Аливаа муу зүйлд нэр холбогдож байсан хүнийг төрд ойртуулах хэрэггүй

УИХ гэдэг бол бага ангийн хүүхдийг сургадаг газар биш гэж 1990-1992 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайдын албан тушаал хашиж байсан Д.Бямбасүрэн хэлж байна.

Бид түүнтэй “Монгол төрийн түшээ” хэлэлцүүлгийн хүрээнд цөөн хором ярилцлаа. Тэрээр “Төрийн хүнд зайлшгүй байх ёстой эрхэм чанар бол өөрийн улс орноо таньж мэдсэн байх хэрэгтэй. Түүнээс биш гадны улс орны зүйлийг авчраад Монголчуудад тулгадаг хүн бол төрийн хүн биш” хэмээн тодорхойлсон юм.

Монгол Улсын төрийг зөв чиглүүлж, удирдан жолоодож байсан үе, үеийн удирдагч, ардын хурлын депутатууд, улс төрийн зүтгэлтнүүд ямар онцлогтой байж, хэрхэн төрийг удирдаж байв?

Монгол төр бол өнө эртний түүхтэй. Их Монгол Улс байгуулагдахаас өмнө Монгол угсаатан төрт улсаа байгуулж явсан. Тухайн цаг үед овог, аймгууд үндэстэн угсаатан хоорондоо үргэлж байлдаж байлаа. Тиймээс тухайн үеийн төрийн түшээд энхийг тогтоох, ард түмэн амгалан тайван амьдрахад төр түшиг болох ёстой гэсэн үзлээр зүтгэж байсан. Түүх бүтээж явсан өвөг дээдсийнхээ их төрийн улбааг бид залгамжилж явна.

Социализмын үед ч төрийн удирдагчид улс эх орныхоо эрх ашгийг юун түрүүнд боддог, түүнийхээ төлөө амьдралаа зориулдаг хүмүүс  байв.

Үе үеийн төрийн түшээд эрдэм, боловсрол, ухаан төгс хүмүүс байдаг.  

Тэдгээр хүмүүс ямар ухаанаар төрөө удирдан залдаг байсан бол?

Монгол төрийн хүмүүсийг  бэлдэж, хүмүүжүүлдэг, шалгаруулах  тогтолцоо гэж байсан. Эрт үеэс эхлэн Монгол төрийн зүтгэлтнүүдэд өөрийн үзэл бодлыг төлөвшүүлсэн байх нь маш том шалгуур болж байлаа. Чингис хааны “Биеэ засаад  гэрээ зас, гэрээ засаад төрөө зас” гэсэн сургааль бий.

Төрийн хүнийг бэлтгэдэг бага суртахуй, их суртахуй гэж байлаа. Их суртахуй нь биеэ засах ёсонд тулгуурласан байдаг. Биеэ засна гэдэг нь хүн ертөнцийг үзэх өөрийн үзэл бодол, төлөвшилтэй болно гэсэн үг. Харин энэ чанар жилээс жилд суларч байна.

Одоо бол УИХ, Засгийн газрын гишүүдийг харахад, хэн ч төр барьсан болно гэсэн хандлага давамгайлаад байх шиг. Тэд “гэрээ засах” гэдгийг бүрэн ойлгож, ухамсарлахгүйгээр мэргэжил эзэмшин, бизнес эрхлээд гэртээ тавилга авах төдийхнөөр ойлгоод байна уу гэлтэй харагддаг. Худалдаа, наймаа эрхэлж байсан хүмүүс төрд зүтгэх нь элбэг болжээ. Энэ бол Монгол төрийн жам ёсонд харш зүйл.

“Монгол төрийн түшээ” ямар зан чанар, ёс суртахуунтай байх ёстой гэж та боддог вэ?

Улс төрчдийн ёс суртахууны асуудал орхигдож байна. Сэтгэлд мөс хуруулахаар үйлдэл хийчихээд АТГ намайг гэм буруугүйг тогтоосон эсвэл танил талаараа шүүхээс өөрийнх талд шийдвэр гаргуулж байна. Олон түмэн тэднийг үйлдлээр нь шүүж байгаа гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

Төрийн хүнд байх ёстой чанарууд нь тогтсон стандарттай байдаг. Хаан хүн гэхэд 35 эрдэмтэй байх ёстой гэдэг. 35 эрдмийн хамгийн дээд нь хайрлах сэтгэл. Энэ нь бусдын зовлонг өөрийнхөө биед оноон бодох юм. Сүүлийн үед эх орноо гэсэн хүнийг шоглох, эх орны үнэ цэнийг унагаах хандлага ажиглагддаг.

Төрийн түшээ хүн улс үндэстэнтэйгээ цуг амьдарч, хамт сэтгэх чадвартай байх ёстой.

Тэд боловсролтой байх нь маш чухал. Төр гэж чухам юу болох, ард түмний өмнө ямар үүрэг хүлээдэг вэ гэдгийг ойлгох хэмжээний боловсрол, ухамсартай байх ёстой.  

Өнөөгийн улс төр, нийгэм эдийн засгийн нөхцөл байдлыг та хэрхэн харж байна?

Сүүлийн арав гаруй жил Монгол төрийн үйл ажиллагаа язгуур эрх ашгийн эсрэг чиглэн, түүхэнд хар мөр үлдээх засаглалын үйл ажиллагаа явуулж байна. Улс орноо өрөнд бариуллаа, газар шороогоо худалдаж, эрдэс баялгаа гадныханд найр тавьж өглөө. Ер нь ирээдүй хойч үеэ бодохгүйгээр эх орон гэж ярьдаг хүн бол ард түмнээ жинхэнэ хорлож байгаа хүн гэж ойлгох хэрэгтэй.

Ардчиллын тогтолцоо, эрх чөлөө гэдэг ойлголтыг хариуцлагаас хөндийрүүлчихлээ. Сонгуулийн үед цагаан сурталчилгаа, мөнгө төгрөг, худал амлалтад нь автсаар эцэстээ одоогийн нөхцөл байдал үүсээд байна. Улс төрийн намууд сонгууль дөхөхөөр л бид тийм зүйл хийсэн гэж ухуулга явуулаад эхэлдэг.

Хотын ИТХ, дүүргийн ИТХ-ынхан жил бүр шагнал авдаг. Дүүргийн төсвөөс шагнал нэрийдлээр идсэн мөнгийг нь тооцвол цэвэрлэх байгууламжийг засахад хангалттай хэмжээний мөнгө болно. Төрд шуналд хөтлөгдсөн хүмүүс орох нь төрийн түшээдийн мөс чанар, яс муудахын гол шалтгаан болж байна.  

УИХ-ын гишүүдийг ажил хий, түмнээ төлөөл гэж сонгодог

УИХ-ын гишүүдийг ажил хий, түмнээ төлөөл гэж сонгодог. Гэтэл тэд хэрэгтэй хэрэггүй гаднаас хуулбарласан зүйл нь Монголын хөрсөн дээр буухгүй байх тохиолдол байна. Тэр дундаа хууль. Түмний итгэлд дөрөөлж гаран, албан тушаалаа мөнгө олгох хэрэгсэл болгож байна. Энэ нь авлигын хамгийн муухай хэлбэр.

Энэ байдлыг хэрхэн засах вэ? Та ямар шийдэл санал болгох вэ?  

Төрийг ард түмэн бүтээж, ард түмэн ариутгадаг. Хамгийн түрүүнд сонгуулиар нэр дэвшиж буй хүнийг сайн таних хэрэгтэй. Төрийн мөнгийг идэж, төсвийн мөнгөнөөс завшсан этгээдийг жагсаалтад оруулсан нам эвсэлд саналаа өгөхгүй л байх ёстой.

Зөв бодлогоор төрийг удирдаж байгаа хүн одоогийн улс төрд байна уу? Эмэгтэй улс төрчдийн тухайд?

Улс төрд үргэлж зөв явдаг хүн гэж байдаггүй. Гол нь алдсан алдаагаа эргэн хараад засах чадвартай байх ёстой. Гэхдээ хувийн ашиг сонирхлын үүднээс хийсэн алдааг тухайн этгээд өөрөө засах чадваргүй байдаг. Харин төрөөс зайлуулж байж, асуудлыг шийднэ.

Монгол төрийн түүхэнд эхийн сэтгэлээр төрд хандах хандлага нь маш өндөр ач холбогдолтой. Чингис хаан ч, түүний дараагийн хаад ч эхээсээ асууж, лавладаг байсан түүхтэй. Эмэгтэй хүний оролцоо төрийг зөөлрүүлдэг.  

Улс төрийг шинэ хүмүүсээр сэлгэх ёстой, хуучин хүмүүсийг сольсон нь зүйтэй гэх хүмүүс бий. Энэ талаар таны бодол?

Төр бол тодорхой үзэл бодлын төлөө өрсөлдөж, санаагаа уралдуулдаг талбар. Энд эрдэм мэдлэг, чадвараараа улс оронд хэрэгтэй гэдгээ харуулсан ахмад гишүүд цөөнгүй бий. Шинээр орж ирсэн хүн бүр хуучнаасаа илүү эсэх нь тодорхойгүй. Ахмад гишүүд нэгэнт төлөвшиж, тогтворжсон байдаг. Харин залуучууд дунд “Хоолонд орох цаг боллоо” гэсэн шиг л хий хашгирч суугаа хүмүүс бий. Тиймээс ч залуучуудын байгууллага дотор тэмцэл байнга өрнөж, хоорондоо эрх мэдлээ булаацалдаж байдаг. Тиймээс залуучуудыг сонгохдоо нарийн ажиглан, тодорхой шалгуураар сонгох хэрэгтэй.  

УИХ-ын гишүүн нь тухайн асуудал, салбараа сайн мэддэг, бодлого шийдвэрийнхээ төлөө хариуцлага хүлээх чадвартай хүн байх ёстой.

Одоогийн намын дарга нар, УИХ-ын гишүүд, сайд дарга нар компанийн эзэд юм шиг эсвэл компанийн эзэд л төрийн өндөр албан тушаал хаших мэтээр нийгэмд харагддаг боллоо. Энэ бол буруу.  

Сонгогчид санал өгөхдөө юуг анхаарах нь зүйтэй вэ?

Сонгогчид тухайн тойрогтоо нэр дэвшиж буй хүмүүсийг шүүх хэрэгтэй. Үүнийг гурван зүйлээр л шүүх нь зүйтэй.

Нэгдүгээрт, үйлийг хоёрдугаарт, үзлийг гуравдугаарт, хүслийг нь шүүдэг. Эдгээр шүүлтүүрээр шүүхдээ муу үйл хийж, явсан хүнийг төрд ойртуулах хэрэггүй. Үзэл буруутай хүн ч төрд ойртох эрхгүй. Бас хүсэл буруутай хүнийг ч төрд ойртуулах ёсгүй. Тухайн хүний үйл, үзлийг ч мэдэлгүй худлаа амлалтад нь хууртагдаад сонгож байна.

Хичнээн сайхан намбатай, мэдлэгтэй хүн байлаа ч гэсэн намын хуучин тогтолцоогоо сэргээх үзэлтэй хүнд санал өгөх хэрэггүй. Одоогийн намууд ардчиллын шугам, зам мөрийн асуудалд нэг нэгнээсээ ялгагдахгүйгээр уран ярьдаг болчихжээ. Энэ бол шалгуур биш. 

Ярилцсан: Б.Энхтуул