УИХ-ын гишүүн С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Ардчилал 20 нас хүрч эрийн цээнд хүрлээ. Саяхан ардчиллын ой тохиож олон хүний энгэрийг мялаасан. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?

-Монгол Улсын төр засаг ардчилсан хувьсгалыг  албан ёсоор хүлээн зөвшөөрч  хүндэтгэлийн чуулган зохион байгууллаа. Ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойг  тэмдэглэн өнгөрүүлэх  Үндэсний хороог байгуулсан. Энэ хороог Ерөнхий сайд ахалж байгаа. УИХ тогтоол гаргаж, ардчилсан хувьсгалын 20 жилийн ойн хүндэт медаль гаргах, түүнд зарцуулах төсвийг баталсан. Ардчилалд хувь нэмрээ оруулсан хүмүүсийг Монголын төр анх удаа үнэллээ. Гэхдээ ардчилсан хувьсгалын түүхийг бүтээлцсэн бүх хүмүүсийг шагналд хамруулж чадаагүй. Өчүүхэн хэсэг нь л хамрагдлаа. Цаашид нийгмийг өөрчлөх шинэчлэх, ардчиллал, шударга ёс тогтоох үйл явцад оролцсон бүх хүмүүсийг  төр үнэлэх ёстой гэж би боддог юм.

-Энэ  ойгоор та төрийн хүндтэй цолыг авсан байх аа?

-Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнуулсан.

-Ерөнхийлөгч шагналыг бөөндөж байна, Алтан гадас одонг л гэхэд ардчиллын ой­гоор 612 хүнд өглөө гээд зарим улстөрчид шүүмжлэлтэй хандаж байна?

-Үнэхээр асуудлыг  ойлгодог хүн бол ингэж буруутгахгүй. Энэ түүхэн хувьсгалд маш олон хүмүүс оролцсон юм. Тэгэхээр 612 алтан гадас одонг 21 аймаг, есөн дүүрэгт хуваагаад үз дээ. Нэг аймагт гэхэд 20 гаруй л ногдож байгаа. Тухайн аймгийн сум болгоноос нэг хүн алтан гадас одонгоор шагнуулж чадахгүй л байгаа байхгүй юу даа. Ардчилсан хувьсгалын ойг барилга, замын ч юмуу нэг салбарынхтай адилтгаж болохгүй юм. Бүхэл бүтэн улс үндэстний хийсэн хувьсгал, нийгмийг тэр чигээр нь өөрчилсөн шинэчлэлийн түүхэн үйл явдлын ой. Харин ч тэр олон хүмүүсээс Ерөнхийлөгч өндөр шалгуур тавьж,  шагнал олгохдоо хатуу хандсан гэж бодож байна.

Ер нь ардчилсан хувьсгалд оролцсон, түүний төлөө зүтгэсэн  олон хүнийг ч хэлмэгдүүлсэн.

-Хэлмэгдүүлсэн гэдгээ  тодотгохгүй юу?

-Ер нь цусгүй, тайван замаар хувьсгал хийсэн, энэ нь Монголын ард түмний агуу ухаан, уужуу сэтгэлтэй холбоотой гэж ярьдаг ч үүнийг дагаад хэлмэгдүүлэлт болсон юм.  1990 онд ардчиллыг дэмжиж байсныхаа төлөө маш олон хүн ажилгүй болцгоож, зарим нь  амь амьдралаа алдаж,  цөөнгүй хүмүүс цагаасаа эрт хорвоог орхисон. Тухайн үед алба хашиж байсан, боловсрол өндөртэй олон залуус ардчиллыг дэмжсэнийхээ төлөө ажлаасаа халагдаж,  хаана ч очсон ажилд авдаггүйгээс болоод сүүлдээ  гутарч архинд орж, авгай хүүхдэдээ хаягдан хорвоогийн мөнх бус үзсэн. Би ингэж амьдралаа алдсан олон хүнийг  нэрлэж чадна. Гэтэл энэ хүмүүсийг хэлмэгдүүлж байсныг төр өнөөдөр юу гэж үзэж байгаа юм бэ? Уг нь бол энэ хүмүүсийн өмнө төр хариуцлага хүлээх л ёстой. Энэ хувьсгалаар чамгүй их гарз, хохирлыг амссан  гэж боддог.

-Та ардчиллыг эхнээс нь л дэмжиж байсан хүний нэг. Танд тухайн үед хавчиж гадуурхаж байсан нь мэдрэг­дэж байв уу?

-Тухайн үед бас л ажлаасаа халагдаж  байлаа. Хотод орж ирээд ажилд орох гээд мөн ч олон газрын хаалгыг татсан ч олдоогүй. Гэхдээ би өөр бо­ломжийг олж харсан. Заавал төрийн байгууллагад орж ажиллах албагүй, бидний тэмцэж байгаа нийгэм  хувь хүн өөрөө  чөлөөтэй  амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэдгийг олж харсан учраас 1990 оноос эхлээд бизнест хөл тавьсан. Бизнест нэлээд эрчимтэй хөл тавьж, авьяас хүчээ сорин ажилласан тулдаа л тухайн үеийн нийгмийн дарамтыг бага мэдэрсэн. Харин олон сайхан нөхөд маань нийгмийг бусниулагч, капиталист суртлыг түгээн дэлгэрүүлэгч, хөрөнгөтний үзэл суртлыг ухуулдаг гэж ад үзэгдэж, нийгмийн тэр их дарамтад сөхөрч, амь амьдралаа алдаж хохирсон доо. 

-Хэлмэгдэж байсан гэдгийг өнөөгийн залуус мэдэхгүй. Энэ тухай хүмүүс тэр бүр ярь­даггүй шүү дээ?

-Буудахыг л хэлмэгдүүлэлт гэж хэлдэггүй юм. 1930,1940 онд бууддаг байсан бол 1950, 60 онуудад цөлдөг, 1970, 80 онуудад нутаг заах, албан тушаал бууруулах гээд л шууд биш юм аа гэхэд шууд бус утгаар олон хүнийг хэлмэгдүүлж байсан гэдэг. Харин 1990 онд ардчиллын төлөө явсан хүмүүсийг үй олноор нь ажлаас халж, тэднийг хаана ч ажилд авахгүй болгож,  амьдрах орчныг нь  үгүй хийх гэж оролдож байсан юм.

-Та Баянгол дүүргээс сонгогдсон хэдий ч  маргаан, шүүхийн асуудлаас болоод хойш­ог­дож гурван сарын өмнө л тангаргаа өргөж, парламентад орж ирлээ. Алдсан жил гаруйн хугацааг нөхөх, амжуулаагүй зүйлээ  гүйцээх гэж нэлээд шаргуу ажиллаж байна уу?

-Өнгөрсөн хугацаанд батлагдсан дүрэм журмыг судлах, орчинтойгоо та­нил­цах, хийх ажлаа төлөв­лөх гээд олон ажлыг ам­жуулах гэж чармайж  байна. Тойргийнхоо сон­гог­чидтойгоо уулзахаас ажлаа эхэлсэн. Дүүргийн 4000 орчим сонгогчид­тойгоо Үйлдвэрчний соё­лын ордонд гурван  уул­залт зохион байгууллаа. Мөн  дүүргийн төр захир­гааны байгуул­лагын­хан­тай уулзаж, аж ахуйн нэг­жүүдээр явж ажил бай­дал­тай танилцлаа. Дээр  нь УИХ-аас хэлэлцэж батлах хуулийн болон тогтоолын төслийг бо­ловс­руулах  аж­лын хэс­гүүдэд орж ажил­лаж бай­на. Гурван сар гэдэг бо­гино хугацаа юм.

-Та АН-ыг хамтар­сан  Засгийн газарт орох хэ­рэггүй гэж  шүүмж­лэл­тэй хандаж байсан. Энэ хугацаанд хамтар­сан Засгийн газрыг хэр ажил­лаж  байна гэж дүг­нэж байна вэ?

-Уг нь бол парламен­тын ёсонд  олон­хи нь олонхи шиг засгаа бариад, цөөнх нь цөөнх шиг хянал­таа та­виад явах ёстой. Үндсэн хуульд ч гэсэн ин­гэж заа­сан байгаа. Харам­салтай өнөөдөр олонхи, цөөнх­гүй нэг өвөр түрийд ороод бие биедээ тавих хараа хяналт бараг байх­гүйтэй  адил боллоо.

-АН-д хамтарсан Зас­гийн газраас гарах хэрэг­тэй гэсэн байр суурь­тай гишүүд ол­ширч байгаа нь ажиг­лагдаж байна. Та ч тү­рүүнд хэрэв таа­руу­хан ажиллаад байвал улс төрийн чиглэлээр асууд­лаа тавина гэ­лээ?

-Үг ч хэлэх эрх байх­гүй, шүүмжлэх ч эрхгүй, тэгээд гол бодлогыг нөгөө нам тодорхойлоод явж  байгаа нөхцөлд АН-ын гишүүд яаж сэтгэл өөдрөг байх юм. Гол бодлого тодорхойлж байгаа нам хариуцлагаа үүрэх ёстой. Гэтэл  болох­гүй , бүтэхгүй зүйлээ АН-д наагаад л, болж бүтэж байгаа зүйлээ МАХН өөр дээрээ тохохыг оролддог нь илэрхий бай­гаа биз дээ. Манай намын зарим ги­шүүд энэ талаар байр суу­риа илэр­хийлж л байна. Энэ нь зүй ёсны асуудал.  АН үндэсний хэмжээний том нам. Гэтэл хэн нэгний суганд хавчуулагдаад явж байна гэдэг энэ намын хувьд эмгэнэл. Үнэхээр л АН үндэсний хэмжээний  нам юм бол бодлогоо өөрс­­дөө тодорхойлох ёс­той.

-Ж.Батзандан тэр­гүү­­тэй хэсэг залуус энэ асуу­­­­далд нэлээд шүүмж­­­­лэлтэй хандаж байгаа. Та тэдний тавьж байгаа асуудлыг хэр­хэн хүлээн авсан бэ?

-Би тэднийг зөв асууд­лыг гаргаж тавьж байна гэж харж байгаа. Яагаад тэр хүмүүс үгээ хэлж, шүүм­жилж болохгүй гэж. АН-ын гишүүн хаана ч дуугарч чаддаг, дарга энэ тэр гэлгүй үгээ хэлж чаддаг л байх ёстой. Үүнийг дур­гүй­цэж, эмзэглэж хүлээж авч байгаа хүмүүс бий. Би тэд нарт "Зүй ёсны л асууд­лыг тавьж байна. Харин энэ залуусын шүүмж­­лэлийг зөв зүйтэй талаас нь хүлээн авч дүг­нэлт хийх цаг болсон" гэж хэлмээр байна.

-Хамтарсан Засгийн газарт байсаар байвал 2012 оны сонгуулиар  АН дал мөрөөрөө цэвэр "да­руулна" гэж зарим улс төр ажиглагчид дүгнэх болсон. Та энэ талаар юу гэж боддог вэ?

-АН гаргасан шийдвэ­рээ эргэн  харж бодитой дүгнэлт хийх хугацаа бай­на.

-Дүгнэлт хийнэ гэ­хээр?

-Хамтарсан Засгийн газар байгуулахыг  ҮЗХ хуралдаж шийдсэн. Тий­мээс ҮЗХ энэ шийдвэрээ эргэн харж ч болно. Мөн намын их хурал хуралдах цаг болсон гэж бодож бай­гаа. Их хурлаар шийдвэр­лэх олон чухал асуудал бий.

-Та АН-ын дарга Н.Ал­танхуягийг хэр зан­ги­даж ажиллаж байна гэж боддог вэ?

-Би энэ асуултад одоо хариулмааргүй бай­на. Тодорхой цаг хуга­цааны дараа өөрийнхөө байр суурийг илэрхийлнэ ээ.

-Та асуудалд нэлээд шүүмжлэлтэй, зоримог ханддаг хүн. Гэтэл УИХ-ын гишүүн болсноосоо хойш их намдуухан бол­чих­сон юм уу даа?

-Хүмүүс намайг УИХ-ын гишүүн болчихоод хэн дуртайгаа шүүмжлээд, хаш­гираад, орилоод, нө­гөө тэмцэгч чанараараа юм болгонд  хошуу дүрээд байна гэж төсөөлж байсан юм шиг байгаа юм. Би чинь улстөрч хүн. УИХ-ын ги­шүүн аливаа асуудалд бодлоготой, олон талаас нь бодож, ухаалаг хандах шаардлагатай. Олон мян­ган хүний төлөөлөл болж орж ирсэн. Тиймээс  хувь хүнийхээ хувьд, сонгогч­дын өмнөөс асуудалд хан­дах гэдэг чинь ялгаатай.

-МАХН, АН 2008 оны сон­гуу­лиар амласан ам­лалтаа хэрэг­жүү­лэх гээд бэлэн мөнгө тарааж эхлэхээр болоод байна?

-АН  сая төгрөг тараа­хаар амла­сан юм шиг асуу­далд хандаад байх юм. 2008 оны сонгуулиар АН Эр­дэнийн хувь гэсэн хө­төлбөр дэв­шүүлж, иргэн бүртээ нэг сая төг­рө­гийн хувьцаа тараана гэсэн.  Түүнээс биш бэлэн мөнгө тараана гэж ам­лаа­гүй. Хувь­цаа гэдэг өөр асуу­дал. Иргэн бүр эх орныхоо баялагтаа эзэн байж, хувь­цааны ногдол ашгийг хүр­тэж байх боломжийг олгох нь нэг удаа 1.5 сая төгрөг бэлнээр өгснөөс хамаагүй өргөн хүрээтэй асуудал.  Байнгын орлогын эх үүсвэ­рийг бий болгох л зорилго тавьсан. МАХН болохоор 1.5 сая төгрөгийг бэлнээр тараана гэж амласан. Энэ хоёр чинь шал өөр асуу­дал шүү дээ.

-Эх орны хишиг, Эрдэнийн хувийг нэгтгээд Хүний хөгжил сан байгуулаад эхний ээлжинд 120 мянган төгрөг тараах гэж байгаа. 2012 он гэхэд иргэн бүрт 1.5 сая төгрөг өгөх бодлого барьж байгаа гэсэн. Тэгэхээр Эрдэнийн хувь ч талаар болж байгаа юм биш үү?

-120 мянган төгрөг чинь намуу­дын сонгуулийн амлалтаа бие­лүү­лэх гэж тарааж байгаа мөнгө биш. Монгол төрийн бодлогын хүрээнд Хүний хөгжил сангийн тухай хууль батлаад л хавтгайрсан халамжийг нэгтгээд хэрэгжүүлж байгаа зүйл.

-Тэгвэл эрх барьж байгаа хоёр нам тус тусдаа сонгуулиар амла­сан нэг сая төгрөгийн хувьцаа, 1.5 сая төгрөгөө тараах ёстой  юм байна гэж ойлгож болох нь ээ?

-Тэр амлалтаа яаж биелүүлж хэрэгжүүлэх нь тухайн намуудын л асуудал. АН иргэддээ хувьцаа та­раах талаар тууштай ажиллах ёстой.

-Таныг тангаргаа өргөх гэхэд МАХН-ын бүлэг завсарлага аваад асуудлыг гацаах гэж оролдож байсан. Танд их эвгүй байсан уу?

-Инээдтэй л санагдаж байсан. Тэд өөрсдөө над шиг анх орж ирчи­хээд, сүүлд нь орж ирсэн  намайг шүүх гэж оролдоод л. Олонхи нь цөөнхийн гишүүнийг  хүлээн зөв­шөө­­рөхгүй гээд завсарлага авсан нь өөрөө өөрийгөө үл хүндэтгэсэн  утгагүй зүйл.

-Чингэлтэй дүүргийн нөхөн сонгуулиар тохиролцох гээд та­ныг тангараг өргүүлэхгүй удаа­гаад байсан юм биш шүү?

-Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр тэгж бичиж л байсан. Миний хувьд тохиролцоо энэ тэрд оролцоогүй. Харин миний өмнөөс намайг  най­маалчихаагүй л бол...  

-Та жил гаруй шүүх, цагдаа­гаар явж зургаан жилийн ял  сонс­сон. Энэ үед юу бодогдож байв?

-Нуух юу байхав, тэр үед хүнд байсан. Монголын төрийн төлөө 20 жил зүтгэчихээд ямар гэм хийснээ, хэрэг хийснээ ч  ойлгоогүй.  Улс төрийн хэлмэгдүүлэлт гэдэг нь л энэ юм байх даа  гэж бодогдож байсан. Би энэ бүгдийг даван туулж  цагаат­гагдсандаа, үнэн ялсанд баярлаж явдаг.  Гэр бүл,  журмын олон анд нөхөд маань намайг дэмжиж байсан учраас би сэтгэлээр унаагүй ээ.

-Таныг Ерөнхийлөгчтэй найз болохоор ялаас мултарлаа гээд...

-Үнэхээр өрөвдмөөр. Нийс­лэ­лийн шүүх  2009 оны дөрөвдүгээр сард миний хэргийг хэрэгсэхгүй болгосон. Тэгэхэд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Н.Энхбаяр байсан. Цаг хугацааны хувьд ч бодоод үзэхэд холбох ямар ч боломжгүй байгаа биз дээ. Би ямар ч хэрэг хийгээгүй учраас хэн нэгнээс тусламж гуйх шаардлага байгаагүй.