Нийтийн он тоолол эхэлснээс хойшхи эхний мянган жилийн сод хүнээр жүүд эр Исүс Христос тодорсон байна. Тэгвэл хоёр дахь мянганы суут хүн нь Их Монголын хаан Тэмүүжин Чингис болсон билээ.

Эрс өөр гарал үүсэл, байршил, түүхэн төлөвшилтэй хоёр үндэстэнд ижил төстэй шинж чанар байна уу гэдэгт бус, өнөө цагт бидэнд тэднээс сурах зүйл их байгаад анхаарал хандуулъя.

Монгол дайн дажинтай улс уу

Ингэж асуухын учир байна. Шинэчилэгдсэн гэж нэрлэгдсэн МАХН-ын 25 дугаар Их хурлаас хойшхи хоёрхон сарын хугацаанд дайн дажинтай орнуудынхаас хавьгүй олон зүй бус үхэл монголчуудыг нэрвэсэн байх юм бэ. Тэр хурлын 678 төлөөлөгчөөс яагаад ч юм “Муу ёрын 666” нь хэлэлцэж намын даргаа сонгов.Улмаар түүнийг Ерөнхий сайд болгомогц Ерөнхий сайд асан, Авилгатай тэмцэх газрын дарга, нэртэй сэтгүүлчид гэнэт гэнэт л өөд боллоо. Сүүлийн хэд хоногт метилийн спиртэд 96 хүн хордож, 14 хүн үхэв. Цасан шуурганд 77 хүн өртсөнөөс долоо нь өөд болжээ. Гал түймэрт 50 айл шатаж зургаан хүн нас барлаа. ХЗХ-ны хохирогч 65 настай хөгшин хохирлын мөнгөө авах гэж ирээд төрд хулхидуулснаа мэдмэгц газар дээрээ нас баржээ. Автобус мөргөлдсөнөөс хоёр зорчигч ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн бол Баян-Өлгий аймгийн Өлгий сумын Ховд гол, Булганы Сэлэнгэ сумын Сэлэнгэ мөрөнд мөс цөмөрсний улмаас есөн хүн осолджээ. Тэднээс гурав нь амиа алджээ. Улсын нөөцийн өвс үнс болсон гэх мэт жагсаалт нэлээд урт болох янзтай.

Сүжигтэй хүний сэтгэлд сэв сууж хаяа муутай, хар мөртэй юм уу даа гэж сэжиглэмээр хачирхалтай үхэл, гамшиг цуврав. “МИ 8”-ын осол, бичил уурхайд амиа алдагсдыг оруулбал тоо дээрх хоёр дахин өснө. Оны туршид архинаас шалтгаалан амиа алдагсдыг тооцоондоо оруулбал гурав дахин нэмэгдэнэ.

Энэ хугацаанд Израильд амиа золиослогчдын буруугаас найман хүн амиа алджээ. Хордож, түлэгдэж, хөлдөж, живж, цочирдож үхсэн хүн жилийн турш гараагүй гэнэ. Гэтэл дайн дажингүй улсад байгаа бид үргэлжийн дайралт, тэсрэлт дор аж төрдөг Израилиас зургаа дахин олон тооны иргэдээ зуурдаар алдчихаад сууж байхаар хэлэх ч үг олдохгүй юм.
“Иргэдийн Алъяанс” төв, С1 телевизийнхэн ноднин жилийн турш архи, согтууруулах ундааг хууль бусаар сурталчлахаа зогсоохыг шаардаж, уриалсан. Энэ ажлыг төрөөс хариуцдаг Оюуны өмчийн газрынхан архины сурталчилгаа явуулсан газраас авдаг торгуулийн хэдэн төгрөгтөө цадаад юу ч хийгээгүй. Хараад, торгоод л сууснаас биш, хориглох талаар хуруугаа ч хөдөлгөөгүй шүү дээ. Тэд төрийн өмнө хүлээсэн үүргээ биелүүлээгүйнхээ төлөө хариуцлага хүлээх ёстой.

“МИ 8”-ын осол болон Хонгор сум, Багануур, Бор-Өндөрт мандсан хэрэг эрх баригчдын хариуцлагагүйн үр дагавар болохоос газар дороос гарч ирсэн гай биш. Багануурт архинд хордсон хүмүүсийн олонхи нь шинэ Ерөнхий сайдыг дагалдагчдын санамсаргүй орхисон хоёр авдар хортой архийг хүртэгсэд ажээ.

Хэрвээ Засгийн газар ажлаа хариуцлагатайхан шиг хийчихдэг, хууль хяналтынхан авилга, нөлөөлөлд автдаггүй байсан бол осол, хордлого, гамшигт өртөгсөд эрүүл саруул, амьд мэнд байх л байсан.

Ноднин жил Израильд очиж нүдээр харснаа нэхэн санах тусам тэднээс суралцах зүйл их байна гэж бодлоо. Израилийн асуудлаар дэлхийн олон улс сөрөг байр суурь, үзэн ядах хандлагатай байдаг ч үүнийг эс харгалзан тэднээс сурах зүйл асар их байгаад анхаарлаа хандуулъя. Бид тун адил төстэй нөхцөлд оршиж байгаа учир тэдний аюулгүй байдлаа хангах болон хөгжлийн шийдлүүд нь бидэнд сургамжтай юм.

Израилиас суралцах шаардлага

1947 оны 11 дүгээр сарын 29-нд НҮБ-ын төлөвлөгөө ёсоор Палестиний нутаг дээр жүүдийн(еврейн) улс байгуулахаар боллоо. Ингээд 1948 оны тавдугаар сарын 14- нд хэдэн зууны турш ертөнцөөр нэг тарж, нүд үзүүрлэгдэн явсан жүүдүүд эцэг өвгөдийнхөө Ариун газар шороон дээр эргэн цуглаж Израиль улсыг тунхаглажээ.
Цаг үргэлж дайны байдалтай байж, хөршүүдийнхөө үзэн ядалт дор амьдардаг ч Израилийн эдийн засаг эрчимтэй хөгжиж, аюулгүй байдлаа бүрэн хангаж байна. Ямар ч баялаггүй, тэр битгий хэл цэвэр усны ахиухан нөөц ч үгүй элсэн цөлд олон улсын харилцаанд чухал үүрэг бүхий, улс төр, эдийн засгийн нөлөө бүхий улсыг хэрхэн байгуулж чадав.

Еврейн үндэсний үзэл болох сионизмын тулгуур баримтлал нь “дэлхийгээр нэг тарсан үндэстнээ цуглуулах, нэгтгэх. Тусгаар улсаа байгуулах” байсан. Энэ үзэл баримтлалаа хэрэгжүүлэхдээ жүүдүүд тухайн үед олон улсын харилцаанд үүссэн нөхцөл, голлох талуудын ашиг сонирхол, улс төр, эдийн засаг болон эрх зүйн төлөв байдлыг ухаалаг ашигласан юм.

Газар зүйн байршлаа их гүрнүүдийн геополитикийн ашиг сонирхолтой уялдуулан үндэсний аюулгүй байдлаа хангаж байгаа тэдний туршлагаас суралцаж яагаад болохгүй гэж. Хоёрхон хөрштэй, тэдний байнгын хяналт, барьцаанд байдаг улсын хувьд бид энэ чиглэлээр илүү дорвитой ажиллах, тусгаар тогтнол, бие даасан байдлаа итгэл төгс болгох, баталгаажуулахад ухаалаг бодлогыг хэрэгжүүлэх шаардлагатай байна.

Иргэдээ 800 мянгаас 7,2 сая болтол нь өсгөж чадсан гайхалтай хүн ам зүйн бодлогыг израильчууд хэрэгжүүлжээ. Дөнгөж хоёр сая 500-д хүрээд байгаа монголчуудын тоог бид боломжоороо өсгөх л ёстой.Израиль 1990-ээд оноос гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татаж, өндөр технологийг эрчимтэй хөгжүүлснээр АНУ-ын хөрөнгийн бирж дээр гарсан компаниудын тоогоор Канадын дараа хоёрдугаарт орж байна.

Асар их баялагтай ч өндөр технологи эзэмшиж амжаагүй, дэлхийн хөрөнгийн эргэлтэд багтаж чадаагүй бидэнд тэднээс сурах юм мэдээж их бий.

Үндэсний аюулгүй байдлаа хангах оновчтой бодлого

Израиль дэлхийн 161 оронтой дипломат харилцаатай. Арабын орнуудаас Египет, Иордан, Мавритан гуравтай л хэвийн харилцаатай. Бусад нь Израилийг “араб ертөнцийн дайсан” гэж зарласан ажээ. Ийм нөхцөлд аюулгүй байдлаа хангах нь жүүдүүдийн өдөр тутмын амин чухал хэрэгцээ болж байдаг.

18 наснаас дээш бүх иргэн эр, эмгүй цэргийн жинхэнэ болон бэлтгэл албыг хашдаг. ДНБ-ийхээ 24 хувийг батлан хамгаалах салбарт зориулж байснаа өндөр технологи хөгжүүлсний ачаар энэ зардлыг 7,3 хувьд хүргэж бууруулжээ.
Тусгаар тогтнолоо дипломат бодлогоор хамгаалахын чухлыг жүүдүүд мартдаггүй. Геополитикийн ач холбогдлоо үнэлүүлж чадсаны хувьд жил бүр АНУ-ын төсвөөс зургаан тэрбум ам.долларыг “терроризмыг хазаарлах” нэрээр сааж байна.

Монгол Улс Израильтай 1991 оны аравдугаар сарын 2-нд дипломат харилцаа тогтоожээ. Израильчууд Монголтой харилцаагаа өргөжүүлэх, харилцан ашигтай байх зарчимд ажиллах сонирхолтойг Ерөнхий сайд асан Ариэль Шарон Монголд айлчлахдаа илэрхийлж, Израилийн тал “өндөр технологийн ноу-хаугаа Монгол Улстай хуваалцахад бэлэн байна” гэжээ. Хариуд нь тун жоохон юм хүссэн нь “НҮБ-ын хурал, чуулган дээр Израилийн эсрэг санал өгөхгүй байх” юмсанж.

Гэвч монголчууд энэ саналд хариу өгөөгүй байна. Тэр хэмжээгээрээ бид өндөр технологи эзэмших, хурдацтай хөгжих боломжоо алдаж байгаа билээ.

Монгол яаралтай хөгжихгүй, баяжихгүй, чадваржихгүй бол, аюулгүй байдлаа хангах хэмжээний болохгүй бол нээгдэж мэдэгдсэн асар их баялгаасаа болоод хүнд байдалд орох болоод байна. Зовж, зүдэрч олсон тусгаар тогтнолыг хөгжлөөр, эдийн засгийн өсөлт, ухаалаг бодлогоор л хамгаална.

Эдийн засгаа өөд нь татах жүүд ухаан

Дэлхийн банкны үнэлгээгээр Израиль нь Ойрхи Дорнодод бизнес, аж ахуй эрхлэхэд хамгийн таатай орноор тодорчээ. ДНБ-ий хэмжээгээрээ дэлхийд 53-т, нэг хүнд ногдох орлогоороо 37-д (26 800 ам.доллар)орж байна. Аж үйлдвэрийн бүтээгдэхүүний өсөлт нь жилийн тогтмол 4,5-5,4 хувь. Алтны нөөц нь 28,48 тэрбум ам.доллар ажээ.

Байгалийн баялаг байхгүй ч хөдөө аж ахуй, аж үйлдвэрийг эрчимтэй хөгжүүлснээр дотоодынхоо хүнсний хэрэгцээг бүрэн хангах төдийгүй экспортолдог юм байна. Өндөр технологийн ачаар жимс, хүнсний ногоо, эм тариа, химийн бүтээгдэхүүнийг дотооддоо үйлдвэрлэж, хүнсний аюулгүй байдлаа бүрэн хангаж, хянаж байна. Дайсагнасан улсуудын хүрээлэлд байдаг атлаа тэднээс хүнсээ импортолбол юу болох нь тодорхой.

Израиль програм хангамж, цэргийн нарийн технологиор гаршин, алмаз экспортолдог. Мэдээллийн технологи, ус цэвэршүүлэх, нөөцлөх, харуул хамгаалалтын технологиор дэлхийд тэргүүлэх улс болж чаджээ.

Аялал жуулчлал, ялангуяа шашны жуулчлал их хөгжсөн юм байна. Амар амгалан эх орондоо бид хангалттай тооны жуулчин татаж чадахгүй суухад айдас хүйдэс дүүрэн нутагтаа еврей нар жилд 15-17 сая жуулчин авч байна. Зул сарын баярын өдрүүдэд гэхэд л дэлхийн өнцөг булан бүрээс 90 мянган жуулчин Иерусалимд ирдэг ажээ.

Монголчуудын зүгээс Израилийн хүнсний аюулгүй байдлын бодлого, ХАА-н технологиос суралцах оролдлого бас ч гэж хийж байжээ. 1994 онд ХХАА-н дэд сайд тэргүүтэй төлөөлөгчид Израилийн олон улсын хамтын ажиллагааны Төв “МАШАВ”-ын урилгаар анх айлчилж, ХАА-н салбарын хөгжилтэй танилцсан байна. Тэр үедээ хамтран ажиллах төлөвлөгөөнд гарын үсэг зурсны дагуу манай мэргэжилтнүүд тэдний зардлаар Израильд сургалтад хамрагджээ.
Хоёр орны хамтын ажиллагааны гол талбар нь ХАА болж байгаа бөгөөд Израилийн мэргэжилтнүүд Монголд ирж манай улсын ХАА-н нөхцөл байдал, боломжийг судалсан байна. Хүлэмжид дуслаар усжуулах тоног төхөөрөмж нэвтрүүлэхэд зориулж 50 мянган ам.долларын буцалтгүй тусламжийг Израиль улс олгож байлаа.

1994 онд “Дэвшил трэйд” компани, Дарханы жимс ногооны эрдэм шинжилгээний хүрээлэнд улаан лооль, өргөст хэмхийн израиль сортуудыг тарьсан нь амжилттай болсон байна. Дуслаар усжуулах төхөөрөмжийн зарим сэлбэг хэрэгсэл, улаан лооль, өргөст хэмхийн үр, бордоо зэргийн үнэ 17 мянган ам.долларыг Израилийн тал гаргасан байна. Израильчууд “Аж ахуйн хөгжил, агробизнес”, “Сүүний үйлдвэрлэл, сүүн бүтээгдэхүүний борлуулалтын менежмент” сэдэвт сургалтыг Израиль, Монголд удаа дараа зохион байгуулжээ.

Овсгоотой, ажил хэрэгч хүмүүс шүүрч аваад, хэрэгжүүлээд явсан бол хүнснийхээ дотоодын хэрэгцээний ядаж талыг ч болов хангадаг болохоор сайхан санал ч тавьжээ. Оргүйд орвол, оройтсон нь дээр гэгчээр одоо эргэж зууралдаад ХАА-гаа өөд нь татаад авмаар л байна. Нүүдлийн МАА, өгөөж багатай газар тариалангийн технологи маань өсөн нэмэгдэж байгаа хэрэгцээг хангаж чадахгүйгээс бид хүнснийхээ 70 хувийг импортоор авч байна. 30 хувийг нь гадаадаас авахад л аюулгүй байдал алдагдана гэж ярьж байхад бид юу вэ?

Израилийн ХАА, газар тариалан бол иргэншсэн, эрчимжсэн салбар юм гэдгийг нүдээрээ харах завшаан надад тохиолдсон юм. Иргэншиж буй нийгмийн хэрэгцээг эрчимжсэн, соёлжсон, өндөр үр ашигтай хөдөө аж ахуй л хангах юм билээ.

Байгалийн нөөц, баялаг байхгүй, үйлдвэрлэл, өргөн хэмжээний бизнес явуулах ямар ч боломжгүй, хэт жижиг хэмээн үзэгддэг газар нутаг дээр цугласнаараа “жүүдүүд хөрөнгө цуглуулах, ашиг орлого олох найдлагагүй газар цугладаггүй” гэсэн явган яриаг тэд мохоосон байна. Хойд, Өмнөд Америк, Австрали зэрэг шилжин суурьшигчдаас голлон бүрдсэн газруудаас Израилийн гол ялгаа нь энэ. Бусад газарт шилжин суурьшигчид ер бусын их баялаг, өргөн уудам газар нутаг, байгаль, цаг уурын тааламжтай нөхцөл зэрэгт татагдаж байсан бол жүүдүүдэд тэр нь байсангүй. Тэд Палестиний хоосон элсэн дээр буухдаа “энэ ертөнцийн орхигдсон мухарт иргэншил, хүмүүсийн аз жаргалыг цэцэглүүлэхэд өөрийнхөө хувь нэмрийг оруулна” гэсэн бат итгэл өвөртөлж иржээ.

Зүүн хойд Азидаа жүүд шиг байхсан

Хоцорч яваа, гэвч асар их боломж өмнө нь нээгдэж буй жижиг улсын хувьд бид одоо тун ухаалаг байж, бурхнаас олгосон алтан боломжийг ашиглан хүчирхэгжиж авах хэрэгтэй боллоо. Өршөөл энэрлийг мэдэхгүй өрсөлдөөнд тэсч үлдэх, оршин тогтнохын т Hey Jude, don’t be afraid
Beatles-ийн дуунаас

улд бидэнд жүүд ухаанаас суралцах хэрэгцээ байна. Хоёр аваргын дундаас хожоо унагах, холыг харах шаардлага байна. Ядаж цөөн хэдэн иргэнээ хортой архи, түймэр, шуурга мэтхэний уршгаар хорвоогоос явуулаад баймааргүй.

Өндөр технологи эзэмшсэн, ухаалаг, зальжин израилчууды