаараа фракцлах гэж байна. Тэгээд яах юм, ахмад, дунд үеэ жийх юм уу, улс төрд орох эрхийг нь хасах юм уу. Дандаа залуучууд явах юм уу. Үгүй л байхгүй юу даа. Намын шинэчлэлийг би арай өөр төвшнөөс харж байгаа.

-Тэр нь юу гэж...?

Нам өөрөө эхлээд бодлогын институц байя. Ер нь улс төрийн нам гэдэг тодорхойлолт юу юм бэ. Хамгийн түрүүнд бодлогын институц байх ёстой байхгүй юү. Тэднээс нь тухайн намын бодлого, мөрийн гарч байх ёстой. Улмаар үндэсний хэмжээний лидерүүдээ боловсруулж, сургаж гаргадаг тогтолцоо.

Түүнээс биш хэн нэгний эрх ашиг, залуучууд, ахмадын гэх зэргээр фракцуудын нэгдэл дээр тогтохын нэр биш. “Та нар одоо болно. Одоо бидний идэж, уух ээлж” гэж хэлэх гээд байгаа юм уу, яах гээд байгаа юм. Энэ бол шинэчлэл биш. Зүгээр л нэмэгдэхүүний байрыг солиход, нийлбэрийн чанар өөрчлөгдөхгүй гэдэгтэй л адилхан.

-Таныхаар АН-ын үндсэн шинэчлэл юунаас эхэлж явах ёстой юм?

Эхлээд АН-ын үзэл баримтлал гэж юу байдаг юм гэдгээ тодорхой болгох ёстой. АН олон намын нэгдэл учраас намын тодорхой үзэл баримтлал одоог хүртэл төлөвшөөгүй. АН консерватив нам юм уу, эвсэл либерал уу, социал демократ уу бүү мэд. Монголд байгаа улс төрийн хүчнүүд ч бүгдээрээ ямар ч үзэл баримтлал байхгүй. МАН-ынхан ч тийм.

-Гэхдээ МАН зүүний үзэл баримтлалтай нам гэж ярьдаг шүү дээ?

Зүүний гэдгийг нь хэн, юугаар тодорхойлох юм. МАН өөрсдийгөө социал демократ үзэлтэй гэж ярьдаг ч заримдаа тэднээс гарч байгаа бодлого шийдвэр, мөрийн хөтөлбөр нь неокоммунистуудын хийдэг үйлдэл илэрч л байдаг. Бүр баруун тийшээ неолибералуудын хийдэг үйлдэл ч илэрдэг. Яг тогтсон, нэг юманд тулгуурласан үзэл баримтлал гэж байдаггүй юм.

Монголын улс төрийн хүчнүүдэд. Тэгэхээр АН үнэхээр шинэчлэгдье гэж байгаа бол хамгийн түрүүнд үзэл баримтлал, онолоо тодорхойлох ёстой. Хоёрдугаарт, тэрхүү үзэл баримтлал, онолыг хүлээн зөвшөөрсөн, итгэл үнэмшлээ болгож чадсан хүмүүсийн нэгдэл байх ёстой. Тэгээд түүн дээрээ суурилсан бодлогын институцыг байгуулах ёстой.

Тэгэхгүйгээр “Чи бид хоёр 80-аад оных. Энэ Энхболд, Эрдэнээг хусаад дарга болох ёстой” гэж болохгүй. Дарга болоод яг юу хийх гэж байгаа юм. Ямар өөрчлөлт хийх юм. Дахиад л нэг хэсэг бүлгийг цуглуулаад албан тушаал хашаад явах уу. Уучлаарай, энэ бол намын шинэчлэл биш ээ. Ахмад дунд, залуу үеэрээ фракцлах нь гэж ярилаа. Уг нь З.Энхболд АН-ын дарга болсныхоо дараа АН-ыг фракцгүй нам болсныг зарлаж байсан. Гэвч АН фракцгүй болох нь битгий хэл дотоод зөрчил нь даамжирсаар сонгуультай золгож ялагдлын нэг шалтгаан болсон юм биш үү?

Би З.Энхболдод нэг юманд шүүмжлэлтэй ханддаг юм. Тэр нь фракцгүй болно гэдэг зорилго нь зөв ч бодлогоо томъёолж чадаагүй. Өөрөөр хэлбэл, АН-ыг яаж фракцгүй болгох гэж байгаа юм, юунд тулгуурсан нам байх вэ гэдгээ сайн томъёолж чадаагүй. Шулуухан хэлэхэд энэ нам үзэл баримтлал, бодлого дээр тулгуурласан бодлогын институц болох ёстой.

-Гэхдээ бодлогын институц гэхээсээ фракцын зарчмаар явахыг илүүд үзэх хүн АН-д олон байх шиг байна?

Үнэхээр намын үзэл баримтлал, бодлоготой зөрчилдөж байгаа бол өөр нам байгуулаад гарна биз дээ. Эвсэл өөр нам руу ч ордог юм уу. Тэгээд л явах ёстой шдээ. Миний хувьд 2000 онд Монголын Ардчилсан намыг байгуулж байсан. АН-ыг байгуулахад нэгдсэн таван намын нэг дарга нь би байлаа шүү дээ. Тухайн үед “Төв-Барууны үзэл ба Монголын ирээдүй” гээд ном бичиж байсан. Улс төрийн нам гэдэг өөрийн үзэл баримтлал, онолтой байх ёстой гэсэн санаагаа жижигхэн ном болгож гаргасан ухаантай.

-Түүнээс хойш 16 жил өнгөрсөн ч АН өөрийн гэсэн үзэл баримтлал, онолтой болтлоо төлөвшөөгүй л байна?

Энэ намынхаа үндсэн үзэл баримтлал, онолоо тодорхойлж чадаагүйтэй холбоотой. Дандаа албан тушаал, эрх мэдэл, хэсэг бүлгийн явцуу эрх ашгийг хангахын төлөө л явсан нь АН-ыг өнөөдрийн эмгэнэлт байдалд хүргэлээ. Нөгөө талаасаа энэ сонгуулийн дүн миний зүгээс хардаж байгаа шалтгаан бий. Тэр нь сонгуулийг будлиантуулах, өөр дүн болгож эргүүлэх асар том сүлжээний үйл ажиллагаа явсан гэж.

-Гэхдээ бүх эрх мэдэл АН-д төвлөрч байсан шүү дээ. Одоо бол галт тэрэг нэгэнт хөдөлчихсөн?

Үгүй л дээ. Ер нь эрх барьж байсан нам гэдгээр ярьдаггүй л байхгүй юү. Сүлжээ гэдэг юм чинь шал өөр юмаар, зохицуулалтаар явдаг. Удахгүй АН-ын Гүйцэтгэх зөвлөл хуралдах тов сая ирж байна. Хэлэлцэх асуудал нь 2016 оны УИХ, аймаг, нийслэлийн сонгуулийн үйл явцад анализ, судалгаа дүтнэлт хийх, хяналт шалгалт явуулах ажлын хэсэг байгуулахаар хуралдах гэж байна.

-Байгуулах Ажлын хэсэг нь “Онцгой штаб” гэсэн нэртэй гэлүү?

Тийм ээ. Цаг хугацааны хувьд маш их ху гацаа алдаж байгаа болохоор заавал ҮЗХ-ны хурлыг үргэлжлэхийг хүлээхгүйгээр Гүйцэтгэх зөвлөл шийдвэр гаргаад, Ажлын хэсгээ байгуулаад явъя гэж ярилцаж байгаа.

-Ажлын хэсэг байгуулахыг ҮЗХ бус шууд Гүйцэтгэх зөвлөл дангаараа шийднэ гэж ойлгож болох УУ?

Ажлын хэсгээ одоо байгуулж ажиллуулаад ҮЗХ-ны хурал дээр танилцуулаад явъя л гэж байгаа. Ер нь аливаа улс төрийн хүчин ялагдлаа гэхэд түүгээрээ л хариуцлага хүлээчихэж байгаа юм. Тэгэхээр АН эрх мэдэл бүх зүйлээ хүлээлгэж өгнө. Энэ нь өөрөө хариуцлага хүлээж байгаагийн нэг хэлбэр. Харин уүнийг нь дахиад дээрээс нь нулимаад, дэвсэж цохиод байх шаардлагагүй. Унасан нам нь өөрөө ялагдалдаа дүгнэлт хийнэ.

Юун дээр алдав гэдгээ хэлэлцээд дотоод журам үзэл баримтлалаа шинэчлээд босч ирэх нь тухайн намын өөрийнх нь чадавхийн асуудал. Үнэхээр чадалтай үндэсний хэмжээний нам л юм бол тэрийгээ хийгээд босоод ирэх ёстой байхгүй юү. Түүгоэс хөндлөнгөөс тэгсэн, ингэсэн гэж дүтнэх нь зохимжгүй. Уг нь унасан хүнийг дээрээс нь нэмж өшиглөдөггүй Монгол зан байдаг шдээ.

-Шинэчлэ.тээ хэрхэн хийхээс АН-ын дараа, дараагийн сонгуульд оролцох өнгө тодрох, унах, босох асуудлыг шийдэх байх. Гэхдээ фракцын тогтолцооноосоо салахгүй бол одоогийн байдлаасаа салж чадахгүй юм биш үү. Жишээ нь. АН-ын дараагийн дарга хэн болох вэ гэсэн марафон фракцуудын дунд дахиад үүсчих шиг боллоо?

Наадахыг чинь л хэлээд байна. Намын даргын төлөөх өрсөлдөөн бол шинэчлэл биш. Харин дахиад л өнөөх эрх мэдлийн төлөөх өрсөлдөөн болно. Дараагийн Ерөнхийлөгчид хэн нэр дэвших, 2020 онд аль бүлэглэл, фракц нь илүү олон хүнийг нэр дэвшүүлэх үү гэдэг юм руу л явах гээд байна.

-Намын даргаа авсан фракц нь Ерөнхийлөгчид өөрийн хүнээ нэр дэвшүүлнэ гэсэн яриа бий?

Тэрийг намын удирдлагад гарч ирсэн хүн л тодорхойлно. Гэх-дээ тийм зүйлийг шинэчлэл гэж хармааргүй байгаа юм. Ерөөсөө л АН-ыг бодлого, үзэл баримтлалын төвшинд шинэчилэх нь зөв. Ингэхдээ анхан, дунд шатанд байгаа бүх гишүүндээ нээлттэйгээр, тэдний оролцоог хангасан байдлаар үндсэн дүрмийнхээ шинэчлэлийг хийх хэрэгтэй.

Ингэж бүх юмаа нээлттэй хэлэлцэж, баталсны дараа намын удирдлагаа сонгоё л гэж байгаа юм. Сая хуралдсан ҮЗХ-ны хурлаар ямар тохиролцоонд хүрсэн гэхээр арванхоёрдугаар сарын 6-ныг хүртэл Их хурлын бэлтгэл ажлыг хангах, зохион байгуулах түр даргыг томилъё. Харин арванхоёрдугаар сарын 6-нд шинэ дүрэм, үзэл баримтлал, онолын хүрээнд дараагийн намын удирдлагыг сонгож гаргаж ирэеээ л гэсэн.

-Ер нь АН фракцгүй болж чадах УУ?

Үзэл баримтлал, онолоо тодор-хойлоод түүнийгээ итгэл үнэмшил болгож чадсан хүмүүсийн нэгдэл болж чадах юм бол АН шинэчлэгдэнэ. Тэгэхгүй бол хэзээ ч чадахгүй. АН-ын хуучин фракцууд дээр шинээр орж ирэх гэж байгаа залуучууд яг ямар үзэл баримтлалыг итгэл үнэмшлээ болгосон юм. Яагаад АН-д орж ирэх гээд байгаа юм. Яагаад эрх мэдлийн төлөөх өрсөлдөөнд ороод байна. Бүгдээрээ л гоё юм ярих л байх. Г эхдээ онолын төвшинд ярьж чадах уу гэдэг л байна.

-Намын даргад таны нэр бас яригдаж байгаа?

Яах вэ, намын даргад миний нэр яригдаад л явж байна. Гэхдээ “Би заавал намын дарга байх ёстой” гэсэн улайрсан зорилго надад алга. Харин АН-ыг шинэчлэхэд миний оруулах хувь нэмэр юу юм, юу оруулж чадах юм гэдэг нь чухал.

-Сонгуулийн дүнгээр АН УИХ-д есөн гишүүнтэй болсон. Энгийнээр харахад УИХ, Засгийн газарт яагаад ч нөлөөлж чадахгүй тоо. гэгэхээр АН-ын бүлэг ирэх дөрвөн жилд ямар бодлого баримталж ажиллах бол?

Өнгөрсөн хугацаанд сөрөг хүчин гэхээрээ эрх баригчдын үйл ажиллагааг гацаах, үгүйсгэх, харлуулах байдаг мэтээр явж ирсэн. Маш буруу жишиг. Гэхдээ шударга үнэний төлөө, зөв оновчтой бодлого баримталж ажиллах юм бол нэг УИХ-ын гипгүүн ганцдахгүй.

Тэгэхээр эрх баригчдын явуулж байгаа үйл ажиллагааг гацаагаад, харлуулаад, хийсэн бүтээснийг нь үгүйсгээд явах нь бидний зорилго биш. Бид эрх баригчид байж үзсэн. Хамгийн гол нь, улс орныхоо эрх ашгийг нэгдүгээрт тавъя, эдийн засгийн хүндрэлээс хэрхэн хурдан гарах, яавал ард түмний амьдралыг дээшлүүлэх вэ гэдэг нь эрх баригчдынх ч, сөрөг хүчний ч бодлого.

Өөрөөр хэлбэл, олонх болсон намын бодлого гэхээсээ монгол хүн бүрийн сэтгэл байх ёстой зорилго. Тэгэхээр улс орныхоо нэгдмэл байр суурь дээр нэг л зорилготой байх хэрэгтэй. Сөрөг хүчний байр суурь юун дээр илэрч байх ёстой вэ гэхээр эрх баригчдын зөв бодлогыг дэмжих, илүү үр дүнтэй болгох байдаг.

Харин буруу үйлдлийг нь ил тодоор шүүмжилдэг, сонгогч олон түмэнд мэдээлдэг, ойлгуулдаг, дуу хоолой нь болох л байдаг. Зорилго нь угаасаа тэр шүү дээ. Нөгөө талаас “Та нар яаж ч чадахгүй шүү” гэж бодож байгаа бол үгүй пгүү. Есөн хүн гэдэг бол бага хүч биш. Үүний ард нийт сонгогчдын бараг 50 хувь байгаа шүү. Харахад есөн хүн боловч сонгогчдын 50 хувийг төлөөлж байгаа гэсэн үг.

Статистик харахад нийт сон-гогчдын 44 хувь нь өнөөдрийн МАН-д саналаа өгсөн байна. АН-д 34, МАХН-д найман хувь нь саналаа өгсөн байна. Сонин тоо харагдаж байгаа биз. Эрх баригчдад өгсөн санал сонгогчдын 50 хувьд хүрээгүй байна шүү дээ. Нэг үгээр хэлбэл, сонгогчдын 44 хувийг төлөөлж байгаа нь 65, 34 хувийг төлөөлж байгаа есөн гишүүн байна. Харьцуулаад үз дээ. Найман хувийг төлөөлж байгаа МАХН гэхэд ганцхан суудалтай байна.

-Гэхдээ сонгуулийг 76 тойрог бүхий жижигрүүлсэн мажоритар тогтолцоогоор явуулахыгтанай нам олуулаа байхдаа сонгосон шдээ?

УИХ-ын сонгуулийг 76 тойрог бүхий жижигрүүлсэн мажоритар тогтолцоогоор явуулах үйл явц яаж явсан юм гэхээр Үндсэн хуулийн цэцээс гарсан шийдвэртэй шууд холбогддог. Та бүхэн ч мэдэж байгаа байх. Холимог тогтолцоо нь Үндсэн хууль зөрчсөн гэж. Аргагүй байдлын улмаас л тийм шийдвэрт хүрсэн.

-Уг нь Цэцийн дүгнэлтийг хү-лээж авахгүй байх боломж байсан шу ү дээ?

Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлт эцсийнх л байдаг.

-Дунд суудлын хуралдааны шийдвэрийг шууд хүлээж авсан?

Сонгуулийн хуулийн хугацаа тулчихсан байсан болохоор Цэцийн дүгнэлтийг хүлээж авахаас өөр аргагүй байсан. Бидний хувьд энэ тухай ярилцаагүй биш их ярьсан.

-Сонгуулийг холимог системээр явуулсан бол АН одоогийнх шигээ суудал авахгүй байсан гэж яриад байгаа?

44,34 хувийн төлөөллөө харьцуулаад хар даа. Холимог сис-темээр явуулсан бол АН хамгийн багадаа 30 суудалтай болох байсан.

-Сонгуулийн хуульд өөрчлөлт оруулах тухай яриа бий?

Цэцийн дүгнэлт нэгэнт гарсан болохоор Сонгуулийн хуульд өөрч-лөлт оруулах байх. Гэхдээ яаж өөрчлөхийг нь мэдэхгүй. Ямарч бай-сан Цэцийн дүгнэлтэд тааруулж өөрчлөх байх гэж харж байна.

-Гэхдээ пропорциональ тогтолцоог хуульд оруулахын тулд Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах зайлшгүй шаардлага бий?

Тэрийг олонх болсон нам өөрсдөө л шийднэ. Хэрвээ Үндсэн хуулийн өөрчлөлт зөв явах юм бол дэмжинэ. Буруу байвал шүүмжлэнэ, алдааг нь засна. Шаардлагатай тохиолдолд бид сонгогчид, ард түмэнтэйгээ нийлээд гудамжинд гарч тэмцэж чадна шдээ.

-Ерөнхий сайд Ж.Эрдэнэбат Засгийн газрын шинэ бүтцийг УИХ-д өргөн барилаа. МАН-ын Засгийн газар 13 яам, 16 сайдтай ажиллахаар болж байна. Үүнийг та юу гэж харж байгаа вэ?

Мэргэжлийн Засгийн газар байгуулна гээд өөрсдийнх нь амласан амлалт байгаа шүү дээ. Гэхдээ Засгийн газрын бүтцийг оруулж ирлээ гээд мэргэжлийн Засгийн газар гэдгээ харуулахгүй л дээ. Бүтэц бол угаасаа байдаг зүйл.

-Жишээ нь, таны хариуцаж ажилласан яамыг Хөдөлмөрийн яамтай нэгтгээд үндсэн чиг үүргийн яам болгож байгаа юм билээ?

Таван үндсэн чиг үүргийн яам ёайхаар бүтцээ гаргасан байна. Хөдөлмөрийн яамыг манайхтай нэгтгээд Хөдөлмөр, нийгмийн хам-гааллын яам болгож байгаа юм байна. Гэхдээ энд хүрсэн төвшнөөсөө ухарч болохгүй нэг асуудал байна. 2012 онд хүн амын хөгжлийн бодлогыг нэг бүтэц болгож дөрвөн жилийн хугацаанд ажиллалаа. Энэ чиглэлээр маш олон дэвшилтэд алхмыг хийж чадсан. НҮБ хүртэл ийм яам байгуулж, хүн амын хөгжил рүү чиглэсэн төрийн бодлогод маш сайшаалтай хандсан.

Өмнө нь НҮБ-ын тодорхой Байнгын хороонд бид гишүүн байж үзээгүй. Харин өнгөрсөн хугацаанд анх удаа НҮБ-ын Эмэгтэйчүүдийн, Хүн амын аж байдлын байнгын хорооны гишүүн боллоо. Энэ бол дэвшил. Гэтэл эргээд хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллыг нэгтгэж байгаа өнөөх л хүнийхээ хөгжлийг тайраад хаяж байгаа ухралт. Тэгш хөгжилтэй улс орон гэж ямар улс орныг хэлдэг юм.

Манай урд, хойд хоёр хөрш дэлхийн томоохон хоёр гүрэн. Нийгэм, эдийн засаг, цэрэг зэвсгийн хүчээрээ дэлхийн тэргүүлэх улсын тоонд ордог. Тэгсэн мөртлөө манай хоёр хөршийг тэгш бус хөгжилтэй гэж олон улсад дүгнэдэг. Учир нь, энэ хоёр улс маань хүний хөгжлөө хаячихсан байдаг. Зөвхөн эдийн засаг, материаллаг бааз, цэрэг зэвсэг рүүгээ бүх хөрөнгөө зараад босч ирсэн улс.

Харин тэгш хөгжилтэй улсын хувьд хүний хөгжил, нийгмийн хөгжилтэйгөө тэгш явж байгааг нь л хэлдэг. Манайд ч энэ асуудлыг орхигдуулчихсан байсан юм. Харин 2012 онд энэ бодлогыг оруулж ирснээр хүн амаа хөгжлийн бэрхшээлтэй, амхад, эмэгтэйчүүд, залуучууд, хүүхэд гэсэн таван бүлэгт авч үздэг болсон. Хүн амын бүлэг тус бүрт эрхийн тухай хуулийг батлуулсан. Хүүхдийн бүлэгт гэхэд хоёр ч хуулийг баталсан.

Одоо ахмад, эмэгтэйчүүд, залуучууд гэсэн гурван бүлгийн эрхийн тухай хуулийг боловсруулах шатандаа явж байна. 2030 он гэхэд монголчуудын дундах насжилт төрийн гол анхаарлаа хандуулах бодлого болж ирнэ. Өнөөдөр нийт хүм амын дундах ахмад настны эзлэх хувь хэмжээ 11-12 хувь байна. Энэ тоо 2030 онд 20 хувьд хүрнэ. Тэр хэмжээгээрээ тэтгэвэр, тэтгэмж, нийгмийн хамгааллын зардал өснө. Эндээс насжилт, бодлогоо одооноос тодорхойлох зайлшгүй шаардлага харагдаж байгаа биз. Гэтэл үүнийгээ хаячихана гэдэг нь туйлын буруу.