Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний Техник эдийн засгийн үндэслэлд өгсөн дүгнэлтийг УИХ-аар хэлэлцэж  Засгийн газарт үүрэг өгөх боллоо. Үүнтэй зэрэгцэн гэрээний биелэлтийг ч хэлэлцэж Засгийн газрын бүрэлдэхүүнд тавьсан УИХ-ын гишүүдийн асуулгын хариултыг сонсох гэж байна. Гишүүд Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтэд сэтгэл дундуур яваа. Энэ тухай УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогттой ярилцлаа.

-Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээг анхнаас нь эх оронч бус болсон гэж шүүмжилж байсан. Үүнээс хойш гэрээний гүйцэтгэлээр Засгийн газарт хэдэнтээ асуулга  тавилаа. Хангалттай мэдээлэл авч чадав уу?

-УИХ-аас хоёр ч ажлын хэсэг байгуулагдан ажилласан. Аюулгүй байдал, гадаад бодлогын байнгын  хорооноос Ш.Сайхансамбуу гишүүнээр ахлуулсан “Оюутолгойн гэрээнд өөрчлөлт оруулах талаар санал дүгнэлт бэлтгэх”, Төсвийн байнгын хорооноос Ц.Батбаяр гишүүнээр ахлуулсан ажлын хэсэг байгуулагдсан. Ц.Батбаяр гишүүн “Оюутолгойгоос хүссэн мэдээллийг нь гаргаж өгөөгүйгээс ажлаа хийх боломж нь бүрдэхгүй байна. Бүтэн найман сарын турш мэдээлэл шаардаад авч чадсангүй. Монголын төр нэг хувийн компанийг дийлэхгүй байна. Тэгэхээр УИХ-аас өгсөн үүрэг даалгаврыг ажлын хэсэг биелүүлж чадахгүй нь. Тиймээс би ажлын хэсгийг ахлагчаас татгалзъя. Ажлын хэсгээ татан буулгаач. Монголын төр энэ компанийн өмнө толгой гудайлаа гэдгээ зарлая. Энэ компанийн үйл ажиллагаа хуулийн хүрээнд явж байна уу гэдгийг төр хянаж чадахгүй. Төрд захирагдахгүй компани юм байна” гэж байсан. Мөн “ЭБЭХ-ний сайд Д.Зоригтыг огц­руу­лах нэг шалгаан минь энэ байсан” гэдгээ ч хэл­сэн. Д.Зоригт Оюутолгойн гэ­рээ байгуулахад анхнаас нь гар бие оролцсон. Эх­нээсээ энэ компанид үйл­чилсэн. УИХ-аас энэ ком­панийг хянах гэхээр Зо­ригт сайд, Оюутолгой ком­пани нь ч хөдлөхгүй байна гэдгийг Эдийн засгийн байнгын хорооны хурал­дааны үеэр мэдэгдсэн. Гэсэн ч УИХ-ын зарим гишүүдийн ит­гэл алдраа­гүй байна. УИХ-ын 57 ду­гаар тогтоолын гурав дахь заалтыг хэрэг­жүүлэх та­лаар Засгийн газарт ху­гацаатай үүрэг өгье. Ашигт малтмалын хуульд нэ­мэлт, өөрчлөлт оруулсан­тай холбогдуулан өсөн нэмэгдэх нөөцийн татвар Оюутолгой ком­панид  үйлч­лүүлэх болом­жийг бүрдүүл гэдэг чиг­лэлээр хугацаа­тай үүрэг Засгийн газарт өгөх ёстой. Энэ үүргийг биелүү­лэхгүй бол Засгийн газрын асуудлыг яръя гэдгийг Эдийн засгийн байнгын хорооны хурлаар ярилц­сан.

-УИХ-ын 57 дугаар тог­тоолын гурав дугаар заал­тыг та санаачилж бай­сан. Гэвч энэ заалт хэрэг­жихгүй байгаа. Монголын талын эзэмших хувь хэм­жээг хөрөнгө оруулалтаа нөх­сөн буюу 30 жилийн да­раа гэж гэрээнд оруулсан. Энэ хугацааг нааш­луулах боломж байна уу?

-Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд энгийн хувь­цаа­ны 34 хувийг Монголын тал эзэмшинэ гэсэн. 30 жилийн дараа 16 хувиар нэмэгдэж 50 хувьд хүрнэ гэж бий. Яагаад 57 дугаар тогтоолын гурав дахь заал­тыг санаачилсан гэхээр хөрөнгө оруулалтын зард­лаа нөхсөнөөс хойш Мон­го­лын талын эзэмших хувь хэмжээг 50-иас доошгүй хувьд хүргэх. 50-иас доош­гүй гэдэг нь 50+1 байна гэ­сэн үг. Өөрөөр хэлбэл хя­налтын багцаа авах юм. Хөрөнгө оруулалтаа нө­хөөд, ашгаа олсны да­раа гэдгийг зориуд оруул­сан. Гэвч хүлээж аваагүй. 30 жилийн дараа 50 хүр­тэлх хувь эзэмшихээр оруулж ирсэн. УИХ-ын гишүү­дийн хэлж байгаа, тооцоо судалгаанаас харахад ба­га­даа 2-4 жилийн дараа хө­рөнгө оруулалтаа нөхөх боломжтой. Тэгэхээр 2-4 жилийн дараа Монголын тал 50-иас доошгүй хувийг эзэмших боломжийг бүр­дүүл гээд байхад 30 жи­лээр гэрээ хийчихээд сууж байна. Хувь нийлүүлэгч­дийн гэрээ дандаа нууц байсан болохоор бид энэ асуудлыг хан­гуулж чадаагүй. Компа­нийн тухай хуульд энгийн, давуу эрхийн, алтан хувь­цаа гэсэн ойлголт байдаг. Энгийн хувьцаа нь сана­лын эрхтэй ногдол ашиг авна.  Давуу эрхийн хувь­цаа нь ногдол ашиг ава­хаас саналын эрхгүй. Тэ­гэ­хээр нөхдүүд манай хувь­цааг 34 биш 6 хувьд хүр­гэх гэж байсан. Тод­руул­бал, нэг бүр нь нэг сая ам.долларын нэрлэсэн үнэ бүхий давуу эрхийн хувь­цаа гаргалаа. Монголын ямар ч компани, иргэн эзэмших боломжгүй хувь­цаа гаргаад ирэхэд Мон­голын эзэмших хувь хэм­жээ 6 хувь болох аюул бай­сан. Үүнийг УИХ-ын ги­шүүд олж хараад ил гаргаж ярьсны хүчинд өөрчлөлт оруулж чадсан. Хэрэв мэдээгүй, сон­соо­гүй, яриагүй  байсан бол Мон­голын эзэмших хувь 6  болох байлаа.

-57 дугаар тогтоолын гурав дахь заалтыг өөрч­лөхгүй бол яах вэ. Засгийн газарт ямар чиглэл, үүр­гийг хэзээ өгөх вэ?

-Эдийн засгийн байн­гын хорооноос тогтоол гаргаж Засгийн газарт хугацаатай үүрэг өгөх гэж байна. Энэ хугацаанд Зас­гийн газар Оюу­толгойтой хэлэлцээр хийж энэ заал­тыг өөрчилж ча­дах­гүй бол хууль зөрчсөн гэж үзээд Засгийн газарт хариуцлага тооцно. Пар­ламент УИХ-ын 40, 57 дугаар тогтоо­лын төслийг сайжруулах талаарх хийж болох бүх зүйлээ хийж, үүргээ гүй­цэтгэсэн. Одоо Зас­гийн газрын ажил үлд­лээ. Одоо харин Засгийн газар Оюу­толгойн гэрээг сайжруулж чадахгүй бол огцрох ёстой.

-Оюутолгой компанийн хувь эзэмшигчид, дүрмийн сан нь өнөөдрийг хүртэл бүрхэг, мэдээлэл алга. Сүүлдээ “Айвенхоу майнз” компанийн хувьцааны аш­гаас монголчууд хүртэх эрхгүй гэж байгаа. Мөн Оюутолгойн хөрөнгө оруу­лалт өдөр ирэх тусам нэ­мэгдэж байна. Энэ та­лаар­хи мэдээллийг авч чадсан уу. Хэдийгээр нээлттэй бо­лох вэ?

-Оюутолгой компа­нийг үүсгэн байгуулсан гэрээ, дүрмийн санд хэдэн төгрөг бүрдүүлсэн, хэн хэн гэгч хүмүүс хэчнээн хэм­жээний хувь эзэмшдэг, дүрмийн санг бүрдүүлэгч хөрөнгө оруулагч компани нь үнэхээр хуулийн эрх зүйн чадамжтай этгээд мөн үү. Канад улсад бүрт­гэлтэй “Айвенхоу майнз” компани Оюутолгойн то­дор­хой хувийг эзэмшиж байна уу, эсвэл хаа нэг арал дээр татвар нуугддаг бүст бүртгэлтэй компани эзэмшиж байна уу гэдэг талаар Сангийн сайдад асуулга тавьж мэдээлэл авлаа. Мөн хөрөнгө оруу­лал­тын зардал анх 1,7 тэр­бум гэж байснаа 2,4 бол­сон. Дараа нь 4,1 болсон бол одоо зургаан тэрбум ам.доллар боллоо. Яагаад хөрөнгө оруулалтын зар­дал өсөөд байна. Хэр үн­дэслэлтэй байна. Гаднаас оруулж ирсэн тоног төхөө­рөмжөө нэг сая ам.дол­ла­раар авчихаад 10 саяар бүртгүүлдэг, монголчуудад 500 ам.долларын цалин өгчихөөд 5000 ам.доллар  гэж бүртгүүлэх  байдлаар зориудаар зардлаа өсгөөд байгаа юм биш биз гэдгийг тодруулахаар асуулга тавь­сан. Асуулгын хариу ирс­нийг удахгүй Эдийн зас­гийн байнгын хороогоор хэлэлцэнэ.

-НХХ-ийн сайдад Мон­голын талын ажиллах хүч­ний талаар асуулга тавь­сан. Хүссэн хэмжээндээ хариулт авч чадсан уу. Нөгөө л гэрээтэй, ханган ний­лүүлэгчдээ ажиллах хүчид оруулсаар байгаа?

-Оюутолгой компанид бус туслан гүйцэтгэгч хийж буй гар утас, цахилгаан хангамж, зам тээврийн аж ахуй нэгжүүдийн ажилч­дыг ажиллах хүчний кво­тод оруулж байна. Өнөө­дөр Оюутолгой компанид ажиллаж байгаа монгол ажилтан ямар цалин авч байна. Гадаадын ажилтан ямар цалин авч байна. Адилхан үүрэг гүйцэтгэж байгаа энэ хоёр хүний цалингийн ялгааг гаргаж ирэхийг шаардсан. Гадны ажилтан гэхээр хэдэн зуу, арван мянган ам.долла­раар цалинждаг. Монгол ажилтан болохоор ганц хоёр зуу, үсрээд л гурваас дөрвөн мянган ам.доллар авч байгаа нь цалингийн зөрүү нь арваас зууд хүргэж байна. Ижил нөхцөлд үү­рэг гүйцэтгэж хөдөл­мө­рийн бүтээн бүтээмж нь адилхан байтал шүү. Мөн мон­голчуудыг ажлын байраар хангана гэж байснаа өнөө­дөр нийслэлд хог цэвэр­лүү­лээд хэдэн төгрөг өгч гэрээгээ зөрчиж байна.

-Хөрөнгө оруулалтын болон Хувь нийлүүлэгч­дийн гэрээн дээр сууж, асуулга тавьж мэдээлэл цуглуулж байна. Тэгэхээр Оюутолгойн гэрээнд ямар ямар өөрчлөлт оруулж болох саналууд гаргаж ирэх нь ээ?

-Хэдийгээр бид алдсан ч гэсэн Оюутолгойн гэрээг байгуулсан. Хөрөнгө оруу­лалтын гэрээг батлахдаа хувь нийлүүлэгчдийн гэ­рээг мэдээгүй. Энэ гэрээг олж авахаар өнгөрсөн онд дөрвөн  сарын турш нэхэл дагал болж байж авсан. Одоо Хөрөнгө оруулалтын болон Хувь нийлүүлэгч­дийн гэрээн дээр сууж байна. Зөвхөн Оюутолгойн гэрээний алдааг олж хара­хаас гадна аль аль заалт нь “Айвенхоу майнз” ком­панид ашигтай, Монго­лын талд хохиролтой бол­сон. Аль нь хоёр талын эрх ашгийг тэнцүү хангаж байгаа гэдэгт зүйл заалт бүрээр нь дүг­нэлт гаргуулж байна. Ин­гэхийн тулд гадаад дотоо­дын зөвлөхүүд, хууль зүйн төвтэй хамтарч ажиллаж байна. Ингээд зайлшгүй өөрчлөх шаардлагатай зүйл заалтыг нь гаргаж тавина. Түүнээс гадна Тавантол­гой, Овоот толгой зэрэг дараа дараагийн томоохон стратегийн ордуудад хөрөнгө оруулалтын гэрээ, хувь нийлүүлэгчдийн гэ­рээ байгуулвал ийм байх ёстой гэдгийг тодорхой жишиг болгож тавина. Энэ ажлын хүрээнд Эрдэс баялгийн үндэсний ний­гэм­лэгээс Оюутолгойн хөрөнгө оруулалтын гэрээ тодорхой ийм заалтуудыг зөрчсөн байна гэсэн санал ирүүлсэн. “Амлалт нэхэх ард түмний холбоо”-ноос УИХ-ыг тар гэсэн үндэс­лэлийн нэг  нь Оюутолгойн гэрээг Монгол Улсын эрх ашигт илтэд хохирол­той­гоор байгуулсан зүйл заал­таа засахыг шаардсан. УИХ энэ алдаагаа засна гэж санамж бичиг бай­гуул­сан. Тиймээс энэ бүх санал үндэслэлийг тусгаж, тодорхой зүйл заалт нь Монгол Улсын эрх ашигт илтэд хохиролтой болжээ. Үүний оронд ийм заалт байсан бол харилцан ашиг­тай, Монгол Улсад илүү ашигтай байна гэсэн саналыг гаргаж өгөх зорилготой ажиллаж бай­на. Иргэний нийгэм, мэр­гэжлийн байгууллага, УИХ ажиллаад ирэхээр Засгийн газар ч хөдөлж хүлээж авах байх гэж най­даж байна.

-Оюутолгойн гэрээг сайжруулж чадахгүй бол УИХ тарах хэрэгтэй гэж та хэлж байсан. Энэ байр суурь хэвээр гэж ойлгож болох уу?

-2010 оны дөрөвдүгээр сард би “Оюутолгойн гэ­рээг сайжруулж чадахгүй бол УИХ тарах хэрэгтэй гэж хэлж байсан”. Тэр байр суурь дээрээ хэвээр байсан. Дээр хэлсэнчилэн УИХ үүргээ гүйцэтгэсэн. Гадны хөрөнгө оруулагч нарт ашиг­тай Монгол Улсад хо­хиролтой гэрээ бай­гуул­сан байгаа. Үүнийг Мон­гол Улсад ашигтай, хө­рөнгө оруулагч нарт алдаг­далтай гэрээ болгох гээ­гүй. Харилцан ашигтай гэ­рээ болгохын төлөө ажил­лаж байна. Зүгээр нэг  хэ­лэх бус хэлсэн зүйлээ хэ­рэг­жүүлэхийн төлөө ажил­лаж байна. Цаашдаа ч ажиллана.