Нийслэлийн Засаг дарга Э.Бат-Үүл өнгөрсөн баасан гаригт УСУГ-ын ажилтай та­нил­­цав. Нэг хурал, уулзал­таас нөгөөд нисч явдаг түү­нийг 14.00 цагт УСУГ-т очиход тус газрын удирдлагууд угтаж авав. Ж.Үнэн дарга нийслэ­лийн ихэнх байгууллагын дарга нарын тавьдаг байрны асуудлыг хөндөхөө мартсан­гүй. Мэргэжлийн хяналтынхан тэдний байранд акт тавьсан бололтой. Санал тавьсан нь ч,  сонсож байгаа нь ч энэ асуудал бүтэхгүй гэдгийг мэ­дэж байгаа нь илт. Энэ яриаг Засаг дарга сонсоод л өнгөрөв.

Цэвэр усны түгээлт долоон тэрбумын алдагдалтай

Мэргэжилтнүүд хотын дар­­­­гад  нийслэлд цэвэр усны нөөц хомсдож байгааг танил­цуу­лаад, хязгаарлагдмал нөө­­цөөр нийслэлийг хэрхэн хангаж байгаа, усны түгээлт, гарцыг компьютерээр яаж хянадгаа үзүүлэв. Тэдний яриагаар бол нийслэлчүүд найдвартай цэвэр ус хэрэглэж байгаа аж.

Гэхдээ тэдний санааг зовоож байгаа хоёр асуудал бий. Цэвэр усны нөөц худгууд байрладаг газ­рыг хувь хүн, компаниудад олгосон шийдвэрийг яаж зог­соо­хоо мэдэхгүй байгаа нь эхний асуудал гэнэ.

Цэвэр усны эх үүсвэр болсон худгуу­дын байрлаж буй газрыг тус­гай хамгаалалтаас гаргаж "Дүнжингарав" компанид өгснөөс эхлээд цөөнгүй зөр­чил байгаа аж. Сүүлд гэхэд Ж.Үнэн даргаас цэвэр усны нөөцийн бүсэд барил­гаа барь­сан дөрвөн өрх зөвшөө­рөл хүсээд байгаа юм байна.  Ж.Үнэн  "Захирамжаа гаргуу­лаад ир" гээд  буцаад­гаа хотын даргад ярив.

УСУГ нь усны эх үүсвэ­рийн нөөцийн газартайгаа ноцолдож байх зуур хувь хүн, компаниуд дураараа худаг гаргах нь олширчээ. Нийс­лэлд байдаг албан ёсны 150 шахам худгаас хэд нь ямар асуудалтайг Нийслэлийн За­саг дарга гурван удаа асуу­гаад хариулт авч чадсангүй.

Нэг литр усыг өөрийн өртгөөс нь зургаа дахин хямдаар түгээ­дэг аж.

Учир нь тэр худгууд өөр газарт харьяалагддаг аж. УСУГ ба­тал­гаа­тай цэвэр усыг л худ­гуудад түгээх үүрэгтэй. Тэдэнд нийслэлийн хэмжээнд  байдаг худгуудын тооноос өөр юм байхгүй гэнэ.  Наад захын зураглал ч байдаггүй болол­той.

Харин худгуудыг паспорт­той болгох шийдвэр гаргавал хаана, хэдэн худаг байгааг  мэдэх боломжтой  гэж тус газрынхан  ярьж байлаа. Мэргэжилтнүүдийн са­нааг зовоож байгаа дараа­гийн асуудал бол усны үнэ юм. Тус газрынхан нэг литр усыг өөрийн өртгөөс нь зургаа дахин хямдаар түгээ­дэг аж.

Жилд долоон тэрбум төгрөгийн алдагдал­тай ажилладаг ч, алдагдлаа хаанаас нөхдөгөө тайлбар­ла­сан­гүй. Алдагдал гэр хороол­лоос гардаг гэнэ. Ха­рин байшин хорооллоос нэг тэрбумын ашиг олдог байна. "Бат-Үүл даргаа манайх нэг өдөр хаал­гаа барьчихвал битгий гай­хаа­рай" хэмээн Ж.Үнэн дарга сүрдүүлэх, сануула­хын зав­сар хэлээд авав.

Харин  Засаг дарга "Нийслэлчүүд батал­гаатай цэвэр усаар хангагдаж байна гэдэг сайн хэрэг. Та нар асуудалтай худгийн тоог хэлж чадахгүй юм байна. Яагаад цэвэр усны нөөцийн худгийн газрыг компанид өг­дөг байна" хэмээн асуув.

Хариуд нь Ж.Үнэн "Өмнө нь гаргачихсан шийдвэр. Одоо тэд нар яагаад гаргасан гэ­дэг­тээ тайл­бар хийхгүй бай­хаа" гэв. Харин Засаг дарга Э.Бат-Үүл "Тэр шийдвэр гар­га­сан хүмүүс усгүй болбол өөрсдөө ч сүйр­нэ гэдгээ мэд­дэг­гүй юм байх даа. Газрын асуудлыг шийднэ.

Цэвэр ус­ны үнийг эсвэл чөлөөлөх, эсвэл үнийн зөрүүг танай байгууллагад өгөхөөс өөр аргагүй. Бид нийтийн тээв­рийн үнийн зөрүүд 60 шахам тэрбум төгрөг өгч байгаа. Энэ бүлэг чинь нийслэлийн хүн амын 20 хүрэхгүй хувь нь. Гэтэл нийслэ­лийн нийт хүн амын хэрэглэж байгаа цэвэр усны түгээлтийг хэвийн ханга­хад долоон тэрбумыг гаргачи­хаж болно" гэж байлаа.

Засаг дарга цочирдов

Засаг даргын дараагийн айлчлал Нийслэлийн төв цэвэрлэх байгууламж. Айлч­лаад байхаар газар биш аж. Толгойтод байрладаг энэ байгууллагын хашаанд оро­ход л аймшгийн үнэр хамар цоргиж угтав. Засаг дарга хашаанд орж ирээд маши­наа­саа буухдаа "Би Канадад үүнээс том цэвэрлэх байгуу­лам­жид орж байсан. Ийм үнэр байхгүй байсан даа" гэж байлаа.

Цэвэрлэх байгуулам­жийн хү­чин чадал өнөөдөр дээд цэг­тээ тулжээ.

Тус байгуулла­гын­хны ярьж буйгаар бол муухай үнэр нь харин ч  эрс багасаад байгаа нь энэ гэнэ.  Анх удаа л ийм том дарга тэдний хашаанд үзэгдэж бай­гаа аж. УСУГ-ын байшин нь нурах, өрөнд орох, нөө­цийн газраа алдах зэрэг зовлон Төв цэвэрлэх байгуу­лам­жийн зовлонгийн дэргэд юу ч биш гэнэ.

Ж.Үнэн дарга ч үүнийг тооцсон бололтой нийслэ­лийн Засаг даргад чамгүй ноцтой мэдээлэл бэлджээ. Тэдний ярьж буй­гаар бол цэвэрлэх байгуулам­жийн хү­чин чадал өнөөдөр дээд цэг­тээ тулжээ.  Маргааш нэг дусал бохир нэмэгдэхэд нийс­лэл бохирт живэхэд бэ­лэн байгаа аж.

Одоогийн ашиглаж байгаа байгуулам­жийг засварлах, өргөжүүлэ­хэд шинийг барьснаас их хөрөнгө шаардана. Тэгээд ч засах нь бүү хэл, засварлах зургийг гаргах мэргэжилтэн олдохгүй зургаан жил болж байгаа юм байна. 

Бохироор дамжин ирэх хаягдал, химийн элементийн хэмжээ стандартаас хэдэн арав дахин нэмэгджээ. Гэхдээ ажилчид, мэргэжилтнүүд энэ бүхнийг аргацааж өдөр хоно­гийг өнгөрөөж чадаж байгаа аж. Үүнээс өөр шийдэж ча­дах­гүй байгаа нэг асуудал гэвэл бохироор дамжин ирж байгаа хром гэдэг химийн бодис.

Үүнийг хэн ч, яаж ч чадахгүй байгаа гэнэ. Энэ нь утаа, хөрсний бохирдлоос илүү хөнөөлтэй юм байна. Тус байгууллага өдөрт 150 мян­ган тонн бохир ус цэвэр­лэж байхад, дэргэд нь  байгаа цахилгаан станцууд өдөрт 60-70 мянган тонн дэлхийн стандартын хүнсэнд хэрэглэх цэвэр ус ууршуулж суудаг байна. 

Инженерүүд саарал усаа цахилгаан станцуудад өгөх, шинээр цэвэрлэх байгууламж барих санаагаа хотын даргад тайлбарлав. Шинэ байгуу­лам­жид 380 тэрбум төгрөг хэрэгтэй гэсэн тооцоо гарчээ. Энэ байгууламжийн ашиг­лал­тын зардал одоогийнхоос гурав дахин бага боловч, хүчин чадал нь хоёр дахин их байх гэнэ.

Бохироосоо метан ялгаруулж өөрийн цахил­гаан, дулааны ихээхэн хэс­гийг хангана, усны цэвэр­шилт нь  дэлхийн стандартад ний­цэ­хээр, хаягдал маш бага гарна, байгаль орчин  бохир­дуу­лахгүй зэрэг олон давуу талтай аж.

Цэвэрлэх байгууламжийн хамгийн том бэрхшээл нь арьс ширний үйлдвэрүүдийн хаягдал юм байна. Дээрх хаягдлыг бүрэн цэвэрлэж чадахгүй байгаагаас нийслэ­лийн баруун өмнөд хэсгийн Туул голоос тэжээгдэж байгаа их хэмжээний талбайг иргэд сонирхохгүй байгаа гэнэ.

Энэ бүхнийг сонссон Засаг дарга Э.Бат-Үүл "Хятадад ний­лүүлж байгаа түүхий эдийг цэвэрлэх гэж нийслэлчүүд ингэж баларч байгаа юм уу. Ийм байхад нийслэлийг өргө­жүү­лэх, шинэ суурьшлын бү­сийн тухай ярих боломжгүй болж байна. Наад бохир чинь Сонгино, Шувуунд хүн амьд­рах нөх­цөл­гүй болгоно. Хүн бүү хэл мал сүйднэ. Юун эрүүл мах, сүү. Ямар хорлон­той зохион байгуулалт вэ" гэв.

Дараа нь бид цэвэрлэх бай­гуу­ламжийн хоёр барил­гаар орж үзэх гэсэн боловч гад­наас ирсэн хэн ч амьсгал давхцаад, ха­мар цоргиод орж чадсангүй. Харин ажил­чид нь огт тоосон шинж­гүй орж, гарцгаах юм. Сонир­хол­той нь хуулиар тэ­дэнд жаа­хан сүүнээс өөр юм хялайл­гадаггүй гэнэ. Хүнд, хортой нөхцөлд тооцогддог­гүй бололтой.

Хотын мэрийн  эдийн засаг

Дараа нь тэрээр цэвэрлэх байгуулам­жийнх­наас шинэ байгууламж барих мөнгөө хэрхэн босгох гэж байгааг сонирхов. Япон, БНСУ гээд хөрөнгө оруулах, урт хуга­цаа­ны зээл олгох сонирхол­той газрууд байгаа гэсэн хариу сонсов.

Хаа газар сонсдог ха­риулт тул тэрээр "Та нар 380 тэрбум төгрөг гээд гадна, дотнынхныг айлгаад байна. Байдал ийм ноцтой болчи­хоод байхад яаравчлахгүй бол горьгүй. Сэтгүүлчид бай­дал ноцтой байгааг нийслэл­чүү­дэд илэн далан­гүй хэлэх хэрэгтэй.

Олон жил мөнгө, төсөв яриад суугаад байвал хэрэгжихгүй. 380 тэрбум төг­рөг чинь бөөндөө их сонсог­доод байгаа юм. Ж.Үнэн дар­га өнөө, маргааш­гүй хөтөл­бөр боловсруулаад НИТХ-д оруулаад ир. Хөтөл­бөрөө батлаад төлбөр, тооцоог жил бүрийн төсөвт суулгаад яв­чих­вал энэ чинь аймаар тоо биш.

Маргааш нэг дусал бохир нэмэгдэхэд нийс­лэл бохирт живэхэд бэ­лэн байгаа аж.

Нийслэл жилд 38 тэрбум төгрөг бохирын асуудлыг шийдэхэд хөнгөхөн гаргачих­на. Хур­лаар баталчихвал гадныхан ч санаа зовох юм­гүй мөнгө өгнө. Төлбөр нь найдвартай болчихно. Бид татвар төлөгч­дөөс үнэн хэрэг­тээ давхар татвар аваад бай­гаа юм.

Албан татвар гэж хуулиар аваад, хэрэглээний үнэ гэж өсгөж аваад байна. Зарим юмыг зааглах хэрэгтэй. Цэвэр усны хангамж, бохи­рын цэвэрлэх байгууламж гэдэг утгаар онцгой анхаарах хэрэгтэй. Энэ хоёрыгоо та­виад туучихвал юун бусад асуудал, хэдэн зуун сая ам.доллар гаргах хэрэгтэй болно.

Зардлын менежмент, ашиглалтын менежмент гээд олон аргуудыг яваандаа хэрэг­­лээд ирэхээр иргэддээ ч дарамтгүй төлбөр хийгээд байх боломж гарна. Та нар хөтөлбөрөө цаг алдалгүй хуралд оруул. Бид тэр арьс ширний үйлдвэрүүдийн асууд­­­лыг шийднэ. Ийм аймш­гийн хэмжээнд байж болохгүй" гэснээр Засаг дарга Э.Бат-Үүл дараагийн ажил­даа яаран одов.