Энэ удаагийн “Ярилцах танхим ”-даа Хөдөлмөрийн сайд Г.Баярсайханыг урьж ярилцлаа.

-Та сайдын албаа аваад удаагүй ч нэлээд олон ажил амжуулж тун завгүй ажиллаж байгааг тань хэвлэлд гарч буй мэдээллээс анзаарч байгаа. Салбарынхаа ажилтай бүрэн танилцаж амжсан уу?

-Хөдөлмөрийн салбар огт мэдэхгүй хаа хөндлөнгийн газар биш шүү дээ. Энэ салбартай хамаатай хууль эрх зүйн бодлогыг УИХ-аар хэлэлцэж батлахад 2008 оноос хойш гар бие оролцож буй хүний хувьд надад салбартайгаа тусгайлан танилцаж цаг алдах шаардлага байхгүй. Гол нь тулгамдаж буй асуудлыг шийдвэрлээд, үлдэж байгаа богино хугацаанд үр дүнтэй ажиллахыг л хүсч байна.

-Өнөөдөр та жишээ нь ямар асуудал шийдэв?

-Миний өнөөдрийн ажил Барилгын политехник коллежоос эхэлсэн. Манай яамны хэрэгжүүлэх гол бодлогын нэг нь дотооддоо ажиллах хүчин бэлтгэж хөдөлмөрийн зах зээлийг хангах. Тэр утгаараа манай харьяанд мэргэжлийн боловсрол олгож буй газар нь политехник коллеж, мөн Мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвүүд хамаардаг юм. Улсын хэмжээнд төрийн болон хувийн хэвшлийн нийт 82 мэргэжлийн сургалтын байгууллага үйл ажиллагаа явуулж байгаа. Ууган сургуулийн нэг нь Барилгын политехник коллеж. Монголын барилгын салбарын үе үеийнхнийг бэлтгэсэн энэ сургуулиар орж, сургалтын материаллаг баазтай нь танилцаж, сургуулийн удирдлага, багш, суралцагчидтай ярилцлаа, тулгамдсан асуудлыг нь сонслоо. Тэгээд эхний ээлжинд бараг 40 жил засвар ороогүй сургуулийн дотуур байрны засварт болон өнөөг хүртэл зориулалтын байргүй номын сангийнх нь асуудлыг шийдэхэд шаардлагатай 258 сая төгрөгийн асуудлыг яаралтай шийдэж зохицуулалт хийлээ.

-Манай МСҮТ-ийг төгсч буй хүүхдүүдийн ур чадвар ажил олгогчдын шаардлагад хэр нийцдэг бол. Тухайлбал өнөөдөр таны ажилласан Барилгын политехник коллежийн төгсөгчдийн чухам хэчнээн хувь нь төгсөөд ажлын байртай болдог вэ?

-Манай яамнаас ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, иргэд залуусын мэргэжилтэй болгох, ажлын байраар хангах тал дээр голлон анхаарч ажиллаж байна. Хөдөлмөрийн зах зээлд эрэлттэй болон шаардлагатай бүхий л төрлийн ур чадвартай мэргэжилтнийг манай МСҮТ болон политехник коллежууд бэлтгэж байгаа. Өнөөдөр миний очсон Барилгын политехник коллеж гэхэд барилгын 12 мэргэжлээр бүрэн дунд боловсролтой мэргэжилтэй ажилтан, долоон мэргэжлээр тусгай дунд боловсролтой техникч, долоон мэргэжлээр мэргэжил олгох түр сургалтууд явуулж, таван мэргэжлээр үндэсний мэргэжилтэй ажилтан бэлтгэдэг бөгөөд төгссөн мэргэжилтнүүдийн 80 гаруй хувь нь ажлын байртай болдог. Улсын хэмжээгээр МСҮТ төгсөгчдийн 10 гаруй хувь нь дэвшин суралцдаг, 60 шахам хувь нь ажлын байртай болж чаддаг. Энэ нь өнөөдөр манай сургуулиудыг төгссөн залуус ямар ур чадвартай, ямархуу үнэ цэнтэй мэргэжилтэн болж байна вэ гэдгийг харуулж чадаж байгаа юм. Хамгийн ойрын жишээ гэхэд өнгөрсөн наймдугаар сард Бразилийн Сан Паулод болсон Дэлхийн ур чадварын тэмцээнд манай хүүхдүүд анх удаа оролцож ямар амжилт гаргаад ирснийг хэлж болно.

-Таныг сайдын албаа аваад удаагүй байхад Үйлдвэрчний эвлэлээс цалин нэмэхийг шаардаж жагсаал хийсэн?

-Үйлдвэрчний эвлэлээс Засгийн газрыг Хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн гурван талт хэлэлцээрээр хүлээсэн үүргээ биелүүл гэх шаардлага тавьсан. Хамгийн гол нь Монгол Улсын Засгийн газар төрийн албан хаагчдын цалинг үе шаттайгаар нэмэх тухай хэлэлцээрт тусгасан үүргээ биелүүл, үнийн өсөлт, инфляцийн эсрэг индексаци хийхийг шаардаж буй юм.

-Гэхдээ Засгийн газрын тэргүүн эдийн засаг хүндэрсэн үед цалин нэмэх боломжгүй гээд байгаа шүү дээ?

-Гурван талт зөвшилцлийн хүрээнд цалин нэмэх үүргийг Засгийн газар хүлээсэн нь үнэн. Тавдугаар сарын 1-нээс цалинг үе шаттайгаар нэмнэ гэж тохирсон байдаг юм. Мөн аравдугаар сарын 1-нээс цалин нэмэх тухай асуудлыг манай яамнаас дөрвөн хувилбараар оруулсан. Гэсэн хэдий ч манай улсын эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдал бидний төсөөлж байснаас огт өөрөөр эргэсэн. Тодруулбал, өнгөрсөн тавдугаар сард эдийн засаг өөдрөг байна гэж төсөөлж байсан ч хүндэрсэн. Тиймээс Ерөнхий сайд асуудалд бодитой, эрүүл хандъя гэж байр сууриа илэрхийлсэн. Хэдийгээр эдийн засаг хүнд, боломж бололцоо муу байгаа ч Монгол Улсын Засгийн газар цалинг хэрхэн нэмж болохоор байна вэ гэдэг арга зам, боломжийг эрэлхийлэх ёстой. Үүнийг бид Засгийн газар дээр ярьж байна. Сангийн яамныхантай санаа оноогоо солилцож байна. Хамгийн гол нь Засгийн газар хүлээсэн үүргийнхээ дагуу цалинг үе шаттай нэмээд явна гэсэн байр суурьтай байгаа.

-Гэтэл цалин нэмэх байтугай төрийн албан хаагчдын цалинг 25 хувиар бууруулах тухай яриа байсан. Салбар хариуцсан сайдын хувьд та энэ асуудалд ямар байр суурьтай байна вэ. Төрийн албан хаагчдын цалинг хасах тухай яриа бодитой юм уу?

-Ойрын өдрүүдэд улсын төсөвт тодотгол хийх тухай асуудал яригдаж байна. Эдийн засаг хүндрэлтэй байна. Засгийн газрын гишүүний хувьд би үүнийг хүлээн зөвшөөрч байгаа. Улсын төсөвт яах аргагүй том цоорхой гарсан. Төсөвт нэг их наяд гаруй төгрөг хүлээгдэж байна. Засгийн газар дээр тодотгол хийхдээ бусад зардлыг танах тухай яригдаж байна. Миний хувьд цалинг хасч болохгүй гэдэг саналаа Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэгт удаа дараа илэрхийлсэн. Эдийн засгийг агшааж болно. Гэхдээ ажлын байрыг хорогдуулж болохгүй, цалинг хасч болохгүй гэсэн байр суурьтай байгаа. Миний авсан мэдээллээр төрийн өндөр албан тушаалтан буюу зөвхөн УИХ-ын гишүүдийн цалингаас 25 хувиар хасах тухай асуудлыг хөндсөн юм билээ. Тэрнээс биш жирийн иргэд, мөрөөрөө ажлаа хийгээд явж байгаа төрийн албан хаагчдын цалингаас хасна гэдэг ташаа мэдээлэл. Тийм ойлголт байж болохгүй. Хөдөлмөрийн сайдын хувьд үүнийг хүлээн зөвшөөрөхгүй.

-Ер нь хямралын үед дарга нарын цалинг хасдаг туршлага байдаг  юм болов уу?

-Хөдөлмөрийн сайдын хувьд цалин хасна гэдэг ойлголтыг дэмжихгүй    гэдгээ хэлсэн. Харин төрийн өндөр албан тушаалтан, сайд зэрэг хүмүүсийн  цалинг 25 хувиар хасах нь буруу биш гэж бодож байна. Бусад улс оронд ийм зүйл байдаг юм билээ. Төрийн өндөр  албан тушаалтнууд нь цалингаа тодорхой хувиар хасуулдаг.

-Яг энэ асуудлаар Сангийн яам дээр  ажлын хэсэг гарсан гэлээ. Саналууд нь ирж байна уу, эхнээсээ?

-Одоогоор ирээгүй байна.

-Чухам хэдий үед асуудал тодорхой болох бол?

-Төсвийн тодотголын үеэр л энэ асуудал яригдах байх.

-Эдийн засаг хүндэрсэн нь үнэн тул ажлын байрыг хадгалж үлдэх нь чухал гэж та бүхэн ярьж байна. Гэтэл Үйлдвэрчний эвлэлийнхэн цалинг нэм гээд өөр зүйл ярьдаг. Та Монголын үйлдвэрчний эвлэлийн удирдлагуудтай биечилж уулзсан уу?

-Яг үнэндээ эдийн засаг хүнд байгаа нь үнэн шүү дээ. Тэр ч утгаараа Үйлдвэрчний эвлэлийнхний хэлээд, шаардаад байгаа шиг цалин нэмэх боломж өнөөдөртөө алга. Төлөвлөж байсан орлого орж ирэхгүй байна. Монголын Үйлдвэрчний эвлэл, Ажил олгогч эздийн нэгдсэн холбоо манай яам хамтраад тун удахгүй гурван талт гэрээний үр дүнг хэлэлцэнэ. Энэ үеэр Сангийн сайдыг оролцуулах бодол байна. Тэгж байж бид асуудлыг бодитоор ярилцах нь илүү ойлголт өгнө. Хамгийн гол нь цалин нэмнэ гэдэг зарчмаасаа ухраагүй гэдгийг хариуцлагатай хэлмээр байна.

-Засгийн газар цалин нэмж чадахгүй байсан юм бол яах гэж амлалт өгсөн юм бэ гээд байгаа шүү дээ?

-Монгол Улсын Засгийн газар өөрийнхөө хүлээсэн үүргээ бүрэн ухамсарлаж байгаа. Бид эдийн засгаа өөдрөгөөр төсөөлж байсан. Гэтэл биднээс үл хамааран манайхаас дэлхийн зах зээл дээр гаргадаг уул уурхайн баялгийн үнэ 60 гаруй хувиар уналаа. Тэгэхээр энэ хямралыг аль аль талдаа хохирол багатайгаар даван гарах нь чухал. Ашиг гэж ярихгүй юм гэхэд асуудлыг хохирол багатай давах зайлшгүй хэрэгтэй болчихоод байна. Нэг ёсондоо үндэсний эв нэгдлээ чухалчилж, аль аль талаасаа байдлыг хурцдуулахгүй, дордуулахгүй, зөвшилцөөд зохицоод явах нь зөв л дөө.

-Үндэсний статистикийн хорооноос ажилгүйчүүдийн тоо нэмэгдсэн гэж байна. Хөдөлмөрийн зах зээлийн байдал таагүй байна гэж ойлгож болох уу?

-Жил жилийн эдийн засгаас хамаарч ажилгүй иргэдийн тоо өсч бас буурдаг. Ер нь Монгол Улсад хөдөлмөрийн насны буюу 15-аас дээш насны 1,9 сая хүн бий. Тэднээс эдийн засгийн идэвхтэй хүн ам нь 1.2 сая. Өөрөөр хэлбэл, ажил эрхлэх боломжтой хэсэг нь гэсэн үг. Энэ хүмүүсийн 1.1 сая гаруй нь ажил эрхэлдэг бөгөөд 97.3 мянган хүн ажилгүй гэсэн хөдөлмөрийн зах зээлийн статистик судалгаа бий. Ажилгүй гэж бүртгэгдсэн 97.3 мянган хүний 30.4 мянга нь ажил идэвхтэй хайж манай Хөдөлмөр эрхлэлтийн бүртгэл мэдээллийн нэгдсэн санд бүртгүүлсэн байгаа. Энэ бол 2015 оны эхний найман сарын байдлаар гаргасан дүн. Үүнтэй зэрэгцээд тус санд оны эхний найман сарын байдлаар ажил олгогч иргэн, аж ахуйн нэгж байгууллагаас 42.7 мянган ажлын байрны захиалга бүртгэгдсэн бөгөөд энэхүү захиалгын дагуу 25.6 мянган иргэнийг зуучилж ажилтай болгосон нь өнгөрсөн оны мөн үетэй харьцуулахад 60 орчим хувиар өссөн үзүүлэлт. Түүнээс гадна бүртгэлтэй ажилгүй иргэдийн тоог өмнөх оны мөн үетэй харьцуулбал 7.5, өмнөх сартай харьцуулбал 2.0 хувиар тус тус буурсан эерэг үзүүлэлтгэй байгаа. Манай яамнаас хэрэгжүүлдэг Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих хөтөлбөр, арга хэмжээнд нийт 35.7 мянган иргэн хамрагдсан гэх мэтчилэн хөдөлмөрийн зах зээлтэй холбоотой тоон үзүүлэлтүүдийг хэлж болно л доо.

-Та Хөдөлмөрийн сайдын хувьд эдийн засаг хүнд байгаа энэ үед ажлын байрыг хадгалах замаар хямралыг хохирол багатай давах тухай байр сууриа илэрхийлсэн. Үүнийг бодитой ажил хэрэг болгохын тулд юу хийхээр төлөвлөж байна вэ?

-Юуны түрүүнд манай яамнаас хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих чиглэлээр хэрэгжүүлж байгаа төсөл, хөтөлбөрүүдийг эрчимжүүлнэ. Байнгын болон түр ажлын байр бий болгох, нэмэгдүүлэх гээд олон ажлыг хийхээр эхнээсээ үүрэг даалгавар өгөөд явж байна. Мэдээж үр дүн нь өнөөдөр маргааш гээд гарчихгүй, алгуур гарах байх. Гэхдээ зөвхөн энэ онд л гэхэд хөтөлбөрт 35.7 мянган иргэн хамрагдаж ажлын байртай болсон гэхээр зөв зохион байгуулж чадвал боломж бидэнд байна.

-Төсөл хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх санхүүгийн эх үүсвэр нь хаанаас яаж бүрддэг юм бэ ?

Манай салбарын хөрөнгийн гол эх үүсвэр нь Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан. Санхүүжилт нь Монгол Улсад гадаадаас авч буй ажиллах хүчний квотоос бүрддэг юм. Гэтэл сүүлийн үед эдийн засаг хумигдаж, агшиж байгаатай холбоотойгоор орж ирэх мөнгө багасах магадлал өндөр байна. Уг нь Засгийн газар хоорондын гэрээ хэлэлцээр том компаниудын захиалгаар гаднаас ажиллах хүч орж ирдэг. Энэ жилийн хувьд 16 мянга гаруй ажиллах хүч гаднаас авч, үүнээс манай Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих санд 80 гаруй тэрбум төгрөг цугларах тооцоо байсан. Гэтэл тэр тоо багасах, гаднаас авах хүний тоо цөөрч магадгүй болчихоод байна. Тэгэхээр шаардлагатай гэж үзвэл улсын төсвөөс санхүүжилт авч магадгүй нөхцөл байдал үүсч байгаа юм. Энэ сангаас бид Хөдөлмөрийн хэлтсүүдээрээ дамжуулан хэрэгжүүлдэг залуусыг ажлын байраар дэмжих, Жижиг бизнес эрхлэгчдийг ажлын байраар хангах, мөн малчдыг дэмжих гэсэн таван хөтөлбөрийг санхүүжүүлдэг.

-Гаднаас ажиллах хүч авах гэснээс та ажлаа авснаас хойш Япон руу дадлагажигч гаргах тухай асуудлыг нэлээд сонирхож байгаа бололтой. Хэд хэдэн уулзалт хийгээд амжсан байна билээ?

-Манайхаас албан ёсоор буюу Засгийн газрын хэмжээнд байгуулсан гэрээ хэлэлцээрийн үндсэн дээр ганцхан БНСУ-д ажиллах хүч илгээж байгаа. Энэ ажлыг      төрийн   байгууллагаар дамжуулан нэг цонхны үйлчилгээгээр явуулж хэвшсэн. Харин Япон улсын хувьд манайхаас зөвхөн ур чадварын дадлагажигч авдаг. Гэхдээ үүнийг манай яамнаас тусгай зөвшөөрөл авсан хувийн компаниуд гүйцэтгэдэг юм. 2020 онд Токиод зуны олимп болно. Үүнтэй холбоотойгоор барилга бүтээн байгуулалтын ажилд       ажиллах хүч шаардлагатай     байгаа   тухай Японы талаас манайд хүсэлт тавьсан юм билээ. Тэр утгаар нь тус улсаас манайд суугаа Элчин сайдтай уулзаж санал солилцсон. Одоогоор Япон улс гаднаас авах ажиллах хүчнийхээ асуудлыг зохицуулах хуулиа хэлэлцэж байгаа учраас ур чадварын дадлагажигчийн тоог нэмэх боломж байгаа юу, мөн залуусыг гэр бүлээр нь авч ажиллуулах талаар анхаарч өгнө үү гэдэг хүсэлтийг тавьсан. Элчин сайд цааш нь уламжилж, судлахаа амалсан.