Эмийн Үндэсний бодлогын VI бага хурал өчигдөр Төрийн ордонд боллоо. Энэхүү хурал дээр УИХ-ын гишүүн, Засгийн газрын гишүүн, Эрүүл мэндийн сайд С.Ламбаа "“ЗАЙЛШГҮЙ ШААРДЛАГАТАЙ ЭМИЙН ХАНГАМЖ,ХҮРТЭЭМЖИЙГ САЙЖРУУЛАХ ТАЛААРТӨРӨӨС БАРИМТЛАХ БОДЛОГО, ЦААШДЫН ЗОРИЛТ” сэдвээр илтгэл тавьсан юм. Илтгэлийг хүргэж байна.

Хурлын хүндэт төлөөлөгчид өө,

Эмийн үндэсний бодлогын 6 дугаар бага хуралд хүрэлцэн ирсэн дотоод, гадаадын зочид төлөөлөгчид та бүхэнд Монгол Улсын Засгийн газрын нэрийн өмнөөс болон хувиасаа баяр хүргэж, хурлын ажиллагаанд амжилт хүсэе.

Юуны өмнө тус бага хурлыг зохион байгуулахад бодлого, санхүүгийн хувьд ивээн тэтгэж, дэмжлэг үзүүлж, хурлын ажиллагаанд төлөөллөө оролцуулж байгаа ДЭМБ болон НҮБ-ын Хүн Амын Сан, тэдгээрийн Монгол дахь Суурин төлөөлөгчийн газарт Монголын төр засаг, ард түмэн, монголын эрүүл мэндийн салбарынхны нэрийн өмнөөс талархал илэрхийлье.

Бид өнөөдөр Монгол Улсын эмийн талаар баримтлах үндэсний бодлогын хэрэгжилтийн байдлыг хэлэлцэж, цаашид хийх ажлын чиглэлийг тодорхойлох гэж байна. Энэ танхимд хуран цугласан Та бүхний хувьд манай улсын эм зүйн салбарын өндөр зэрэглэлийн мэргэжилтнүүдийн төлөөлөл учраас энэ Бага хурлаас хүн амын эрүүл мэнд, сайн сайхан байдлыг дээшлүүлэхэд чиглэгдсэн бидний зорилгод нийцсэн оновчтой шинэ санал дэвшүүлж бүтээлч хандлага, эрч хүчээр жигүүрлэн ажиллана гэдэгт итгэл төгс байна.

Монгол улсын эмийн үндэсний бодлогын тулгуур зарчмыг бид одоогоос 18 жилийн өмнө эмийн үндэсний бодлогын анхдугаар бага хурлаараа томъёолж, хүн амд үзүүлэх эрүүл мэндийн тусламжийн хүрээнд үйлчилгээний өндөр идэвхитэй, хор аюул багатай боломжийн үнэтэй эмээр хангах бодлогыг дэвшүүлэн тавьсныг Монгол улс хэрэгжүүлж эхэлсэн хэрэг юм.

2005 онд болсон Эмийн бодлогын 5 дугаар бага хурлаас Эрүүл мэнд, хүнс хөдөө аж ахуйн асуудал эрхэлсэн төрийн захиргааны төв байгууллага, эм хангамжийн байгууллага, хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах нийгэмлэг, иргэний нийгмийн төлөөллүүдэд хандаж гаргасан 19 зөвлөмжийн хэрэгжилт үндсэндээ 90 хувьтай байгааг дурьдаж хэлэхэд таатай байна.

Миний бие энэхүү хуралд Эм зүйн салбарын хууль эрх зүйн орчны хөгжил, өнөөгийн байдал, Эм хангамжийн байгууллагын тогтолцоо, Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн худалдан авах ажиллагаа, Эмийн үндэсний үйлдвэрлэлийг дэмжихээр баримталж буй бодлого, Эмийн чанар аюулгүй байдал, Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх асуудлаар Та бүхэнтэй санал, бодлоо хуваалцах гэж байна.

Нэг. Эм зүйн салбарын хууль эрх зүйн орчны хөгжил, өнөөгийн байдал, түүний хэрэгжилтийн талаар

Монгол улс 1990-ээд оноос зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжиж хувь хүмүүс, хувийн компаниуд эмийг ашиг олох хэрэглүүр болгон чанарын шаардлага хангахгүй эм, эмийн түүхий эдийг импортоор оруулах, зөвшөөрөлгүй эм зөөвөрлөх, эмийг зориулалтын бус газар худалдаалах болж энэ асуудлыг тухайн үед мөрдөж байсан эрүүл мэндийн тухай болон бусад хуулиар зохицуулах боломжгүй болсон тул бие даасан эмийн тухай хуулийг 1998 онд санаачлан батлуулж, 2001, 2002 онд тус тус нэмэлт өөрчлөлт оруулж, 2006 оны нэмэлт өөрчлөлтөөр “Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хууль” болгон өөрчилсөн юм.

Мөн 2002 онд боловсруулж, УИХ-аар батлуулсан “Эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлого”-ын баримт бичиг нь эм хангамжийн тогтолцооны хөгжилд чухал алхам болсон юм.

2006 онд баталсан “Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай” хуулийг хэрэгжүүлж эхэлснээс хойшхи хугацаанд эмийн чанар, хангамж, хүрэлцээ сайжирч байгаа боловч стандарт, чанарын шаардлага хангахгүй эм импортлох, түгээх, зориулалтын бус газар худалдаалах болон хууль бус зар сурталчилгаа хийх зэрэг зөрчил байсаар байна. Түүнчлэн хувийн эмийн үйлдвэр, эм ханган нийлүүлэх байгууллага, эмийн сан олноор байгуулагдаж, шинэ эм бэлдмэлүүд эмчилгээ үйлчилгээнд нэвтэрсэнээр дотоодын эмийн үйлдвэрийн болон импортлож байгаа эмийн чанар аюулгүй байдлыг баталгаажуулах, чанарын хяналтыг шинэ түвшинд гаргах, хууль эрх зүйн орчинг улам боловсронгуй болгож, эмийн талаарх төрийн зохицуулалтыг сайжруулах шаардлага урган гарсан юм.

Энэ нөхцөл байдлыг харгалзан “Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай” хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг боловсруулж, Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцүүлэн 2010 оны 1 дүгээр сарын 19-нд УИХ-д өргөн мэдүүлж, 2010 оны 5 дугаар сарын 27-нд Улсын Их Хурлаар батлан гаргалаа.

“Эм эмнэлгийн хэрэгслийн тухай” хууль 4 бүлэг 19 зүйлтэй байсныг 9 бүлэг, 30 зүйлтэй болгож өөрчилж, 91 заалтыг шинээр нэмэх буюу шинэчилэн найруулсан ба Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад хэд хэдэн зарчмын өөрчлөлтүүд орсон юм Үүнд: нэгдүгээрт, эмийн үйлдвэрлэл, импорт, экспорт, түгээлтийн төрийн зохицуулалт гэсэн зүйл шинээр нэмж, эмийн зохицуулалтын бие даасан алба байгуулах; хоёрдугаарт, эмийн үндэсний зөвлөлийн статус, бүтэц, үүргийг шинэчлэн найруулж, Эмийн зөвлөлийн гишүүд ашиг сонирхлын зөрчлийн мэдүүлэг гаргадаг болох; гуравдугаарт, Биологийн идэвхт бүтээгдэхүүний бүртгэл, хяналт, тусгай зөвшөөрлийн асуудлыг эмийн хуулиар зохицуулж, зар сурталчилгааны агуулгыг хянах; дөрөвдүгээрт, Эмийн бүртгэлд бүртгэгдээгүй эмийн импортын лиценз олголт болон түргэвчилсэн журмаар бүртгэх, оношлуурыг улсын бүртгэлд бүртгэх; тавдугаарт, Эмийн зохистой хэрэглээг сайжруулах зорилгоор эмийн хаяглалт, тэмдэглэгээнд тавих шаардлага, эмийн хэрэглэх зааварт агуулагдах мэдээлэл болон зааврыг монгол хэл дээр гаргах, зургаадугаарт, Эмийн мэдээлэл, сурталчилгааг тус тусад нь заалт болгон оруулж, зар сурталчилгаанд хориглох зүйлийг тодорхой болгох, долоодугаарт, Эм хангамжийн үйл ажиллагаанд төрийн бус байгууллагын оролцоо гэсэн шинэ зүйл заалт нэмж, хууль тогтоомж зөрчигчдөд хүлээлгэх хариуцлагын хэсэгт мөнгөн торгуулийг нэмэгдүүлэхээр боллоо.

Өнөөдөр хууль шинэчлэн батлагдсантай холбогдуулан эм зүйн салбарт мөрдөгдөж буй 20 гаруй дүрэм, журам, стандартуудад холбогдох нэмэлт өөрчлөлтүүдийг оруулахаар ажиллаж байна.

Эм хангамжийн салбар дахь тусгай зөвшөөрөл, импортын лиценз олголтыг түргэн шуурхай болгох, ил тод байдлыг нэмэгдүүлэх, ард иргэдэд хүргэх эмийн мэдээллийг сайжруулах зорилгоор интернэтэд тулгуурласан бүртгэлийн систем боловсруулж, 2007 оноос ашиглалтад оруулсаныг та бүхэн мэдэж байгаа. Энэ бүртгэлийн системд 2009 оноос Монгол Улсын эмийн бүртгэлд бүртгэгдсэн бүх эмийн талаарх дэлгэрэнгүй мэдээлэл орсноос гадна эмийн савлагааны өнгөт зураг, монгол зааврыг байршуулсанаар мэргэжлийн хяналтын байгууллага, хил гаалийханд хилээр шинээр бүртгэгдсэн эм орж ирэхэд сав баглаа боодлыг харьцуулан шалгах боломж бий боллоо. Түүнчлэн мэргэжлийн комиссоор баталгаажсан эмийн монгол заавар гаргасанаар ард иргэдэд эмийн талаарх бодит мэдээллийг цаг тухайд нь хүргэх, эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэхэд чухал алхам болж байна. Мөн уг мэдээний санд тусгай зөвшөөрөл авсан эмийн үйлдвэр, эм ханган нийлүүлэх байгууллага, эмийн сан, түүнд ажиллагсадын талаарх мэдээллийг зөвшөөрөл авсан тухай бүр шинэчилж оруулж хэвшлээ.

Өнөөдөр мэдээний санг ашиглан томоохон импортлогч болох Монголэмимпекс концерн, Моносфарм трейд, Азифарм, Еврофарм зэрэг байгууллагуудаас зайлшгүй шаардлагатай эмийн үлдэгдэлийн мэдээг сар бүр авдаг боллоо. Энэ программ хангамжаар дамжуулан эм ханган нийлүүлэгчдээс эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, оношлуур, тоног төхөөрөмж импортлох өргөдлийг авч, хариуг интернэтээр мэдэгддэг болсон төдийгүй программ хангамж нь тусгай зөвшөөрөл дууссан байгууллага болон бүртгэлийн хугацаа дууссан эм зэргийг автоматаар хянадаг болсноор импортын лицензийн шийдвэрлэлт ил тод, түргэн шуурхай боллоо.

Энэ нь Монгол улсын эм зүйн салбарын үйл ажиллагааны ёс зүй болон ил тод байдал сайжирч байгааг харуулж байгаа томоохон жишээ юм. Монгол улсын эм зүйн салбарын хүчин чадлыг тогтоох, цаашид хийх ажлын чиглэлийг тодруулах зорилгоор эм зүйн салбарыг үнэлэх судалгааны ажлыг 2009 оны 8-12 сард ДЭМБ-ын санхүүжилтээр ЭМШУИС-ийн Эм зүйн сургууль ДЭМБ-ын “Эм зүйн салбарын хяналт, үнэлгээний гарын авлага”-ын дагуу Улаанбаатар хотын 4 дүүрэг, Монгол улсын газар зүйн бүсийг төлөөлөх Хөвсгөл, Ховд, Дорнод, Өмнөговь, Өвөрхангай аймгуудын төв ба аймаг тус бүрээс 4 сумыг хамруулан хийлээ. Энэхүү судалгааны үр дүн эмийн үндэсний бодлого амжилттай хэрэгжиж, бүтэц механизмын хувьд ахиц дэвшил гарсан болохыг тогтоолоо. Түүнчлэн эх орны эмийн үйлдвэрүүд GMP-ийн шаардлага хангаагүйн улмаас бүтээгдэхүүний чанар хангалтгүй, чанарын хяналтын лаборатори хүрэлцээгүй, хүчин чадал муутай, хөдөө орон нутагт эмийн агуулахын зохион байгуулалт, түүний хүний нөөц, боловсон хүчинтэй холбоотой асуудал хангалтгүй, импортын болон эх орны бүтээгдэхүүний зах зээлд гарсны дараах тандалт судалгаа хийгдэхгүй байгаа нь эмийн гаж нөлөө, харшлын урвал тохиолдох шалтгаан байж болох юм гэсэн дүгнэлт гаргасан байна.

Ийнхүү эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын хууль эрх зүйн орчинг бүрдүүлж, улам боловсронгуй болгож байгаа хэдий ч тэдгээрийн хэрэгжилтийг сайжруулах, эрчимжүүлэх шаардлага зүй ёсоор тавигдаж байна. Тухайлбал өнөөдөр эмийн үнэ ард иргэдийн амьжиргааны түвшин, худалдан авах чадвартай харьцуулахад өндөр, дотоодын эмийн үйлдвэрлэл хангалттай хөгжөөгүйгээс нийт хэрэгцээт эмийн 80 шахам хувийг импортоор авдаг, ихэнх эмийн үйлдвэрүүдийн лабораториуд магадлан итгэмжлэгдээгүй, эмийн жорын хэрэгжилт хангалтгүйгээс нянгийн эсрэг бэлдмэлийн зохисгүй хэрэглээ бий болж дасал үүсэж байгааг зохицуулсан бодлого тодорхой бус, эм, биологийн идэвхит бодисын сүлжээний бизнес цэцэглэн хөгжиж эмийн сурталчилгаа хэрэглэгчид хандсан, нэг талыг барьсан байдлаар явагдах болсон зэрэг анхаарал татсан олон асуудал хуримтлагдсаар байна. Иймээс эм хангамжийн талаар Засгийн газраас дунд болон урт хугацаанд тавьж буй зорилт, түүнийг хэрэгжүүлэх үндсэн стратеги болсон эмийн үндэсний бодлогыг хэрэгжүүлэх хариуцлага, санхүүжилт, хугацааг тодорхой тусгасан төлөвлөгөөг гарган хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Хоёр. Эм хангамжийн байгууллагын тогтолцоо, эмийн хүртээмжийн талаар

Монгол улс 1990 онд зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд шилжихэд эрүүл мэндийн салбараас хамгийн түрүүнд чөлөөт зах зээлд шилжсэн салбар бол эм хангамжийн салбар юм. Учир нь 1990-ээд онд эм хангамжийг төсвөөс хангаж байсан улсын тогтолцоо хаагдсанаар социалист системийн орнуудаас хараат эмийн хангамжтай байсан манай улс эмийн хомсдолд орж улмаар эм ханган нийлүүлэх зөвшөөрлийг хувийн байгууллага, хувь хүмүүст өгч, хувийн хэвшлийг дэмжин өрсөлдөөнийг бий болгосоноор хүн амын эрэлт хэрэгцээ, тавьж буй шаардлагыг хангасан олон арван эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд үүсч хөгжсөн юм.

2010 оны 11-р сарын байдлаар манай улсад эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, эмнэлгийн тоног төхөөрөмж, лабораторийн урвалж бодис ханган нийлүүлэх байгууллага 184, эмийн үйлдвэр 31, эмийн сан, түүний салбар нийтдээ 1200 гаруй болж үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээр эм хангамжийн байгууллагууд нь үйл ажиллагаандаа 2005, 2008, 2009 онд батлагдсан Эм үйлдвэрлэл, Эмийн сан, Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл ханган нийлүүлэх байгууллагын нийтлэг шаардлагын Монгол Улсын стандартыг мөрдөн ажиллаж байна. Гэхдээ үйл ажиллагаа, ажлын байр, хадгалалтын нөхцөл, хүн хүч нь стандартын шаардлага хангахгүй байгууллагууд мэр сэр байсаар байна.

Бидний тооцож байгаагаар өнөөдөр зах зээлийн харилцааны эхлэл үе өнгөрч нийгмийн эрүүл мэнд, өвчтөн, иргэдийн эрэлт хэрэгцээг хангах, аюулгүй орчин бүрдүүлэх хөгжлийн шинэ үе шатанд шилжин орж байна. 2009 онд 61 эм ханган нийлүүлэх байгууллага 33 улсаас нийт 45,9 тэрбум төгрөгийн эм импортолсоны дотор Моносфарм трейд, Монголэмимпекс концерн, Азифарм, Еврофарм, Монфа трейд, Энто, Дакалфарм, Омбол, Тун-Эрдэнэ фарм трейд ХХК -уудын хийсэн импорт нийт импортын 83,6 хувийг эзлэж байна. Гэхдээ бодит амьдрал дээр багагүй бэрхшээлтэй тулгарч байна. Тухайлбал эм хангамжийн байгууллагууд үндсэндээ нийслэлд төвлөрч байгаагаас Улаанбаатар хотоос хөдөө орон нутагт, ялангуяа алслагдсан бүс нутагт эмийг зөөвөрлөхөд хадгалалт, тээвэрлэлтийн горим зөрчигдөж, үнэ нэмэгдэх хандлагыг бий болгож байна. 2006 онд Монгол эмимпекс, түүний салбар компаниуд хувьчлагдан эм хангамжийн салбар 100 хувь хувийн хэвшлийнх болсноор олон улсын хандив тусламжийн эм, эмнэлгийн хэрэгслийг хүлээн авах, хадгалах, түгээх, тээвэрлэх асуудалд доголдол үүсэж, эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд дунд дээрх үйл ажиллагааг эрхлэх сонгон шалгаруулалт зарлаж Монгол эмимпекс ХК шалгарч “Стратегийн түншлэлийн гэрээ” ний дагуу ажиллаж байна.

Мөн санхүү, эдийн засгийн хямралын болон бусад урьдчилан тооцоолох боломжгүй хүчин зүйлсийн нөлөөллөөс шалтгаалсан эм, хэрэгслийн хомсдолыг зохицуулах зорилгоор амин чухал эм, эмнэлгийн хэрэгслийн хангамжийг зохицуулах журам болон жагсаалтыг баталж хэрэгжүүлж байна.Энэ журам нь улс орны эмийн талаар баримтлах бодлогыг хэрэгжүүлэх, эмийн хангалт, хүртээмжийг сайжруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэнэ гэж үзэж байна.

Өргөн уудам нутагтай Монгол Улсын хувьд эмийг тасралтгүй, жигд хүртээмжтэй хүргэхэд олон улсын байгууллагын хандив тусламж чухал үүрэг гүйцэтгэсээр байна. НҮБ-ын Хүн амын сангийн Нөхөн үржихүйн эрүүл мэнд төсөл, хөтөлбөрөөс нөхөн үржихүйн эм, хэрэгсэл болон жирэмснээс хамгаалах эм хэрэгсэлд жилд дунджаар 300 000 ам доллар, Глобал сангаас ДОХ, сүрьеэгийн болон бэлгийн замаар дамжих халдварын эмчилгээний эмэнд зориулж зөвхөн 2010 онд гэхэд 685,000 ам. долларын эмийг нийлүүлж байгаа нь эмийн хангамжийг дээшлүүлэхэд ихээхэн тус дэм болж байгаа юм.

Нөхөн үржихүйн эрүүл мэндийн /НҮЭМ/ эм хэрэгслийн хангамжид доноруудын үзүүлэх дэмжлэг зогсох болсонтой холбогдуулан эх, нялхсын эндэгдлийг тууштай бууруулах, ХДХВ-ийн халдварын тархалтыг хязгаарлахад, эм хэрэгслийн хангамжийн тогтолцоо удирдлагыг шинэ нөхцөл байдалд зохицуулан боловсронгуй болгох шаардлага бий болж эрүүл мэндийн яам “НҮЭМ-ийн эм хэрэгслийн тогтвортой хангамжийн стратеги”-ийг боловсруулж, Засгийн газрын хурлаар сайшаагдан Эрүүл мэндийн сайдын 2009 оны 185 тоот тушаалаар батлан хэрэгжүүлж эхэллээ. Стратегийг хэрэгжүүлэх хүрээнд нөхөн үржихүйн эм хэрэгслийг тодорхой хувийг хангах зорилгоор Монгол улсын Засгийн газраас 2009 онд 85 сая, 2010 онд 100 сая төгрөгийн санхүүжилт төсөвлөсөн ба 2011 онд 115 саяд хүргэж, цаашид 100 хувь Засгийн газраас санхүүжүүлж, хангалт хийхээр төлөвлөж байна. 2006 онд Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар “Төлбөрийг нь төр хариуцах эмийг олгох журам”-ыг шинэчлэн баталснаар сүрьеэ, хорт хавдрын 3,4-р шат, сэтгэцийн өвчин эмгэг, чихрийн шижин, чихрийн бус шижин, бамбай булчирхайн дутмагшил, эд эрхтэн шилжүүлж суулгасны дараах дархлаа дарангуйлах зэрэг нийт 15 өвчний үед хэрэглэх тодорхой нэр төрлийн эмийг төрөөс үнэ төлбөргүйгээр олгож байна.

2009 оны 10 дугаар сарын 12-ны өдөр Монгол улсад анх удаа томуугийн А хүрээний (H1N1) вирүсээр үүсгэгдсэн өвчлөл бүртгэгдэж өвчлөл цаашид манай орны олон аймаг сумдыг хамарч улам илүүтэй тархах магадлал өндөр байгааг харгалзан, энэ халдвартай тэмцэх ажлыг улам эрчимжүүлэх, өвдсөн хүмүүсийг төгс эмчлэх, энэхүү цар тахлыг хохирол багатай даван гарах, уг өвчнийг эмчлэхэд шаардлагатай эм, вакцин, эмнэлгийн хэрэгсэл, урвалж, оношлуурын хангамж, хүртээмжийг нэмэгдүүлэхийн тулд тэдгээрийг нэмэгдсэн өртгийн албан татвар болон гаалийн татвараас чөлөөлөв. Үүний дагуу томуугийн А (H1N1) вирүсийн эмчилгээ, оношилгоонд хэрэглэгдэх 5 нэрийн эм, вакцин, 13 нэрийн хэрэгсэл, 5 нэрийн оношлуур, 12 нэрийн тоног төхөөрөмж, 4 нэрийн ариутгалын бодисыг гаалийн албан татвар болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөллөө. Иргэдэд олгох эмэнд хөнгөлөлт үзүүлэх механизмыг боловсруулан хэрэгжүүлж байгаа нь эмийн хүртээмжийг дээшлүүлэхэд ихээхэн түлхэц болж байна. Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас нөхөн төлөгдөх эмээр 2009 онд 314,700 иргэн үйлчлүүлж, 1,4 тэрбум төгрөг зарцуулсан байна.

Өнөөдөр улсын хэмжээгээр 390 гаран эмийн сан ЭМД-ын сангаас хөнгөлөлт үзүүлэх эмээр үйлчилж байгаагаас Улаанбаатар хотод 26 эмийн сан байгаа бөгөөд хүн ам хамгийн олноор төвлөрөн суурьшдаг Сүхбаатар, Сонгинохайрхан дүүрэгт эмийн сан тус бүр нэг байгаа нь хүн амд тэгш хүртээмжтэй байх зарчим зөрчигдөж байна гэсэн үг. Мөн эрүүл мэндийн даатгалын сангийн орлого 2006-2009 онд 38,3-72,5 тэрбум төгрөг болж үндсэндээ 2 дахин өссөн хэдий ч 2007 онд хөнгөлөлттэй үйлчлүүлсэн хэрэглэгчийн тоо 316,1 мянгаас 2008 онд 205,9 мянга болж буурсан байна. 2010 онд Эрүүл мэндийн даатгалын сангаас хөнгөлөлттэй олгох эмийн жагсаалтыг шинэчилж, эмийг зөвхөн олон улсын нэршлээр бус худалдааны нэрээр задалж өгснөөр урьд өмнө эмийн санд өөр нэрээр орлуулж өгснөөс гардаг хүндрэл, эмч нар болон даатгуулагчид эмийн худалдааны зарим нэрийг мэддэггүй зэрэг асуудлыг шийдэхэд чухал ач холбогдолтой болж, эмч нарын жор бичилт сайжирч, эмийн сангууд даатгалын жороор үйлчлэх нь нэмэгдэж байна. Энэ шинэчилсэн жагсаалтад өмнө байсан 107 нэрийн эмнээс 14 төрлийн эм хасагдсан, 43 нэр төрлийн эм шинээр нэмэгдэж, ерөнхий нэршлийн 161 эм, худалдааны нэрээр 357 эмийг орууллаа.

Цаашид эрүүл мэндийн даатгалын сангаас үнийн хөнгөлөлт олгох эмээр үйлчлэх эмийн сангийн тоог нэмэгдүүлэх, хөнгөлөлттэй олгох эмийн жор бичих эмчийг зөвхөн өрхийн эмч гэж хязгаарладгийг өөрчлөх, эмийн улсын бүртгэлд бүртгэгдсэн нийт эмийг даатгалын сангаас тодорхой хувиар хөнгөлдөг болгох арга хэмжээ авснаар даатгуулагчийн эрх ашигт нийцсэн арга хэмжээ болно гэж үзэж байна. Эмийн хүртээмжийг сайжруулахад эмийн сангийн гүйцэтгэх үүрэг асар их юм. Нийслэлд хүрэлцэхүйц хэмжээний өрөө тасалгаатай, мэргэжлийн боловсон хүчин, шаардлагатай багаж, тоног төхөөрөмжтэй, гарын авлага, материалаар бүрэн хангагдсан, хөдөлгөөний бүртгэлийг компьютероор хөтөлдөг, багаж тоног төхөөрөмжийг баталгаажуулсан гэх мэт үйл ажиллгаа нь жигдэрсэн эмийн сангууд олширч байна. Тухайлбал Монголэмимпекс хувьцаат концерн, Монос компанийн салбар эмийн сангууд, Нахиаимпекс, Тавин-Ус, Цомбо зэрэг компанийн эмийн сангуудыг дурьдахад таатай байна.Эмийн сангуудад 2010 онд “Эмийн санд тавих нийтлэг шаардлага” MNS5260:2008 стандартын хэрэгжилтэд хийсэн шалгалтаар эмийн сан, салбарын 57,5 хувь нь эм зүйчээр, 74,5 хувь нь эм найруулагчаар хангагдсан байна.

Барилга байгууламж 89,5 хувь, ажлын байрны эрүүл ахуйн шаардлага 82,5 хувь, ажиллагсдад тавих эрүүл ахуйн шаардлага 91,2 хувь, багаж тоног төхөөрөмжийн хангамж 81,6 хувь, анхан шатны бүртгэл хөтлөлт 74,0 хувь байна. Шалгалтанд хамрагдсан эмийн сангийн 66,5 хувь нь эм найруулах үйл ажиллагаа явуулдаг, үүний 77,4 хувийг эм шинжлэгч тогтмол хяналт тавьж баталгаажуулж, стандартын хэрэгжилт 78,3 хувьтай байна. Цаашид эмийн сангийн тооны хөгжлийг чанарт хүргэх, байршлыг зөв тогтоох, тэдгээрийн борлуулж буй эмийн үнэ, чанар, аюулгүй байдалд тавих хяналтыг сайжруулах, ялангуяа нийтийн үйлчилгээтэй эмийн санд бэлтгэж байгаа шингэн эмүүд чанарын шаардлага хангахгүй, эмийг жороор олгохгүй, мэдээлэл, сурталчилгаа хангалтгүй байгаа зэрэг дутагдалыг арилгах, эмнэлгийн эмийн санд клиник эм зүйч ажиллуулах, шинээр сургах арга хэмжээ авах шаардлагатай байна.Манай улс хэрэгцээт эмийнхээ ихэнхийг импортоор авдаг, өргөн уудам нутаг дэвсгэртэй, дэд бүтэц хоцрогдсон алслагдсан аймаг сумдад эмийн хүрэлцээ муу, эмийн өртөг өндөр байна. Энэ нь хот хөдөөгийн эм хангамжийн ялгааг их болгож эмийг жигд хүртээмжтэй, худалдан авах боломжтой байлгаж чадахгүйд хүргэж байна. Хөдөө орон нутгийн иргэдэд эмийн хүртээмжийг сайжруулахад хандивлагчдын дэмжлэг их үүрэг гүйцэтгэж байна. НҮБ-ын Хүүхдийн сангийн тусламжтайгаар 1995 оноос Архангай аймгийн Ихтамир, Булган аймгийн Орхон сумын хүн амд нэг жилийн хэрэгцээнд хүрэлцэхүйц эм бараатай, эмийн эргэлтийн санг /ЭЭС/ туршилтын журмаар ажиллуулж эхэлсэн нь амжилттай хэрэгжиж улмаар 17 аймгийн 285 суманд эмийн эргэлтийн сан байгуулагдсан. 2009 онд НҮБ-ын Хүн Амын Сангийн санхүүжилтээр Төв аймгийн 26 суманд нийт 129,9 сая төгрөгийн зайлшгүй шаардлагатай эм, хэрэгсэл, эмийн сангийн тавилга, хөргөгч, компьютер зэргийг хүлээлгэн өгч эмийн эргэлтийн сан ажиллуулж эхэллээ. Ингэснээр өнөөдөр 18 аймгийн 311 суманд эмийн эргэлтийн сан ажиллаж, сумын хүн ам зайлшгүй шаардлагатай эмээр жигд, хүртээмжтэй хангагдах нөхцөл бүрдэж байна. Эдгээр эмийн сангаас ажил үйлсээрээ тэргүүлж хөдөөгийн хүн амыг эмээр хангах үүргээ нэр төртэй биелүүлж байгаа эмийн сангууд олон байна. Тухайлбал Баянхонгор, Увс аймгийн нийт сумдын эмийн эргэлтийн сан, Архангай аймгийн Өндөр-Улаан сум, Эрдэнэмандал сум, Хөвсгөл аймгийн Жаргалант сум, Өмнөговь аймгийн Гурван тэс сум, Дорноговь аймгийн Эрдэнэ сум, Дорнод аймгийн Гурван загал, Дундговь аймгийн Эрдэнэдалай сумын эмийн эргэлтийн сангуудын нэрлэхэд таатай байна. Судлагаанаас харахад эмийн эргэлтийн сангуудын үйл ажиллагаа тухайн эмийн санг хариуцан ажиллуулж буй орон нутгийн удирдлага, эрүүл мэндийн газар, сумын эмч, эмийн санчийн идэвх чармайлтаас хамааран харилцан адилгүй байна. Эмийн эргэлтийн сангийн хууль эрхзүйн орчин боловсронгуй бус, орон нутгийн удирдлагын зүгээс дэмжлэг муутай, түүнд ажиллаж байгаа эмийн санчдын нийгмийн асуудал шийдэгдээгүй, мэргэжлийн болон санхүүгийн удирдлага хангалтгүй, эрүүл мэндийг дэмжих хамт олны оролцоог нэмэгдүүлэх талаар анхаардаггүй зэрэг дутагдал нийтлэг байгааг онцлон тэмдэглэж байна. Гурав.Өнөөгийн хангамжийн тогтолцоон дахь Эм, эмнэлгийн хэрэгслийн худалдан авах ажиллагааны талаар2003 оноос клиникийн болон тусгай мэргэжлийн төвүүд, аймаг, нийслэлийн эмнэлгүүд тухайн оны хэрэгцээт эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, тоног төхөөрөмжийг Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн дагуу тендер шалгаруулан худалдан авч эхэлсэн билээ. Эрүүл мэндийн салбарын 2010 оны төсөвт бүх шатлалын эмнэлгийн эмчилгээ, оношлогоонд шаардлагатай эм, эмнэлгийн хэрэгсэл, оношлуур, төрөөс төлбөрийг нь хариуцах эмийн зардалд 30 тэрбум төгрөг баталсан. Энэ төсөвтөө Клиникийн болон тусгай мэргэжлийн төвүүд худалдан авах ажиллагаагаа бие даан зохион байгуулж, аймаг нийслэлийн эрүүл мэндийн газрууд харъяалах аймаг, дүүргийн эмнэлэг, сумын эмнэлэгийн хэрэгцээг төвлөрүүлэн зохион байгуулснаар жилдээ 40 шахам нээлттэй тендер шалгаруулалт зохион байгуулагдаж байна. Ингэж тендер шалгаруулалтаар эм, эмнэлгийн хэрэгслийг худалдан авснаар төсвийн мөнгийг үр ашигтай, хэмнэлттэй зарцуулах нөхцөл бий болсон хэдий ч эрүүл мэндийн салбарын онцлог болон 100 хувь хувийн хэвшилд шилжсэн эм хангамжийн өнөөгийн тогтолцооноос шалтгаалж зарим нэг зөрчил гарч эмчилгээ, оношилгоо доголдох явдал гарч байна. Ялангуяа мэс заслын практикт өргөн хэрэглэгддэг мэдээгүйжүүлэх эм, тусгай зөвшөөрөл хяналт ихтэй мансууруулах, сэтгэц нөлөөт зэрэг эмийг хувийн эм хангамжийн байгууллагууд импортлох сонирхолгүйгээс эмийн хангамжид доголдол гарч байна. Хавдар, сэтгэц, арьсны өвчнүүдэд хэрэглэх эмүүдэд тендер шалгаруулалтаар санал ирдэггүй, гэрээ байгуулсан гүйцэтгэгч нийлүүлэлтийг тасалдуулахад өөр эм ханган нийлүүлэх байгууллагуудад байхгүй байдгаас улсын хэмжээгээр дээрх эмүүд тасалдах эрсдэл бий болж байна. Мөн зарим дархлаа дарангуйлах онцгой эм болон олон улсын байгууллагаас худалдан авдаг эм, хэрэгсэлийг шууд гэрээгээр худалдан авах нь үр ашигтай, чанарын баталгаатай эмээр хангах нөхцөлийг бий болгодог боловч төсвийн хөрөнгөөр худалдан авалт хийхдээ заавал тендер шалгаруулан авна гэсэн хуулийн заалттай зөрчилдөж байна. Түүнчлэн эмнэлгүүд тухайн оны хэрэгцээт эм, эмнэлгийн хэрэгсэл худалдан авах ажиллагааг Төсвийн тухай хууль батлагдсаны дараа эхлүүлэн гүйцэтгэгчийг шалгаруулж байгаагаас нийлүүлэлт хоцорч эмчилгээ эхлэх хугацаанд эм, хэрэгсэл тасалдаж байна. Цаашилбал тендер шалгаруулалтыг хянахад эмнэлгүүд нэг төрлийн эм, эмнэлгийн хэрэгслийг өөр өөр үнээр авах, чанаргүй эм, эмнэлгийн хэрэгсэл худалдан авах, чадваргүй гүйцэтгэгчтэй гэрээ байгуулах, үнэлгээг хурдан шуурхай зөв хийгээгүйгээс гомдол гарч, үнэлгээ сунжрах зэрэг дутагдалууд ажиглагдсаар байна. Мөн тендерт шалгарсан нийлүүлэгч гэрээний хэрэгжилтийн явцад ижил нэртэй боловч нийлүүлэхээр гэрээлснээс өөр хямд эм, хэрэгсэл нийлүүлэх эсвэл гэрээг тасалдуулах тохиолдол гарч байна. Ийм тохиолдолд гэрээг цуцалж, алданги оногдуулахаас өөр хариуцлага хүлээлгэхгүй байгаа нь хариуцлага алдсан компани дараа жилийн тендерт дахин орох нөхцлийг бий болгож байгаа учраас эрүүл мэндийн яам цаашид гэрээ хангалтгүй хэрэгжүүлсэн байгууллагын жагсаалтыг эрүүл мэндийн салбарын хэмжээнд гарган тодорхой хугацаагаар тендерт оролцох эрхийг хязгаарладаг тогтолцоог бүрдүүлэх гэж байна.

Эм бол хүний эрүүл мэнд, амь насанд шууд нөлөөлдөг онцгой бүтээгдэхүүн гэсэн утгаараа эм нийлүүлэгчийг сонгон шалгаруулахдаа санал болгосон тендерийн үнийг бус эмийн чанар, аюулгүй байдал, эмчилгээний идэвхийг үндсэн шалгуур үзүүлэлт болгох нь эмчилгээний үр дүнг дээшлүүлэхэд чухал үүрэгтэй. Эм, эмнэлгийн хэрэгсэл худалдан авах ажиллагааг үр дүнтэй болгохын тулд үнэлгээний хорооны гишүүдийг чадавхижуулах зорилгоор худалдан авалтын сургалтыг ЭМЯ-наас хэд хэдэн удаа зохион байгуулллаа. Мөн Төрийн болон орон нутгийн өмчийн хөрөнгөөр бараа, ажил, үйлчилгээ худалдан авах тухай хуулийн эрүүл мэндийн салбарт ялангуяа эм, эмнэлгийн хэрэгслийн худалдан авах ажиллагаанд мөрдөхөд хүндрэлтэй заалтуудыг өөрчлүүлэхээр хуулийн төсөл болон саналыг холбогдох газруудад хүргүүлээд байна.

Дөрөв. Эмийн үндэсний үйлдвэрлэлийн талаар

2010 оны байдлаар тусгай зөвшөөрөл авсан 31 эмийн үйлдвэр байгаагаас орчин үеийн эмийн болон цус, цусан бүтээгдэхүүн, биобэлдмэлийн 25, уламжлалт эмийн 6 үйлдвэр үйл ажиллагаа явуулж байна. Үйлдвэрүүдэд нийт 615 хүн ажиллаж байгаагаас 106 гаруй нь буюу 17,2% нь эмзүйч байна. Үйл ажиллагаа явуулж байгаа 25 эм, эмнэлгийн хэрэгслийн үйлдвэр 2009 онд давхардсан тоогоор 370 орчим нэр төрлийн, 14 тэрбум төгрөгийн эм, биобэлдмэл, эмнэлгийн хэрэгсэл үйлдвэрлэн 12,9 тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийсэн нь манай нийт зах зээлийн 23,3 орчим хувийг эзэлж байна.

Монгол Улсын Засгийн газраас 2009 оныг “Үйлдвэржүүлэлтийг дэмжих жил” болгон зарласан. Энэ ажлын хүрээнд УИХ-ын 2009 оны 07 дугаар сарын 16-ны өдрийн хуралдаанаар Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжиж ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, импортыг орлох, экспортыг дэмжсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх зорилгоор импортоор оруулж байгаа жижиг, дунд үйлдвэрийн үйлдвэрлэлийн зориулалт бүхий тоног төхөөрөмж, сэлбэг хэрэгслэлийг 2012 оны 12 дугаар сарын 31-ний өдрийг хүртэлх хугацаанд гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулиудыг баталсан. Үүнтэй холбогдуулан МУ-ын ЗГ-ын 2009 оны 316 тоот тогтоолоор гаалийн болон НӨАТ-аас чөлөөлөх тоног төхөөрмжийн жагсаалт батлагдсан. Энэ жагсаалтад нийт 65 нэрийн эмийн үйлдвэрлэлийн зориулалт бүхий тоног төхөөрөмжийг дээрх татваруудаас чөлөөлөхөөр болсон юм.

Хүний болон малын эмнэлэг, эмийн үйлдвэрт ашиглах Монгол улсын нутаг дэвсгэрт үйлдвэрлэсэн хүнсний зориулалттай спиртийн онцгой албан татвар 10 ам. доллар байсныг 1 ам. доллар болгон бууруулахаар “Онцгой албан татварын тухай хуульд нэмэлт өөрчлөлт оруулах тухай” хуулийн төслийг боловсруулж УИХ-аар батлуулсан нь ЭМЯ-наас үндэсний эмийн үйлдвэрээ дэмжиж хийсэн томоохон бодлогын үр дүн гэж үзэж байна.

Өнөөгийн байдлаар сүүлийн үеийн техник, технологитой Ай ви ко, Шинэ нахиа, Тун фарм, Цомбо, Армон зэрэг үйлдвэрүүд үйл ажиллагаагаа явуулж байгаа нь эмийн үйлдвэрлэлд гарч буй дэвшил юм.

Түүнчлэн нэг удаагийн зүү тариурын үйлдвэрлэлийг дэмжих зорилгоор тариур үйлдвэрлэх тоног төхөөрөмжийг гаалийн болон нэмэгдсэн өртгийн албан татвараас чөлөөлсөн бөгөөд одоо үйлдвэрлэлд нь хэрэглэгддэг түүхий эд, материалыг татвараас чөлөөлүүлэхээр хуулийн төслийг боловсруулаад байна.

Мөн манай улс уламжлалт ба орчин үеийн анагаах ухааныг зүй зохистой хослуулан хөгжүүлэх бодлого баримталж буй бөгөөд Эрүүл мэндийн сайдын 2006 оны 150 тоот тушаалаар “Монголын уламжлалт анагаах ухааныг хөгжүүлэх талаар төрөөс баримтлах бодлого”-ыг 2006-2010 онд хэрэгжүүлэх төлөвлөгөөг 26 заалттайгаар боловсруулж баталсныг хэрэгжүүлж байна.

Азийн хөгжлийн банкны Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-4 төслийн хүрээнд дотоодын эмийн үйлдвэрүүдэд Эм үйлдвэрлэлийн дүрэм /GMP/ нэвтрүүлэх талаар олон арга хэмжээнүүд төлөвлөгдөөд байгааг дурьдахад таатай байна.

Тав.Эмийн чанар аюулгүй байдал, эмийн чанарын баталгаажилтын талаар

Эмийн бүтээгдэхүүний чанарын баталгаажилт нь эмийн аюулгүй байдалд үндэслэсэн үнэлгээ, бүртгэл, эцсийн бүтээгдэхүүний шинжилгээнд хамрагдсан байдал, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаа нь “эм үйлдвэрлэлийн дүрэм” /GMP/ -ийн шаардлага хангасан зэрэгт суурилсан цогц ойлголт юм. Эмчилгээ оношлогоонд хэрэглэгдэж буй эмийнхээ чанарыг бүрэн шинжилж баталгаажуулах нь эмийг аюулгүй гэж үзэхийн нэг үндэс. Шинжлэх ухаан, технологи хөгжихийн хэрээр шинээр бүтээгдэж буй эмийн шинжилгээний аргачлал улам нарийсаж, биднээс сүүлийн үеийн тоног төхөөрөмж, боловсон хүчин бүхий өндөр чадалтай лабораторийг шаардаж байна.

Улсын хэмжээнд эмийн чанарын лабораторийн хүчин чадал, ажиллах хүн хүчний чадавхийг нэмэгдүүлж олон улсын жишигт хүргэх нь бидний эрхэм зорилт гэж үзэж байна. Эмийн аюулгүй байдлыг хангах, эмийн чанарыг баталгаажуулах гол хэрэгсэл бол Монгол улсад хэрэглэх эм стандартын шаардлага хангаж байгаа эсэхийг шалгаж эмийн улсын бүртгэлд бүртгэх, улмаар улсын хэмжээнд зөвхөн бүртгэлтэй эм хэрэглэх явдал юм. 2010 оны 10 сарын байдлаар монгол улсын эмийн бүртгэлд нийт 2179 нэрийн эм бүртгэлтэй байна.

Өнөөдрийн байдлаар манай эмийн шинжилгээний итгэмжлэгдсэн УМХГ-ын Эм биобэлдмэлийн, ЭМШУИС-ийн, Монос эмийн үйлдвэрийн, Цомбо эмийн үйлдвэрийн гэсэн 4 лаборатори үйл ажиллагаа явуулж байна. Эдгээр лабораторит орчин үеийн өндөр мэдрэг багаж төхөөрөмж, мэргэжилтэй боловсон хүчин дутмаг байгаагаас хийвэл зохих шинжилгээг бүрэн хийж чадахгүй байна. Сүүлийн үед эмийн бүртгэлд бүртгүүлэхээр ирж буй дээжийн 90-95 хувь нь өндөр идэвхит шингэний хроматографийн аргачлалыг шаардаж байгаа боловч одоо байгаа аппаратыг бүрэн ашиглаж чадахгүй байгаагаас уг шинжилгээг хийхгүй байна. МХЕГ-ын Чанарын хяналтын нэгдсэн лаборатори ба ЭМШУИС-ийн дэргэдэх эм шинжилгээний итгэмжлэгдсэн лабораториуд нь импортын болон эх орны эмийн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнд лабораторийн шинжилгээ, чанарын хяналтыг хийдэг бол “Моносфарм” эмийн үйлдвэрийн ба “Цомбо” ХХК-ний итгэмжлэгдсэн лаборатори нь өөрийн эмийн үйлдвэрийн бүтээгдэхүүнийг тус тус баталгаажуулж байна.

Одоогоор шаардлагатай эм биобэлдмэлийн шинжилгээний 20-30%, эмнэлгийн хэрэгслийн шинжилгээний 15%, микробиологийн шинжилгээний 20%, уламжлалт эмийн шинжилгээний 10-15% нь багаж тоног төхөөрөмж, урвалж бодисын дутагдалтайгаас хийгдэж чадахгүй байна. Орон нутагт лаборатори байхгүй байгаагаас бүх шинжилгээ УМХГ-ын Нэгдсэн төв лаборатори дээр төвлөрч хөндлөнгийн хяналт байхгүй болсон байна.

Азийн хөгжлийн банкны Эрүүл мэндийн салбарын хөгжил хөтөлбөр-4 төслийн нэг бүрэлдэхүүн хэсэг болох Эмийн аюулгүй байдлын чиглэлээр хэрэгжүүлэх төслийг боловсруулж, 2011 оноос эхлэн хэрэгжүүлэхээр болж байгаа нь эмийн чанар аюулгүй байдлын баталгаажуулалт, зохицуулалтыг боловсронгуй болгох, чадавхийг бэхжүүлэх, эмийн лабораторийг сайжруулж, олон улсын стандартад хүргэх, эмийн үйлдвэрийн GMP-г нэвтрүүлэх, зах зээл дэх эмийн тандалтыг бий болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэх юм.

Үндэсний фармакопей боловсруулах ажлыг эхлүүлэн фармакопейн ерөнхий өгүүллийг боловсруулж Эрүүл мэндийн сайдын тушаалаар батлуулаад байгаа бөгөөд эмийн өгүүллийг боловсруулах ажлыг хийж байна. Манай үндэсний фармакопейн онцлог нь олон улсад мөрдөж буй фармакопейг өөрийн орны нөхцөлд тохируулан боловсруулж байгаа явдал юм. Монгол орон өөрийн үндэсний фармакопейтэй болсноор дотоодын эмийн үйлдвэр болон эмийн шинжилгээний лабораторид ажиллаж буй мэргэжилтнүүд өөрийн орны нөхцөлд тохирсон аргачлалыг эх хэл дээрээ уншиж шинжилгээ хийх боломж бүрдэж байгаа юм.

Эмийн чанарыг баталгаажуулах ажлын хүрээнд хуурамч эмийн идэвхитэй тандалтыг 3 жил дараалан явуулж, дүнг ДЭМБ-ын Номхон далайн баруун эргийн бүсэд хүргүүлж, Эрүүл мэндийн яамны вебсайтад хуурамч эмийн түргэвчилсэн сэрэмжлүүлгийг суурилуулан ажиллуулж байна. Хуурамч эмийн эргэлтийг зогсооход эрүүл мэнд, эм хангамж, хяналтын болон гааль, цагдаагийн байгууллагын байнгын хамтын ажиллагаа нэн шаардлагатай байдаг юм. 2010 онд Хуурамч эмийн стратегийг боловсруулж Засгийн газраар сайшаалган ЭМС-ын 269 тоот тушаалаар батлуулсан нь хуурамч эмтэй тэмцэхэд чухал алхам болж байна.

Хуурамч эмээс дутуугүй хор хөнөөл бүхий зүйлийн нэг нь стандартын бус бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, худалдаалах явдал юм. Стандартын бус бүтээгдэхүүн нь хөрөнгө санхүүгийн хүрэлцээгүй байдал, мэргэжилтэй боловсон хүчний дутагдал, технологийн хоцрогдолтой салшгүй холбоотой. Улсын хэмжээнд судсаар сэлбэх тарилгын шингэн үйлдвэрлэж байсан эмнэлгийн эмийн сан болон тарилгын шингэн бэлтгэх тасгуудад шалгалт хийж, 76,9% нь стандартын шаардлага хангахгүй нөхцөлд тарилгын шингэн үйлдвэрлэж байсныг илрүүлэн үйл ажиллагааг нь бүрмөсөн зогсоосон. Өнөөдөр эмнэлгүүд зөвхөн ариун эмийн үйлдвэрт үйлдвэрлэгдсэн, стандартын шаардлага хангасан чанартай, аюулгүй тарилгын шингэн хэрэглэж байгаа нь ЭМЯ-наас баримталж буй зөв бодлогын үр дүн юм.

Эмийн гаж нөлөөний талаархи ойлголт манай улсад 2003 оноос яригдаж эхэлсэн. 2009 онд Дэлхийн Эрүүл мэндийн байгууллагын дэмжлэгээр эмийн гаж нөлөөний судалгаа явуулж, түүний үр дүнд үндэслэн иргэдэд зориулсан зурагт хуудас боловсруулж, эмийн гаж нөлөөг бүртгэх хуудсыг шинэчилж, онлайнаар эмийн гаж нөлөөг бүртгэдэг системийг нэвтрүүлэхээр ажиллаж байна. Энэ үйл ажиллагааг эрчимжүүлэхийн тулд Эрүүл мэндийн сайдын 2010 оны 378 тоот тушаалаар “Эмийн гаж нөлөөг бүртгэн мэдээлэх журам”-ыг батлан мөрдөж байна. Үр дүнд хүрнэ гэдэгт итгэж байна.

Зургаа. Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх талаар

Эмийн зохистой хэрэглээ хангалттай төлөвшөөгүйгээс иргэд өөрийн хэрэгцээнд тохирсон эмээ сонгож, шаардлагатай эмээ зөв тунгаар, цаг хугацаанд нь хэрэглэж чадахгүй, олон л эм уувал сайн гэсэн буруу сэтгэлгээ төлөвшиж байна. Өөрөөр хэлбэл өвчтөн нэг эм хэрэгтэй байхад олон эм уухыг шаардах, антибиотик, тарилгын эм хэрэглэхийг урьтал болгодог муу зуршил байсаар байна.

Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэхэд эмийн жор бичилт, жорын дагуу эмийг хатуу хяналттай олгох нь гол байр суурь эзэлдэг. Эмийн зохистой хэрэглээг төлөвшүүлэх үндсэн зарчмыг тодорхойлох, жор бичилтийг сайжруулах зорилгоор “Эмийн жорын маягт, жор бичилт” MNS5376:2004 Монгол улсын стандартыг батлуулан мөрдүүлсэн ба 2008 онд уг стандартад өөрчлөлт оруулсанаар эмийн сангаас эмийг жороор олгоход нилээд ахиц гарсан байна. Тухайлбал, Эм ханган нийлүүлэх байгууллагууд өөрсдийн импортлосон эмийг борлуулах зорилгоор тухайн эмийг сурталчилсан жорын маягт гарган эмч нараар жор бичүүлж бизнесийн ашиг сонирхолд эмч нарыг татан оруулж байсан зөрчлийг “Эмийн жорын маягт-жор бичилт” стандарт гарснаар таслан зогсоож чадсан байна. Эмийн сангаас 356 эм, 41 нэрийн уламжлалт эмийг эмийн сангаас эмчийн жороор олгохоор жагсаалт гарсан хэдий ч стандартын хэрэгжилтэнд 2007-2009 онд хийсэн судалгаанаас “Эмийн жорын маягт, жор бичилт” MNS5376:2004 стандартын хэрэгжилтийн байдлыг сүүлийн 3 жилийн дунджаар авч үзвэл стандартын шаардлага хангаагүй жор 59,8%, жорын маягт дээр бичээгүй 30,7%, хэрэглэх заавар тодорхойгүй 16,56%, тун хэмжээ алдаатай 6,3%, латин, криллээр хольж бичсэн 9,36%, эмчийн гарын үсэг хувийн тэмдэггүй жор 15,5%-ийг эзэлж байна гэсэн дүн гарсан нь сэтгэл эмзэглүүлж байна. Тийм учраас жорын маягтын хангалтыг сайжруулахаар жорын хэрэгцээний судалгаа хийсэн бөгөөд жорын маягтыг хэвлүүлэх санхүүжилтийн эх үүсвэрийг 2011 оны төсөвт тусгах асуудлыг шийдвэрлээд байна.

ЭМСайдын 2005 оны 71 дүгээр тушаалаар 2 болон 3 дугаар шатлалын эмнэлэгт “Эмийн эмчилгээг зохицуулах хороо”-г ажиллуулахаар шийдвэрлэж, түүний журмыг баталсан. Энэ хороо нь эмнэлэгт эмийн талаар төрөөс баримтлах бодлогын хэрэгжилтийг зохион байгуулах, эмнэлгийн тусламж, үйлчилгээнд шаардагдах эмийг сонгох, хэрэглэх, түгээх, хадгалах талаар зөвлөгөө өгч, сургалт явуулах, эмнэлгийн тусламж үйлчилгээнд шаардагдах эмийг тасралтгүй, жигд байлгах үйл ажиллагааг зохицуулах үүрэг хүлээж байна.Өнөөдөр эмнэлгийн хороод үйл ажиллагаагаа төлөвлө