Эх сурвалж. Өдрийн сонин, сэтгүүлч Б.Номин-Эрдэнэ

УИХ-ын гишүүн Б.Баттөмөртэй ярилцлаа.

-Төрөөс эдийн засагт зохицуулалт хийх гэж юуг хэлэх вэ. Энэ талаар сүүлийн үед маш их яригддаг болж...

-Зах зээлийн эдийн засагт, төрийн зохицуулалт хийнэ гэдэг нь эдийн засгийн хөгжлийг тогтвортой байлгахын тулд макро болон микро түвшинд нь нөлөөлж, нийгэмд тустай чиглэлд нь хөтлөх цогц нөлөөлөл юм. Энэ хүрээнд эдийн засгийн өсөлтийг дэмжих, ажлын байр, хуримтлал, цалин хөлсийг нэмэх, үнийг өсгөх бууруулах, орлогын тэгш байдлыг хангах, мөнгөний нийлүүлэлтийг удирдах, ашгийг нэмэгдүүлэх, зах зээлд учирсан хүндрэлийг даван туулах зэрэг олон зорилгоор хэрэгжүүлдэг. Мөн зорилтот бүлэгт зориулсан татвар бий болгох, орлогын доод хэмжээг тогтоох, тодорхой бүлэг үйлдвэрлэгчдэд шууд татаас олгох, хөнгөлөлт үзүүлэх, үнийн дээд хязгаар тогтоох, үйлдвэрлэл, импортод квот, тариф бий болгох замаар эдийн засгийн тэнцвэрийг хангах гэх мэт олон асуудал байна.

-Төрийн зохицуулалт хийдэг арга гэж байдаг уу?

-Төрөөс эдийн засагт зохицуулалт хийхдээ захиргааны болон эдийн засгийн аргыг хэрэглэдэг. Захиргааны арга асуудлыг хууль тогтоомжийн хүрээнд дэмжих, хязгаарлах, экспортыг лицензжүүлэх, квот тогтоох, зарим үйлдвэрлэлд тусгай зөвшөөрөл олгох, ханшийг тогтворжуулахын тулд интервенц хийх, татварын хувь хэмжээг тогтоох зэрэг олон асуудал орно. Эдийн засгийн арга төрийн санхүүжилт, зээл, татварын бодлогоор хэрэгжүүлэх асуудлууд ордог. Эдийн засгийн аргыг шууд ба дам нөлөөлөх гэж ангилж болох юм. Шууд нөлөөлөх аргад төсөв, мөнгө, татвар, үнэ, гадаад худалдаа, нийгмийн халамжийн бодлогууд, монополийн эсрэг арга хэмжээ авах, экологийн тэнцвэрийг хангах, чанар, стандарт тогтоох гээд олон асуудлууд орно. Дам нөлөөлөх аргаар эдийн засгийн бодлогын зорилтод нийцэх шийдвэрийг холбогдох субьектүүд авах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. Эдгээр арга хэмжээний үр дүнд нийтийн болон хувийн ашиг сонирхол тэнцвэржих ёстой.

-Төрийн зохицуулалтын ямар хэлбэрүүд байх вэ?

-Төрөөс нийгмийн зорилтот хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэх, урьдчилан тогтоож шинжлэх, нөхцөл байдлыг загварчлах гэх мэт хэлбэрүүд байж болно.

-Төрийн зохицуулалт хийх шаардлага, шалтгаан гэж бий байх...

-Хамгийн түрүүнд нийгмийн сайн сайхныг хангах шаардлага орно. Мөн нийгэмд сөрөг нөхцөл байдал үүсгэдэг ядуурал, ажилгүйдэл, гэмт хэргийн гаралт, монополь тогтох, экологийн гэх мэт олон асуудлыг зохицуулах шаардлага гарна. Шинжлэх ухаан, технологийн ололт амжилтыг дэмжих, бүс нутаг, олон улсын хэмжээнд үүсэх өрсөлдөөнийг зохицуулах гэх мэт зах зээлийн хуулиудын зарим үйлчлэлийг нийгмийн тодорхой бүлгийн эрх ашгийн үүднээс хязгаарлах шаардлага ч үүсдэг.

-Сонгодог эдийн засагчид зах зээл өөрийн жамаараа хөгжинө, түүнд бүү оролц гэдэг. Энэ онол өнөөдөр үйлчлэхгүй гэж ойлгож болох уу?

-Одоогоос олон жилийн өмнө А.Смит гэдэг хүн Зах зээл эрэлт, нийлүүлэлтээр зохицуулагдана. Хөндлөнгийн оролцоо хэрэггүй гэж хэлсэн байдаг. Үүнийг эдийн засагчид А.Смитийн “Үл үзэгдэгч гар” гэж нэрлэдэг.

Энэ онол өнөөдөр бодит амьдрал бүрэн дээр хэрэгжих боломжгүй гэдэг нь батлагдсан. Мөнгөөр илэрхийлэгддэг ажил, үйлчилгээг эрэлт, нийлүүлэлтээр зохицуулж болно. Мөнгөөр илэрхийлээгүй хэрэгцээг эрэлт нийлүүлэлтээр зохицуулах боломжгүй. Орчин үеийн эдийн засаг бол зах зээлийн механизм болон төрийн зохицуулалтын нийлбэр гэж ойлгож болно. Зах зээлийн эдийн засаг хөгжихийн хэрээр эдийн засаг, нийгмийн олон хурц асуудал тулгарч байна. Үүнийг зөвхөн хувийн хэвшилд тулгуурласан эдийн засаг дангаараа шийдэх боломжгүй. Хувийн хэвшил ашгийн төлөө л өрсөлдөнө. Санхүү эдийн засгийн хямрал, ажилгүйдэл ихэссэн, мөнгөний эргэлт саарсан, зах зээлд өрсөлдөөн гаарсан үед төрийн эдийн засгийн бодлого, төрийн зохицуулалт зайлшгүй хэрэгтэй болно. Төрийн зохицуулалтаар эдийн засгийн өсөлт, экспортыг дэмжиж, хүн амыг ажлын байраар хангаж, салбарын болон бүс нутгийн хэмжээнд хөгжил дэвшлийг урамшуулж болно.

-Олон улсад ямар төрийн зохицуулалтууд байдаг вэ?

-Өнөөдөр дэлхий дээр байгаа улс орнууд бүгд төрийн зохицуулалттай хөгжиж байна. Төрийн зохицуулалтууд нь хөгжлийн бодлоготойгоо уялдаж, өөрийн гэсэн хэлбэр, чиглэл, хамрах хүрээтэй байна. Баруун Европын орнууд Герман, Их Британи, Франц, Нидерланд, Австри, Испани, Азийн орнууд болох БНХАУ, БНСУ, Япон, Энэтхэгт төрийн зохицуулалтын сайтар хөгжсөн механизм бүрдсэн гэж үздэг. Ялангуяа дэлхийн хоёр дахь эдийн засаг болчихсон БНХАУ-ын туршлага, хөгжиж буй орнуудад асар их ач холбогдолтой. БНХАУ-ын төр, засгаас авч хэрэгжүүлж буй төрийн зохицуулалтууд, түүний сайн үр дүн, дэлхийн чихийг дэлдийлгэж, олон үзүүлэлтээр улсаа дэлхийд тэргүүлэх гүрэн болгож байна.

-Ямар нөхцөлд зайлшгүй төрийн зохицуулалт хэрэгтэй болох вэ?

-Хөгжиж буй орнууд, социалист эдийн засгаас зах зээлд шилжсэн орнуудад төрийн оновчтой зөв зохицуулалт зайлшгүй хэрэгтэй. Төрийн зохицуулалт нь зах зээл өөрөө зохицуулж чадахгүй нөхцөл үүсвэл төрөөс зохицуулах шаардлага гарна. Хоердугаарт, чөлөөт зах зээл мөнгөөр илэрхийлэгдсэн хэрэгцээг эрэлт, нийлүүлэлтээр дамжуулан хангах боломжийг олгодог. Гэтэл мөнгөөр илэрхийлэгддэггүй хэрэгцээ гэж байдаг. Энэ хэрэгцээнд үндэсний батлан хамгаалах асуудал, төрийн удирдлага, эрчим хүч, холбооны үндэсний сүлжээ, нийгмийн дэг журам сахиулах, вакцинжуулах, байгаль хамгаалах зэрэгт төрийн зохицуулалт шаардана. Гуравдугаарт, гадаад хүчин зүйлийн нөлөөллийг арилгахад төрийн оролцоо чухал. Зах зээлийн хэрэглээнд зах зээл өөрөө зохицуулж чадахгүй дутагдал, мөнгөөр илэрхийлэгдэхгүй хомсдол гардаг. Энэ нь зах зээлийн тэнцвэрийг алдагдуулж, нөөц, баялаг зохистой хуваарилагдах боломжгүй болдог. Энд төрийн зохицуулалт хэрэгтэй болно. Ер нь бодит зах зээлийг зохицуулах боломжтой. Зохицуулж болдоггүй зах зээл гэж хаана ч үгүй.

-Төрийн зохицуулалт зайлшгүй онцгой шаардлагатай салбар гэж байх уу?

-Байна. Энэ салбарт орлого хуваарилах үйл ажиллагаа буюу төсвийн бодлогын асуудал орно. Мөн мөнгөний нийлүүлэлтээр дамжуулан инфляцийг удирдах, валютын ханшид нөлөөлж, төлбөрийн тэнцлийг удирдах, мөнгөний бодлогын асуудал бас орно. Энэ бодлогууд оновчтой зөв, байж чадвал эдийн засгийн өсөлт хурдасч, бүтэц нь сайжирч, ажилгүйдэл багасч, төлбөрийн тэнцэл эрүүлжиж, инфляцийн өсөлт буурч, иргэдийн орлого нэмэгдэж, амьжиргааны түвшин дээшилнэ.

-Манай төр засаг төрийн зохицуулалтуудыг яаж хийж ирсэн бэ?

-Монгол Улсын Үндсэн хуулийн 5.4-т “Төр нь үндэсний эдийн засгийн аюулгүй байдал, аж ахуйн бүх хэвшлийн болон хүн амын нийгмийн хөгжлийг хангах, зорилгод нийцүүлэн эдийн засгийг зохицуулна” гэж заасан. Энэ бол маш тодорхой, хоёрдмол утгагүй заалт. Харамсалтай нь өнгөрсөн 30 жилд манай төр, засгийн зохицуулалт оновчтой байж чадсангүй. Тухайлбал, нийслэл Улаанбаатарт манай улсын хүн амын талаас илүү нь төвлөрч, орон нутаг, хил хязгаар эзэнгүйдсэн. Хүн амын хэт төвлөрлийг сааруулах, дагуул хотуудыг байгуулах, алслагдсан хязгаар нутгаа эзэнтэй байлгах талаар өнгөрсөн хугацаанд санаачилгатай ажиллаж чадсангүй. Мөн Улаанбаатарын утаа, автомашины түгжрэл, хонины толгойд шилжүүлснээр 110 сая толгой мал, байгаль орчин, бэлчээрийн доройтол, цөлжилт, харийн шашны 459 сүм хийд, 95 их, дээд сургууль, 7000 гаруй ашигт малтмалын хайх, ашиглах лиценз олгож, түүнээс 3000-аад нь өнөөдөр хүчинтэй байх шиг байна. Мөн 83 архины үйлдвэр, 50-60 телевиз, хэвлэл, сайт гээд яривал маш урт жагсаалт гарна. Энэ олон зөвшөөрлийг төрөөс олгохдоо тоо хэмжээг нь зах зээлийн бодит хэрэгцээтэй уялдуулж олгоогүйгээс олон хүн хохирсон, одоо ч хохирол үргэлжилсээр байгаа нь харамсалтай. Монголын төрөөс энэ олон зөвшөөрөл, лиценз, эрх олгосон нь Үндсэн хуульд заасан нийгэм, эдийн засагт зохицуулалт хийж байсан ажил гэж ойлгож болох байх. Зөвшөөрөл авч байгаа иргэдийн хувьд буруу зүйл алга. Учир нь тэд зах зээлийн нийгэмд амьдрах аргаа л хайж яваа хүмүүс. Төр иргэдээ болзошгүй аюул, эрсдэлээс хамгаалах үүрэгтэй. Төрөөс зохицуулалт хийх нь зах зээлийн үйл явцад нөлөөлж, гажуудлыг нь засах, иргэдийнхээ амьдралын чанарыг сайжруулах замаар улс эх орноо хөгжүүлэх гэж ойлгож болно. Энэ үүргээ Монголын төр муу гүйцэтгэж ирлээ.

-Өнөөдөр манай нийгэмд байгаа гажуудал, хоцрогдлыг төрийн муу зохицуулалттай холбоотой гэж үзэж болох уу?

-Зах зээлийн зарчим, хөгжлийн зөв бодлого, төлөвлөлт нь төрийн оновчтой зохицуулалттай хосолж үр дүн, амжилтад хүрнэ. Өнөөдөр манай эдийн засгийн 90-ээс дээш хувь нь нэг улсаас хамааралтай, экспортын 93 хувь нь уул уурхайн боловсруулаагүй түүхий эд, гадаад нийт өр 30.0 тэрбум ам.доллар, үүнээс Засгийн газрын өр нь 7.5 орчим тэрбум дол болсон. У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газар өнгөрсөн хугацаанд 8.2 их наяд төгрөгийн тулгамдсан өрийг төлсөн. Ойрын дөрвөн жилд дөрвөн төрлийн бондын 2.9 тэрбум долларын өр төлөхөөр хүлээгдэж байна. Бидний нэг хэсэг нь тооцоо, судалгаа муутай өр тавьж, нөгөө хэсэг нь төлөх гэж зовж, чардайж ирлээ. Бид улс эх орноо өөрснөө авч явж чадахгүйгээс ОУВС-гийн хөтөлбөрт зургаа дахь удаагаа орсон. Мөн ФТФ-ын саарал жагсаалтад хоёр дахь удаагаа орсон гээд муу үзүүлэлтүүд олон. Манай эдийн засаг төрөлжөөгүй, газрын баялгийн боловсруулаагүй түүхий эд дээр суурилсан, маш эмзэг, эрсдэлтэй, улстөржсөн, гадаад улстай байгуулсан хөрөнгө оруулалтын гэрээнүүд Монгол Улсад ашиггүй байдалтай байна. Уг нь эдийн засгийг хэрхэвч улстөржүүлж болдоггүй. Өөрсдийн боломжоос давсан үүрэг хүлээж, амлалт авч, эдийн засгаа унагаж, өрсөлдөх чадваргүй болгож ирсэн нь үнэн. Бид өнгөрсөн хугацаанд улс орноо мэдлэггүй, мэдрэмжгүй, хариуцлагагүй удирдаж ирсний гай одоо ингэж гарч байна. Өнөөдөр Монгол Улс хүн амын 5 хүрэхгүй хувь нь бүх баялгийн 90-ээс илүүг эзэмшиж,дундаж давхарга бага, хүн амын 30-аас дээш хувь нь ядууралтай болчихсон байна.Энэ бол бидний алдаатай бодлого, төрийн зохицуулалтгүй хөгжлийн үр дагавар мөн. Бид цаашид хөгжлийн маш тодорхой бодлого, оновчтой төрийн зохицуулалт, улс орныг мэдлэгтэй, мэдрэмжтэй удирдаж, хүндрэл бэрхшээлээс гарч, улс орноо хөгжүүлнэ. Аливаа хүндрэлтэй асуудлыг шийдэх гарц уг асуудал дотроо байдаг гэдэг. У.Хүрэлсүхийн тэргүүлсэн Засгийн газар нийслэлийн утааны олон жил ужгирсан асуудлыг шийдэж чадлаа. Болохгүй байгаа асуудлыг барьж аваад хөөцөлдөхөөр богино хугацаанд шийдэж болдгийг энэ ажил харуулж байна. Энэ мэт маш олон асуудлууд шийдлээ хүлээж байна.

-Бид өнгөрсөн хугацаанд бодлогогүй хөгжөөд байсан юм уу?

-Өнгөрсөн 30 жилд бодлогын 500 гаруй баримт бичгийг боловсруулж ажилласан гэсэн судалгаа гарсан байна лээ. Харамсалтай нь ихэнх нь ажил болж, үр дүн гарсангүй. Бид урьд нь барьж байгуулж, бүтээснээ бүгдийг нь хувьчилсан. Хувьчилж аваад ихэнхийг нь нураасан. Хувьчлал оновчгүй болсон. Хариуцлага алдсан, хулгай хийсэн хэнтэй ч хариуцлага тооцоогүй. Зарим хүмүүс би зүгээр аваагүй, худалдаж авсан гэдэг. Худалдаж авсан тэр мөнгийг хаанаас олсон юм гэхээр нэлээд олон нь бүдэрдэг. Нийгэм, эдийн засаг, хөгжлийн асуудлаа зохицуулалтгүй хаясан. Зохицуулах асуудал ярихаар зах зээлийн хуучирсан стандарт онол, үл үзэгдэгч гарын тухай ярьдаг. Өнгөрсөн 30 жилийн хөгжил, бидэнд маш том сургамж үлдээлээ.

-Банкны жилийн дундаж хүү 16.8 хувь гэж Монголбанкны ерөнхийлөгч мэдэгдэж байсан...

-Өнгөрсөн 30 жилд банкны салбарт төрийн бодлого, тооцоогүй олон банк байгуулж, ажиллах тусгай зөвшөөрөл олгосон байдаг. Зөвшөөрөл аваад ажилласан олон банк дампуурч, татан буугдсан статистик байна. Үүнээс гадна ББСБ, ХЗХ-ны дампуурлыг тооцвол их олон зүйл ярьж болно. Өнөөдөр Монголд 14 банк ажиллаж байна. Манайх шиг жижиг зах зээлд томдсон л тоо. Одоо ажиллаж буй банкууд засаглалаа сайжруулж, эрсдэлээ зөв үнэлж, тооцож ажиллахгүй бол дараагийн дампуурлууд отож байна. Манай банкуудын нэг нь 10 орчим, бусад нь 2-4 хувьцаа эзэмшигчтэй. Олон нийтийнх болоогүй учир гэр бүлийнх гэдэг. Өөрийн хөрөнгө бага, бие биенээсээ өрсөж, өндөр хүүтэй хадгаламж татдагаас зээл гэдэг бүтээгдэхүүний өртөгийг маш өндөр болгосон. Үүнээс болж Монголд банкны зээлийн хүү өндөр байгаа юм. Товчхон, энгийнээр тайлбарлахад ийм байна.

-Манайд байх ёстой тоо хэмжээ нь бүхий л салбар, ажил үйлчилгээнд хэтэрч, үүнээс үүдэлтэй гажуудлууд улс орны хөгжилд саад болж, хүндрэл бэрхшээлийг үүсгэж байна уу?

-Энэ тал дээр маш их зүйл ярьж болно. 10 литрийн бидонд 10 литр шингэн орно. 10 литрийн бидонд 20 литр шингэн хийх гэвэл 10 литр нь асгарна. Үүнтэй адил манай газар нутаг том боловч, зах зээл нь жижиг. Манай хүн ам 3.3 сая, дундаж давхарга бага, хүн амын 30 хувь нь ядуу, баялгийн 90 орчим хувь нь хүн амын 5 хүрэхгүй хувьд оногддог. Манай ДНБ-ний хэмжээ 2020 оны төлөвлөлтөөр хамгийн их 40.7 их наяд төг болж байгаа нь 15.0 тэрбум орчим доллартай тэнцэх жижиг зах зээл. Энэ зах зээлд хэдэн банк, ББСБ, ХЗХ, телевиз, сонин, дээд сургууль, архины үйлдвэр, хэчнээн толгой мал байж болох зэрэг аливаа зүйлд хэмжээ, багтаамж гэж байдаг. Тэр хэмжээг тооцож ажиллах шаардлагатай. Үүнийг бид тооцож ажиллаж чадахгүйгээс иргэд хохирч, цаашлаад улс орны хөгжилд сөрөг нөлөөтэй ажил, үйлдлүүд маш их гарч байна.

-Цаашид хэрхэн төрийн зохицуулалтуудыг хийх вэ?

-Үр дүнтэй хөгжлийн бодлогыг хэрэгжүүлэхэд төрийн оновчтой зөв зохицуулалт хэрэгтэй болно. Бодлого, зохицуулалтыг зөв хийж, Монгол Улсын хуримтлалыг нэмэгдүүлэх, бизнес, ажил эрхлэлтийг дэмжих замаар ядуурлыг бууруулах, экспортын бүтээгдэхүүний тоо хэмжээг нэмэгдүүлэх, олон болгох, түүнд нэмүү өртөг шингээх, эдийн засгийг олон тулгууртай болгож, нэг улсаас хамааралыг бууруулах гээд олон асуудал шилээ даран шийдлээ хүлээж байна. Гарч буй шийдвэр, авч буй арга хэмжээ үр дүнд хүрэхийг хөгжил гэдэг. Хөгжихийн тулд бодох, төлөвлөх, үр дүнг тооцож, алдааг цаг алдахгүй засаж явах нь маш чухал. Эдийн засаг хүндэрсэн энэ үед хүний эрхээс гадна, үүрэг хариуцлага хамт яригдана. Бид өнгөрсөн 30 жилд дан хүний эрх ярилаа. Үүрэг, хариуцлага, сахилга, дэг журам, эв нэгдэл, том эрх ашгийн асуудал маш бага яригдлаа. Эдгээрийг их ярьж, их хийж чадвал хөгжлийн сайн суурь тавигдаж, цаашид хөгжил дэвшил ирнэ.

-Коронавирусийн дэгдэлт эдийн засагт маш хүчтэй сөрөг нөлөө үзүүлж эхэллээ. Энэ тухайд?

-Коронавирусийн дэгдэлт дэлхийн улс орнуудын эдийн засгийн урагшлах, хөгжих боломжийг бууруулсаар байна. Уг вирусээс шалтгаалан дэлхийн зах зээл доргиж, биржүүдэд ханш унах нь түгээмэл гарах боллоо. Bloomberg “урьд өмнө хэзээ ч тохиож байгаагүй ноцтой асуудал” гэж онцолж байна. Дэлхийн хэмжээнд нэг улирлын алдагдлыг 280 тэрбум ам.долларт хүрч болзошгүй гэсэн тооцоолол хийжээ. Манай эдийн засаг БНХАУ-ын эдийн засгаас ихээхэн хамааралтай. ройтерс агентлагийн судалгаагаар Хятадын эдийн засаг 2020 оны нэгдүгээр улиралд 4.5 хувийн өсөлттэй гарна гэж таамаглаж байна. Өнгөрсөн оны нэгдүгээр улиралд өсөлт 6.5 хувь байсан юм. Standart and Poor’s-ын тооцоогоор 1.1 их наяд ам.доллараар тооцогдох өрийг төлөхөд асуудал үүсэх эрсдэл байгаа гэх мэт сөрөг тооцоо, болгоомжлууд байна.

-Коронавирусийг тойрсон асуудал дэлхийн эдийн засагт маш хүчтэй нөлөөлж, хямрал болох эрсдэл өндөр гэж яригдах боллоо...

-Хөрөнгийн биржүүд дээрх уналт үргэлжилбэл суурь үнэ болон зах зээлийн үнэлгээ хоорондын зөрүү ихэсч, хөрөнгийн зах зээлийн хямрал үүсч болзошгүй байна. Энэ нь газрын тос, өнгөт металл, эрдэс бүтээгдэхүүний хувьцааны үнэ ханш унах, хөгжиж буй эдийн засгийн өрийн хямрал эхлэх ноцтой эрсдэл бий болохыг үгүйсгэхгүй. Хятад руу экспорт их хэмжээгээр хийдэг орнууд хямралд илүү өртөх магадлалтай гэж судлаачид үзэж байна. Энэ орнуудын тоонд ОХУ, ХБНГУ, Казахстан, Монгол гэх мэт орнууд орно. Коронавирусийн холбоотой асуудал манай эдийн засагт хүндрэл үүсгэж байна. Сая Засгийн газраас нүүрс, болон бусад экспортыг сэргээсэн нь зөв шийдвэр байлаа. Уг вирусээс хамгаалах ажлыг хийхийн зэрэгцээ, экспортоо сайн хийх нь манай эдийн засагт чухал нөлөөтэй. Хамгийн сүүлийн үеийн мэдээллээр Хятадын томоохон сайтад вирусийн тархалт буурч, эдийн засаг хэвийн байдалд орох ойртож, биржийн индексүүд сэргэж, өсөлттэй гарч эхэллээ гэсэн мэдээллүүд гарсан байна. Харамсалтай нь уг өвчнөөс сэргийлэх, эмчлэх, арга технологийг одоо хүртэл олоогүй байгаа нь маш том эрсдэл.

-Төсөвт тодотгол хий гэсэн шаардлагууд зарим намуудаас тавьсан. Энэ тухайд?

-Уг вирусээс шалтгаалж, нэгдүгээр сард эдийн засагт 210 тэрбум төгрөгийн тасалдал үүссэн. Хоёрдугаар сарын мэдээ гараагүй байна, Нэгдүгээр сарынхаас дутахааргүй тасалдал үүсч болзошгүй. Эндээс харахад манай эдийн засагт уг вирус муу нөлөө үзүүлж байна. Гэхдээ яаран төсөвт тодотгол хийх шаардлага үүсээгүй гэж үзэж байна. Уг өвчний тархалт, дэлхийн болон Хятадын эдийн засгийн төлөв байдал, орлогын бүрдэлт гэх мэт олон хүчин зүйлийг зөв үнэлж, нэг удаа төсөвт тодотгол хийх шаардлага үүсч болзошгүй. Тэр хугацаа нь болоогүй байна гэж үзэж байна. Ер нь уг асуудалтай холбогдуулан төр засаг, аж ахуйн нэгжийн хувьд үргүй зардлыг бууруулах, үр ашгийг дээшлүүлэх, төрийн бодлого, зохицуулалтуудыг зөв оновчтой хийх шаардлага үүслээ. Дэлхийн зах зээл дээр манай уламжлалт экспортын бүтээгдэхүүн зэс, төмрийн хүдрийн үнэ буурч байна. Мөн зэрэгцээд нефтийн фьючерс ханш долоон хувь, хар металлын ханш зургаан хувиар буураад байна. Манай төр засгаас өнгөрсөн дөрвөн жилд идэвхтэй ажилласны үр дүнд нэг жилийн хүндрэлийг даван туулж чадах чадавхыг бий болгож чадсан нь уг өвчлөлөөс хамаарах эрсдэлийг бууруулж байна.