"Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хүчирхийллээс хамгаалах тогтолцоог сайжруулах шаардлагатай"

УИХ-ын гишүүн О.Саранчулуун Хүчирхийллийн Эсрэг Үндэсний Төв ТББ-тай хамтран зохион байгуулсан зөвлөлдөх уулзалтын мэдээ Зууны мэдээ сонинд нийтлэгдсэнийг хүргэж байна. Зөвлөх, хуульч Г.Оюунболд Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуулийг ХЭҮТ-ийн захирал н.Арвинтариа болон ажлын хэсгийн бусад гишүүдтэй 2016 онд хамтран боловсруулж, хуулийн хэрэгжилтийн үнэлгээг нь 2023 онд мөн хийж байсан юм. Уг зөвлөлдөх уулзалтаар Гэр бүлийн хүчирхийллийн "дуугүй" хохирогчид, хамгаалуулах, урьдчилан сэргийлэх үйлчилгээг хүртээмжтэй авахад ямар арга хэмжээ авах шаардлагатай байгааг зөвлөлдсөн юм. Гэр бүл бол хайр, халамж, харилцан ойлголцлын орон зай. Гэвч зарим хүний хувьд айдас, зовлон, хүчирхийллийн талбар болон хувирч байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэл нь бие махбодийн шарх үлдээгээд зогсохгүй хүний сэтгэл зүй, өөрийгөө үнэлэх үнэлэмж, хүүхдийн ирээдүй, нийгмийн тогтвортой байдалд хохирол учруулж буй ноцтой асуудал юм. Энэ хүрээнд холбогдох салбарынхан “Гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогчдод үзүүлэх үйлчилгээний чанар хүртээмжийг сайжруулах нь” сэдэвт хэлэлцүүлэг өрнүүллээ.2017-2022 оны байдлаар жилдд дунджаар 120 мянга орчим гэмт хэргийн шинжтэй дуудлага цагдаагийн байгууллагад бүртгэгдснээс гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой дуудлага нийт гомдол, мэдээллийн 10 хувийг эзэлж, эхний дөрөвт бичигдсэн байна.Тодруулбал, 2022 оны байдлаар Гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас үйлдэгдсэн гэмт хэргийн 1567 буюу 90.6 хувийг хөнгөн, 162 буюу 9.4 хувийг хүнд гэмт хэрэг эзэлж байна. Мөн онд бүртгэгдсэн гэр бүлийн хүчирхийллийн гэмт хэргийн улмаас 1664 иргэн хохирчээ. Үүний 1468 буюу 88.2 хувь нь эмэгтэйчүүд, 177 буюу 10.6 хувь нь хүүхэд байна.Монголын хуульчдын холбооны Судалгааны төвийн эрхлэгч, хуульч Г.Оюунболд “Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль”-ийг 2016 онд баталсан. Энэ хууль батлагдахаас өмнө гэр бүлийн хүчирхийллийг хоёр хүн хоорондын маргаан, хувийн асуудал гэж үзэн “тоодоггүй” байсан. Иймээс гэр бүл хоорондын маргаан нь даамжирснаар санаатай нэгнээ хөнөөх байдалд хүрсэн. Өөрөөр хэлбэл хүчирхийлэл далд байсан юм. 2023 онд “Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль”-ийн хэрэгжилтийн хүрээнд үнэлгээ хийхэд зарим зүйл, заалтуудын хэрэгжилт маш тааруу байгаа үр дүн гарсан. Тэр дундаа тодорхой зорилтот бүлэг болох хөгжлийн бэрхшээлтэй хүн, ахмад настнууд хүчирхийлэлд өртсөн бол хэрхэн туслалцаа авах вэ гэдэг нь хуульд тодорхойгүй байсан.Мөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөхөд хандах суваг байхгүй байна. Заавал биеэрээ очиж л мэдээлэл өгөх боломжтой. Тухайн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг төлөөлөх боломжтой хүн байхгүй, цагдаагийн байгууллагын сайт руу хандахаар сонсох боломжгүй, мессэж, чатаар бичиж мэдээлэл өгөх зэрэг боломжууд хязгаарлагдмал байгаа юм. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний тухай хууль мөн 2016 онд батлагдсан ч хуулийн хүрээндээ иргэд хүчирхийллээс бүрэн хамгаалагдаж чадахгүй байна” гэв.Мөн гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас хохирогч нь бие махбодын хувьд гэмтэл авсан тохиолдолд тухайн хүнд яаралтай үйлчилгээ үзүүлэх байгууллага манай улсад байхгүй зэрэг хүртээмжгүй байдал байсаар байна.Тиймээс хөгжлийн бэрхшээлтэй, шууд өөрийгөө илэрхийлэх боломжгүй иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авахад шаардагдах хэрэглүүрүүд болон операторуудыг нэмэх шаардлагатайг хэлэлцүүлэгт оролцогчид хэлж байлаа.Тухайлбал, АНУ-ын 911 центрт найман төрлийн хэлтэй хүн тус бүр иргэдэд тусламж үзүүлэн ажилладаг байна.Гэр бүлийн хүчирхийллийн хэлбэрүүдээс эдийн засгийн хүчирхийлэл илүү үйлдэгдэх болжээ. Тухайлбал, өндөр настнуудаар тэтгэврийн зээл авхуулах, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн банкны картыг дур мэдэн авч зарцуулах, орон байрны өмчлөх эрхийг шилжүүлэх зэргээр илэрч байгаа аж.Мөн технологид суурилсан хүчирхийлэл бий болж байна. Цахим сүлжээгээр дамжуулан хэн нэгэнтэй танилцан хүчирхийлэлд өртөх тохиолдол ч мөн гарч байгаа юм. “Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэний нийгэмших эрхийг нэгдүгээрт зөрчиж буй хүмүүс бол гэр бүлийн гишүүд нь”Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газрын дарга Д.Гэрэл “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний эрхийн тухай конвенцид Монгол Улс 2009 онд нэгдэж орсон. Энэ конвенцийн 16 дугаар заалт нь “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийг аливаа хэлбэрийн хүчирхийлэл, мөлжлөг дарамтаас ангид байлгах үүрэгтэй гэж заасан байдаг. Хүний эрх бол өөр хоорондоо харилцан уялдаатай байдаг болохоос нэг эрхийг нь сонгож аваад хэрэгжилтийг хангана гэж байхгүй. Зөвхөн хүчирхийллээс ангид байх ёстой гэх эрхийн хэрэгжилтийн хүрээнд авч үзэхэд л маш олон асуудал хөндөгдөж байна. Жишээлбэл, нэг цэгийн үйлчилгээ үзүүлдэг байгууллага, хамгаалах байруудын хүртээмж, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд хүчирхийлэлд өртсөн тохиолдолд хаана хандахаа мэдэж байгаа эсэх гэх мэт эдгээр хүмүүсийн боловсрол, хөдөлмөр эрхлэлтийн байдал, гэр бүлийн гишүүд, асран хамгаалагчдын ойлголт яригдаж байна. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг хамгийн түрүүнд нийгэмшиж, алдагдсан чадвараа нөхөн сэргээхэд туслах үйлчилгээ гэж байдаг. Гэвч манай улсад энэ үйлчилгээ тогтолцооны хувьд  байхгүй байна.Мөн СӨБ-д хамрагдаж чадахгүй 2150 хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхэд бий. Сургуульд байгаа ч чанартай үйлчилгээ авч чадахгүй байгаагаас үүдэн сайн боловсрол эзэмшиж чадахгүй байгаа нь нэг асуудал болж байна. Нөгөө талдаа боловсролд огт хамрагдаж чадахгүй байгаа тухай асуудал яригдаж байгаа.Энэ хүрээнд хөгжлийн бэрхшээлтэй хүний хөгжлийн ерөнхий газар болон Гэр бүл, хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын яамны зүгээс энэ онд хөгжлийн бэрхшээлтэй танхимын үйлчилгээнд тогтмол хамрагдах боломжгүй хүүхдүүдэд эрүүл мэнд, боловсрол, нийгмийн хамгааллын үйлчилгээг үзүүлдэг төвүүдийг сонгон шалгаруулах юм. Тус төвүүдээр сургуульд очиж чадахгүй байгаа хүүхдүүдэд үйлчилгээ үзүүлэх, эцэг эхэд нь ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж олгох гээд шинэ төрлийн үйлчилгээг эхлүүлж байна. Энэ үйлчилгээг эхлүүлснээр 500 хүүхдэд хүрч ажиллах зорилтыг тавин ажиллаж байгаа. Мөн энэ жил тодорхой есөн хорооноос 1000 гаруй хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнийг хамруулж, тэдгээрийн хэд нь гэрээсээ гарч хөдөлмөр эрхэлж байна, хэдэн хувь нь гэрээсээ огт гарч чаддаггүй, мэдээлэлгүй байдаг талаар судалгаа хийж үйлчилгээгээ хэрхэн хүргэх талаар бодлогын арга хэмжээ авахаар ажиллаж байгаа. Бид энэ жил хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд цогц дэмжлэг үзүүлж, 2000 орчим хүний хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих зорилт тавин ажиллаж байгаа” гэлээ.Нийт 111 мянган хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн байгаа ч тэдний хөдөлмөр эрхлэлт 18 хувь байгаа нь маш бага үзүүлэлт юм. Үүнийг дагаад гэр бүлийн гишүүн нь хөгжлийн бэрхшээлтэй өрх ядууралд өртөх, тэдгээрийн асран хамгаалагчид нь нийгмээс тусгаарлагдах зэрэг асуудал хөндөгдөж буйг хэлэлцүүлэгт оролцогчид онцоллоо.Мөн оюуны бэрхшээлтэй хүмүүс хөдөлмөр эрхлэх гэхээр гэр бүлийн гишүүд нь татгалзах тохиолдол байдаг байна. Иймд тухайн хүний ажил хөдөлмөр эрхэлж, нийгмийн дунд байх ёстой эрхийн нэгдүгээр зөрчигч нь гэр бүлийн гишүүд нь болж байгаа юм. Тиймээс гэр бүлийн гишүүд нь хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэнээ дэмжих хандлага, сэтгэхүйтэй байх нь тэднийг боловсрол эзэмшиж, хөдөлмөр эрхлэхэд нь чухал дэмжлэг болдог байна.“Гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болж байгаа иргэд байдаг”“Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв”-ийн захирал Н.Арвинтариа “Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв 1995 онд байгуулагдснаас хойш манай үйлчлүүлэгчдийн багагүй хувийг хүчирхийлэлд өртсөн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүс эзэлдэг. Мөн гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөний улмаас хөгжлийн бэрхшээлтэй болж байгаа иргэд ч байдаг. Сэтгэлзүйн хувьд ч дарамт, гэмтэл авсан хүмүүс багагүй байна. Нэг жишээ хэлэхэд, сонсголын бэрхшээлтэй байсан эмэгтэй гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөж, зодуулсны улмаас харааны бэрхшээлтэй болсон зэрэг хүнд хэлбэрийн хүчирхийллийн тохиолдлууд гардаг. 2017 оноос хойш манай улсад “Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хууль” хэрэгжиж эхэлснээс хойш 100 гаруй хүн амь насаа алдсан байдаг. Мөн 8000 гаруй хүн хөнгөн, хүнд хэлбэрээр гэмтсэн байна. Үүн дотор хэчнээн тооны хөгжлийн брэхшээлтэй иргэн хохирсон талаар тооцоолол гараагүй. Тиймээс энэ асуудалд анхаарал хандуулах зайлшгүй шаардлагатай.Энэ бол ганцхан гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогчийн асуудал бус нийгмийн бүх талд хүртээмжийг бий болгох асуудал яригдана. Тэр дундаа оюуны болон сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүс үйлчилгээнд хандахад маш хэцүү. Заавал дохионы хэлмэрч шаардлагатай. Зарим дохионы хэлмэрч тухайн хүний нууцыг хадгалж чадах эсэхэд нь хүмүүс эргэлздэг учраас мөн л дохионы хэлмэрчийн хүртээмжийн асуудал хөндөгдөж байна. Мөн хөдөө орон нутагт огт хүртээмж байхгүй. Манай нэгэн үйлчлүүлэгч нэг хэргийг шийдвэрлүүлэхийн тулд гурван жил зарцуулж байгаа. Учир нь хоёр тал хоёулаа сонсголын бэрхшээлтэй хүмүүс учраас дохионы хэлмэрчээсээ татгалзах зэрэг олон асуудлын улмаас асуудал нь шийдэгдэхгүй байна. Иймээс нэг нэгнээ шүүмжлээд суух бус хамтарч гарц, гаргалгаагаа гаргах хэрэгтэй” гэв.2022 оны байдлаар гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй холбоотой гэмт хэргийн улмаас 28 хүн нас барж, 1432 хүн гэмтэж, иргэдэд 1915.1 сая төгрөгийн эд хөрөнгийн хохирол учирчээ. Энэ тоо буурах бус өсөж байгаа нь нийгэмд олон сөрөг үр дагавар, ноцтой хохирлыг учруулсаар байгаа юм.“Монгол Улсад гэр бүлийн хүчирхийллийн талаар хууль эрхзүйн орчин сайн бүрдсэн ч хэрэгжилт хангалтгүй байна”ХЭҮК-ын гишүүн Х.Мөнхзул “Монгол Улсад дээрх асуудлуудаар хууль эрхзүйн орчин сайн бүрдсэн хэдий ч хэрэгжилт хангалтгүй байна. Хуулийн хэрэгжилт хангалтгүй байхад юу нөлөөлж байгаа талаас авч үзвэл хуулийн хэрэгжилтийн байдалд тогтмол мониторинг хийх, үнэлгээ хийх байдал сул байна. Нөгөө талаас хуулиар үүрэг хүлээсэн байгууллагуудын уялдаа холбоо муу байгаагаас гадна хууль хэрэгжилтэд хяналт тавьж, хариуцлага тооцох механизм сул байна. Мөн гэр бүлийн хүчирхийллийн хувьд хуулиар үүрэг хүлээсэн байгууллагууд урьдчилан сэргийлэх ажлыг хийж байгаа ч энэ ажлууд нь уялдаа холбоогүй, хязгаарлагдмал, салангид байна. Нэг үгээр цогц арга хэмжээнүүд сул байна.Мөн хохирогчийг хамгаалах нэг цэгийн үйлчилгээ, түр хамгаалах байрыг бий болгосон ч эдгээрт хангалттай санхүүжилт, хүний нөөц байхгүй байна. Цаашлаад түр хамгаалах байранд очсон байлаа ч тухайн хүмүүсийн онцлог хэрэгцээнд нийцсэн аргачлал байхгүй байна. Гэр бүлийн хүчирхийлэл нь давтагдах тусам даамжирдаг. Даамжирах тусмаа улам далд хэлбэрт шилжиж сэтгэл зүй, биемахбодын хувьд гэр бүлийн хамаарал бүхий хүмүүсийн дунд үйлдэгддэг. Тиймээс гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртөгч эмэгтэй “Нөхөрт маань албадлага, хууль хүчний дор эрт шатанд нь үүнийг ойлгуулж, ухамсарлуулж өгөөч” гэж хүсдэг. Гэвч өнөөдөр манай улсад эрт шатанд нь шийдвэрлэх, асуудлыг таслан зогсоох арга хэмжээ дутмаг байдаг. Мөн хохирогч “Надад сэтгэлзүйн дарамт учруулаад байна. Байнга намайг хардаад байна” гээд холбогдох байгууллагад хандахад төдийлөн ойшоодоггүй. Энэ бол гэр бүлийн хүчирхийллийн сэтгэл санааны хүчирхийллийн хэлбэр юм. Мөн сүүлийн үед үйлдэгдэж буй технологид суурилсан хүчирхийлэл нь охид, эмэгтэйчүүдийн эмзэг байдлыг улам дордуулсан асуудал болоод байгаа. Тэгэхээр жендэрт суурилсан хүчирхийллийн арга хэрэгслүүд улам нарийсаж байна. Манай улсад хохирогч хамгааллын тогтолцоо, гэр бүлийн хүчирхийлэлд хариу үйлдэл үзүүлэх тогтолцоо, жендэрт суурилсан хүчирхийлэлд хариу үзүүлэх тогтолцоо хэрэгжиж байна уу. Бид энэ асуудлыг шийдвэрлэхэд бэлэн байгаа юу гэх асуудлыг хөндөж УИХ-аар хэлэлцүүлж, холбогдох байгууллагуудтай ажиллах зэрэг ХЭҮК-ийн санал дээр үндэслэсэн тогтоол гарсан. Энэ тогтоолын хэрэгжилтийг Засгийн газар болон түүний харъяа байгууллагууд биелүүлэх зайлшгүй шаардлагатай байна” гэв.“Холбогдох байгууллагууд хүнийг ялгаварлахгүй, тэгш хүртээмжтэй үйлчилгээ үзүүлээсэй”Гэр бүлийн хүчирхийллийг даван туулагчдын төлөөлөл сонсголын хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэн “Би гэр бүлийн хүчирхийллийн улмаас сайхан амьдралыг мэдэрч үзээгүй. Миний амьдрал тэр чигтээ л хар бараан, хүчирхийлэл дунд байсан. Энэ байдлаас яаж зугатах вэ, хэнд хандах вэ, цагдаад хэлбэл яаж ойлголцох талаар мэддэггүй, маш их санаа зовдог байсан. Гэр бүлийн хүчирхийлэл бол миний биемахбод, сэтгэлзүйд маш хүнд гэмтэл учруулсан. Цагдаагийн байгууллагад энэ талаараа хандахаар ямар нэгэн шийдвэр, дорвитой хариу огт өгдөггүй байсан. Ойр дотнын танил, найз нөхдөөсөө тусламж гуйхаар “намайг хүчирхийлбэл яах юм” гээд бүгд татгалзаж, давхар тэр хүмүүс ч айдастай байдаг. Ингээд би “Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв”-д хандаад түр хамгаалах байр руу тусгаарлагдсан. Үүнээс хойш энэ асуудал маань бага зэрэг намжсан юм.Тухайн үед би төрийн ганц ч байгууллагаас туслалцаа авч чадаагүй. Надад “Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төв” л тусламж үзүүлж, миний сэтгэл санаа ч тэр хэрээрээ дээрдсэн. Эцэст нь хэлэхэд, цагдаагийн байгууллага, ХЭҮК гээд бусад холбогдох байгууллагууд хэн нэгнийг ялгаварлахгүй, тэгш хүр­тээмжтэй үйлчилгээ үзүүлдэг байгаасай” гэсэн юм.