Ж.Батсуурь: Аль нэг намаас сайд томилогдохоороо өөрийнхөө хүнийг ажил, албан тушаалд томилж, хууль зөрчих юм
-УИХ, Орон нутгийн хурлын сонгуулийг АН-ынхан зэрэг явуулна, МАН-ынхан салангид явуулах нь зүйтэй хэмээн байр суурь нэгдэхгүй байсаар намрын чуулган хаалтаа хийсэн. Ээлжит бус чуулганаар энэ тухай хэлэлцэх байх. Долоохон хоног хуралдах хурлаар шийдвэрлэж чадах болов уу. Та юу гэж бодож байна?
-УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга хэлбэрээр баталсан. Тиймээс Орон нутгийн хурлын сонгуулийн хуульд зайлшгүй өөрчлөлт хийх шаардлага үүсч гарч байгаа юм. Д.Лүндээжанцан нарын болон З.Энхболд нарын гишүүдийн өргөн барисан хоёр хуулийн төслийг өргөн барьсан хуулийн төслүүд хэлэлцэх шатандаа явж байгаа. Бидний өргөн барисан хуулийн төслүүдийн хооронд зарчмын зөрүүтэй нэг гол асуудал нь орон нутгийн сонгуулийг УИХ-ынхтай салгана, салгахгүй гэдэгт байгаа. УИХ-ын сонгуультай цаг хугацааны хувьд нэг дор явуулна гэж 2005 онд баталсан байгаа ч гэсэн манай намын бүлгийнхэн энэ удаа боломжгүй гэж үзээд аравдугаар сараас явуулъя гэж хуулийн төслөө өргөн барисан.
-СЕХ-ноос мөн амжихгүй гэх утгатай тайлбаруудыг хуулийн төсөл хэлэлцэж байх үед хэлж байсан. Гэхдээ болох үндэслэлүүдийг АН-ынхан хангалттай дурьдах шиг болсон шүү?
-Намын бүлгүүд энэ тухай асуудлыг хэлэлцсэн. Манай намын хувьд хөдөө орон нутгаас иргэд сонгогчдын байгууллагуудын саналыг сонсч үзэхэд ихэнх хувьд нь нэг дор хамт явуулах боломжгүй. Зохион байгуулах ажил нь ч гэсэн цаг хугацааны хувьд давчуу байгаа. Орон нутгийн сонгуульд хамгийн багаар бодоход 15,20,30 гэсэн төлөөлөлтэй хурал байгуулагдана. Нэг мандатын төлөө олон намын төлөөлөл өрсөлдөх магадлал өндөр байна. Үүнээс үзэхэд 30-аад мянган хүн зөвхөн сонгуульд нэр дэвшч өрсөлдөнө. Энэ олон нэр дэвшигчийн ард тойрог хэсгийн хороодын ажил нэг дор явагдана. Үүнээс гадна нэг өдөр нэг сонгогч намынхаа төлөө санал өгнө. Гэтэл 20 цаг болохоос өмнө сонгогчдынхоо саналыг авч дүгнэнэ гэдэгт цаг хугацааны хувьд эргэлзээтэй. Амжих ч үгүй.
-Өмнө нь гурван шатны сонгуулийг нэг дор явуулж байсан удаатай. Автомат систем байхгүй байх үед болж байсан юм чинь энэ удаад зохион байгуулалтаа сайн хийчихвэл хамтад нь явуулчихаж болохгүй зүйл байхгүй байх?
-Зохион байгуултын хувьд нэлээд төвөгтэй болно. Аймаг сумын албан тушаалтнууд УИХ-ын биш юм гэхэд орон нутгийн сонгуульд өрсөлдөх учраас бэрхшээл дагуулаад байгаа юм. АН-ынхан хамт явуулах нь эдийн засгийн хувьд ч үр дүн сайтай гэж үзэж байгаа. Ганцхан эдийн засгийн байдлаа харгалзаж замбараагүй байдлаар хандаж болохгүй. Автоматжуулсан систем ашиглах боломж хоёр сонгуулийг нэг өдөр хийхэд бэрхшээлтэй шүү дээ. Зарим сонгогчдын тухайд УИХ-ын гишүүнийхээ төлөө санал өгөх боломжтой байхад сум аймгийнхаа төлөө өгөх боломжгүй хүмүүс байна. Өөрөөр хэлбэл, сумын иргэдийн хуралд тухайн орон нутагт амьдарч байгаа хүмүүс санал өгдөг. Гэтэл нэг сумаас нөгөө рүү явж байгаа хүн аймгийнхаа төлөө өгөх боломж зэргийг ялгаж салгах нь иргэдэд бэрхшээлтэй. Энэ мэтчилэн зохион байгуулалтын хувьд бодит бэрхшээлийг дагуулах олон зүйл байгаа болохоор манай намынхан хамт явуулах боломжгүй. Хуучин уламжлалаараа явуулъя л гэж байгаа юм.
-Харин АН-ын бүлэг сүүлийн үед хуралдаад аймаг нийслэлийнхийг нь УИХ-ын сонгуультай явуулж, сум дүүргийнхийг салгая гэсэн шийдлийг чуулган завсарлахын өмнөх хуралдаанаараа гаргасан байсан. Та үүнийг юу гэж бодож байна?
-Аймаг нийслэл, сум дүүргийг салгабал бүр холион бантан болно. Тэгж болохгүй. Сонгуулийн үр дүнгээр аймгийн Засаг дарга, ИТХ нь байгуулагдчихаад сумынхаа бүтцийг хүлээгээд сууна гэж юу байхав дээ. Нөгөө талаас сумын иргэдийн хуралд ялсныхаа дараа аймгийн даргаа шийдье гэх үү. Утгагүй байхгүй юу даа. Ийм бодит байдлаас хол зүйл ярьж болохгүй. Харин хоёр сонгуулиа салгаж явуулсан нь дээр.
-Тусад нь явуулж болохгүй гэдгийг өөр үндэслэлээр тайлбарлах хүн олон байсан. Тэр тусмаа тань руу хандсан зүйл хуулийн төслийг хэлэлцэж байх үед нэлээд ширүүн өрнөсөн л дөө. Ж.Батсуурь гишүүний өөрийнх нь төлөө үйлчилдэг байсан хүмүүс өөрсдийнхөө төлөө явах болох нь ээ гэх мэтчилэн. Энэ бас орон нутгийн сонгуулийг саланги хийхэд нөлөөлж байгаа том шалтгаан юм биш биз уу?
-Яахав дээ. Ер нь УИХ маань миний бодож байснаас илүү улстөржиж байна. Мэдээж улс төрийн байгууллага учраас аливаа асуудлыг улс төрийн өнцгөөс харж болох л байх л даа. Гэхдээ улс орны хөгжил дэвшлийн асуудал яригдаж байгаа үед хэтэрхий их улстөржих нь ажлыг дэндүү их саатуулж байна. Эрх ашиг хөөгөөд орон нутагт хамт ажиллаж байсан нөхдөө ашиглаж, сонгуулийг будлиантуулж луйвардах гэж байна гэсэн хардлага сэрдлэгийн үгсийг хэлж л байна лээ. Би тэр талаас нь хараагүй. УИХ-ын сонгууль гэсэн том далбаан дор орон нутгийн сонгуулийн ач холбогдлыг бууруулах нь зүйд нийцэхгүй. Сонгогчид нь үүнийг дэндүү их ойлгож мэдэрч эхэлсэн байгаа шүү дээ.
-Таны хэлж байгаа байр суурийн эсрэг харин ч тусад нь явуулахад орон нутгийн бүтэц сайжирна. Тэгэхгүй бол олон жилийн турш УИХ-д унасан хүмүүс орон нутагт очдог гажиг тогтолцоо үүссэн. Өөрөөр хэлбэл, орон нутгийн сонгууль үлдэгдлийн зарчмаар явдаг гэсэн асуудал хөндөгдөж байгаа?
-Гулгуулах эрх нь хуулиараа нээлттэй. УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшч уначихаад орон нутагт өрсөлдөж болно. УИХ-д нэр дэвшсэн хүн орон нутагт ажиллаж чадахгүй гэж хэн хэлээд байгаа юм. Тэгэхээр гол шалтгаан нь энэ ч байж болно. Улс орны хэмжээнд хууль тогтоох байгуулагад ажиллая гэж бодож байгаад өрсөлдөгчдөө ялагдахаараа яагаад орон нутгийн сонгуульд оролцож болохгүй гэж. Нэг хүн нэг л сонгуульд оролцоно гэсэн зүйл байхгүй. Харин миний хувьд УИХ-д өрсөлдчихөөд болохгүй бол орон нутагт очъё гэж байгаа юм биш л дээ. Учир нь би Улаанбаатар хотын иргэн учраас тойрогтоо очиж орон нутгийн сонгуульд үзэх нь хуулиараа хориотой. Тиймээс намайг УИХ-д өрсөлдөөд уначихаараа аймгийнхаа дарга болох гээд байна гэж хардах шаардлага байхгүй.
-Дөрвөн жилд гурван удаагийн сонгууль явуулах нь улс орныг бүхэлд нь сонгуулиар амьсгалуулдаг. Түүнчлэн томоохон ажлуудыг гацаах том шалтгаан болдог сөрөг тал байсаар ирсэн. Үүнийг арай өөрчлөх гэж үзвэл болдоггүй юм болов уу?
-Ажлаа хийдэггүй, шалтаг, шалтгаан тоочдог хүмүүсийн л үг яриа хэмээн ойлгож байна. Яахаараа тэр хүн хуулиар хүлээсэн ажил албан тушаалаа биелүүлэхгүй байгаа юм. Төр өөрөө ард түмнийхээ сонгуулийг зохион байгуулах үүрэгтэй байдаг. Тэгэхээр энэ ажлаа муу хийх гэж ингэж яриад байгаа юм уу. Аль эсвэл бусад үүрэг хариуцлагаа орхигдуулах гээд байгаа юм уу. Гол тайлбар гэж бодохгүй.
-Үүнээс гадна Ж.Энхбаяр сайдтай холбоотой асуудал нэлээд газар авсан. МАН-ын нэр хүндэд сөргөөр нөлөөлж байгаа гэдгийг ч улс төрийн хүрээнийхэн хэлдэг. Та үүнийг хэрхэн дүгнэж байна вэ. Ээлжит бус чуулганаар яригдах болов уу?
-Энэ асуудал ээлжит бус чуулганаар яригдахгүй байх гэж бодож байна. Сайдын асуудлыг зайлшгүй ярих ёстой гэж үзвэл хаврын чуулганаар хэлэлцэх байх. Ж.Энхбаяр сайдын тухай гарсан мэдээллүүдээс олж харахад шалтаг төдий зүйлээр улстөржүүлж байна гэж ойлгогдохоор байна билээ. Түүнээс биш сайдын ажлаа цаашид үргэлжлүүлж болохгүй болтлоо алдаа дутагдал гаргачихсан гэж ойлгохгүй байна. Мэргэжлийн байгууллага бол мэргэжлийн л байх хэрэгтэй.
Улс төрийн албан тушаалтан хэмээх нэрийн доор хэн нэгэн хүн ямарваа албан тушаалд суух нь хаашаа ч юм.
Ялангуяа дотор нь байгаа албан тушаалтнууд нь мэргэжлийн байх шаардлагатай алба гэж боддог. Түүнээс биш аль нэг намын гишүүн сайд болохоороо өөрийнхөө найзуудыг авчирч хурандаа, генерал зэрэг амандаа орсон цол хэргэмийг өгөөд байдаг зүйл биш. Эрүүл мэндийн сайд гэж нэг нөхөр болчихоод өөрийнхөө намын нөхрийг миний менежер гээд малын эмчээр мэс заслын хутга бариулаад байж болохгүй биз дээ. Яг үүнтэй адил. БХ-ын сайд гэдэг бол ямар ч улс төржих боломжгүй. Харин манай монголчууд хэтэрхий их улстөржүүлж байна. Төрийн захиргааны хэлтсийн даргыг чөлөөлсөн тухай яригдаж байсан. Цэргийн алба хаасан үгүй нь мэдэгдэхгүй тиймэрхүү нөхдүүд батлан хамгаалах салбарыг удирдана гэж байж болохгүй. Ер нь салбарын яамдуудад аль нэг намаас сайд томилогдохоороо хэн нэгнийг намын үзлээр халж сольж, өөрийнхөө хүнийг ажил албан тушаалд томилох нь хууль зөрчиж байгаа үзэгдэл гэж бодож байна.
