Улсын Их Хурлын Чуулганы өнөөдрийн /2025.04.17/--ний өдрийн хуралдаанаар Уул уурхайн бүтээгдэхүүний биржийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төсөл болон хамт өргөн мэдүүлсэн хууль, тогтоолын төслүүд /Засгийн газар 2025.03.28-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн, хэлэлцэх эсэх/-ийг хэлэлцлээ.

Хэлэлцэж буй асуудалтай холбогдуулан гишүүд асуулт асууж, байр сууриа илэрхийллээ.

УИХ-ын гишүүн О.Батнайрамдал:

Энэ үнэхээр өндөр ач холбогдолтой хууль юм. Үнэнийг хэлэхэд энэхүү нэмэлт өөрчлөлтийг уншаад надад "итгэл" төрөхгүй байна. Үнэ өсөж явахад биржийн хууль их сайхан ажиллажээ. Үнэ буухаар биржийн хууль болохгүй байна гэх. Энэ буруу шүү дээ! Бирж үнэ өссөн ч буурсан ч ажилладаг зохицуулалттай механизм. Өнөөдөр оношилгоогоо зөв хийсэн юм уу гэдэг дээр эргэлзэж байна. ЭТТ дээр тулгамдаж байгаа асуудал биржийн эсвэл менежментийн асуудал юм уу. Энэ хуулиа зөв уншаад, менежмент нь үнэ буурахыг таагаад, шаардлагатай арга хэмжээнүүдээ авсан бол асуудал гарахгүй л байсан!

ЭТТ дээр үүсэж байгаа асуудал цаашдаа улам хүндэрнэ. Үүнийг газар дээр нь "зөв менежмент, зөв арга хэмжээ" авч байж шийднэ. Энэ нь хуулийн доголдол биш. Менежментийн доголдол гэж хувьдаа оношилж байна. Тэгэхээр буруу оношлохоор яах вэ. Хуульд буруу нэмэлт өөрчлөлт л орно гэж харж байгаа. Энэ хууль батлагдсанаас хойш 2 жил 2 сарын хугацаа өнгөрсөн байна. Нийтдээ 16,9 их наяд төгрөгийн арилжаа хийгдсэн. Энэ нь Монгол Улсын 2025 онд баталсан төсвийн 50%-тай дүйцэхүйц хэмжээний мөнгө. Хэрэв энэ хууль батлагдаагүй байсан бол энэ 17 их наяд төгрөгийн арилжаа тэр компаниудын захирлын томилсон шалгаруулах комиссын 4 хүний шийдлээр л явах байсан. Гол үнэ цэн нь энэ дээрээ байсан юм.

2 жил 2 сарын хугацаанд 17 их наяд төгрөгийн арилжаа хийгдэхдээ бирж дээр анх зарласан үнэ, зарагдсан үнэ хоёрын хоорондын нийт зөрүү 1,3 их наяд төгрөг. Энэ нь нийт арилжааны дүнгийн 7,7%. Тэгэхээр энэ нь Монгол Улсад маш зөв байсныг статистик нь өөрөө яриад өгчхөж байгаа юм. Нэмэлт өөрчлөлтөөр 2 үндсэн амин сүнсийг нь хөндсөн асуудал орж ирээд байна. Биржээр нэгэнт ил тод арилжаалагдсан бол тэр гэрээний үнэд өөрчлөлт оруулна гэдэг нь олон улсын хэмжээнд ч байж боломгүй асуудал. ЭТТ дээр чанарын асуудал нүүрс гаргаж эхэлсэн цагаас хойш яригдсан. Чанарын асуудлаас болж гэрээний үнэд арилжаалагдаад тохирсон үнэд өөрчлөлт оруулна гэдэг маш их асуудал, маргааныг дагуулна. Баахан компаниуд ЭТТ-г шүүхэд өгнө. Энэ болтом эрсдэл.

Хоёрдугаарт, энэ хуулийн 16.5 болон 14.1 дээр хил нөхцөл гэсэн хуулиар гол оруулж ирсэн зүйлийг буцаад тээвэртэй, тээвэргүй, сонголттой, эсвэл байршлийг нь ЗГ өөрөө тогтоонооо гэчхэж байгаа. Энэ нь бидний тэмцээд байсан "ам нөхцөл" эргээд орно гэсэн үг. Иймд,

• Энэ хууль батлагдсанаараа нийт гэрээний хэдэн хувь нь өөрчлөгдөнө гэж бодож байна?
• Энэ хууль батлагдаад цаашаагаа арилжаа явахад нийт нүүрсний хэдэн хувь нь ам нөхцөлөөр дуудагдана гэж бодож байна?

Түүний асуултад,  Аж үйлдвэр, эрдэс баялгийн сайд Ц.Туваан хариуллаа.

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Б.Хонгорсайхан