УИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ “60 тэрбум”-ын асуудлаар Нээлттэй сонсгол зохион байгуулахаар гишүүдийн гарын үсэг цуглуулж байсан бол өчигдөр 19 гишүүн гарын үсэг зурсан байна. УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан, Б.Бат-Эрдэнэ, Ж.Батзандан, Л.Болд, Н.Учрал, Л.Оюун-Эрдэнэ, Б.Жавхлан, С.Жавхлан, Х.Болорчулуун, Б.Энх-Амгалан, Д.Тэрбишдагва, Д.Дамба-Очир, З.Нарантуяа, Я.Содбаатар, Ж.Энхбаяр, Г.Солтан, А.Сүхбат, Х.Нямбаатар, Л.Энхболд нар дэмжиж гарын үсэг зурсан талаар өчигдөр мэдээлэл хийлээ. Түүнийг мэдээлэл хийхээс өмнө ярилцсанаа хүргэе.

-АТГ-аас 60 тэрбумын асуудлаар танд ирүүлсэн хариуг хангалтгүй байна гэж үзээд Нээлттэй сонсгол хийхийг та шаардаад байгаа. Нээлттэй сонсгол хийхийг нэр бүхий 17 гишүүн дэмжсэн гэдэг мэдээлэл бий. 17 гишүүнээс өөр хүн нэмж гарын үсэг зурсан уу. Хаврын чуулганаас өмнө Нээлттэй сонсгол хийж амжих уу?

-Нээлттэй сонсгол хийхийг 19 гишүүн дэмжсэн байгаа. Лхагва гаригт хуралдсан чуулган дээр М.Энхболд дарга “Надад айж ичих зүйл байхгүй. 60 тэрбумтай холбоотой асуудлыг хууль хяналтын байгууллага цэгцэлсэн” гэсэн. Үнэхээр айж ичих зүйл байхгүй, гэм буруугүй нь үнэн юм бол энэ их хардлага дагуулсан зүйл дээр Нээлттэй сонсгол хий л дээ. Нээлттэй сонсгол дээр өөрөө орж ирж хүмүүсийн асуултад хариулаад, гэрч Г.Доржзодовтойгоо нүүрэлдээд, Ц.Сандуй, А.Ганбаатар нар нь хүрч ирээд ийм зүйл болсон гэдгээ хэлээд явчих хэрэгтэй. Яагаад энэ Нээлттэй сонсголоос эмээж, гишүүдийг гарын үсэг зуруулахгүй гээд байгаа юм бэ. Яагаад ингээд байгааг ойлгохгүй байна.

-Гишүүдийг гарын үсэг зуруулахгүй гэж ятгасан гэсэн үг үү?

-Нэрийг нь дурдаад яахав. Гарын үсэг зурна гэж байгаад зурахаа больсон гишүүд хэд хэд бий. Тиймээс тусгай дарамт байна уу гэж би үзэж байгаа. Гэхдээ 19 гишүүн гарын үсэг зурчих байх. Өнөөдөртөө (өчигдөр) багтаад УИХ-ын даргад би Нээлттэй сонсгол хийх албан бичгээ өргөн барина. Хуулиар УИХ-ын гишүүдийн дөрөвний нэг нь гарын үсэг зураад өргөн барьж байгаа учраас хэлэлцэх учиртай. Нэгдүгээрт, ингэж эргэлзээг нь тайлчихъя гэж байгаа юм.

Хоёрдугаарт, М.Энхболд гэдэг хүнтэй холбоотой гэхээсээ илүүтэй ёс зүйн хариуцлага хүлээлгүй эвлүүлэг гээд яваад байна гэдэг нь хувь улстөрчийн ёс зүйн асуудалд нь сонгогчид нь тооцоо бодох ёстой. Ийм ойлгомжтой бичлэгт орчихоод байхад бусад орнууд ялангуяа Япон, Солонгост ийм боломжийг улстөрчид олгохгүй л дээ. Ард түмэн нь шахна. Манайд бол ингээд яваад байж болдог. Бид дуугарахгүй бол цаашаа улам явна. Би тэсвэр алдаж мэдэгдэл хийсэн нь хувь хүнд тохируулж хууль хяналтын байгууллага буруугүй гэдэг нүдээр харахыг хүссэн дүгнэлт гаргасан. 60 тэрбумтай хол-боотой асуудал террорист халдлагатай холбоотой зүйл байсан бол яах вэ. Эх бичлэг биш гээд цагдаа, хууль хяналтын байгууллага мөрдөхгүй юм байна л даа. Ийм дүр зураг харагдаж байна. Маш ойлгомжтой 90 минутын бичлэг байсаар байтал агуулгыг нь харалгүй хуулчихсан байж магадгүй гээд авч үзэх шаардлагагүй гэж дүгнэлт гаргадаг хууль хяналтын байгууллага дэлхийд өөр хаана ч байхгүй.

-Нээлттэй сонсгол хийе гээд албан бичиг өргөн барилаа гэхэд хаврын чуулган завсарласан байхад хийх юм уу. Нээлттэй сонсгол хийлээ гэхэд УИХ-ын Тамгын газар зохион байгуулах уу, та зохион байгуулах уу?

-Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос яаж явуулах вэ гэдэг дүгнэлт гарна. Би өөрөө хурал удирдах хүсэлтээ тавина гэж бодож байгаа. Манайд Нээлттэй сонсгол сонгодог парламентын жишгээр явахгүй байна. Тиймээс төрийн нэрийн өмнөөс хууль хяналтын байгууллага бүгд эрх үүрэг хүлээнэ. Олон нийтийн дунд эргэлзээтэй байгаа бүх асуултыг асууж, хариулт авна. Хэвлэл мэ-дээллийн хэрэгслээр шууд дамжуулна. Бичлэг хийгдэж тэр нь протокол болж гарна. Ийм л дэгтэй явдаг. Манайд харин сонгодог утгаар нь Нээлттэй сонсгол хийж байсан удаа цөөхөн юм билээ.

-Өмнөх жишгүүдээс харахад УИХ өөрөө шүүх байгууллага шиг ажиллаж байгаа харагддаг. Энэ удаа энэ алдаа давтагдах юм биш биз?

-УИХ-ын нэг үндсэн чиг үүрэг нь хянан шалгах. Энэ нь хэрэг мөн байна, биш байна гэдэг дүгнэлтийг УИХ гаргах эрх байхгүй. Шүүх тогтооно. Харин шударга бишээр ч юм уу, магадгүй АТГ өөрөө авлигын нэг хэсэг болсон ч юм уу нийгэмд хардлага дагуулсан асуудлыг нийгэмд эргэлзээ тайлах асуултыг тавих эрхтэй. Дэлхийн бүх парламент ингэдэг. Зарим парламентад халуун сандал ч гэж байдаг. Тэр нь сэтгүүлчдийг хүртэл асуулт асуух боломжоор хангадаг. Би тэр боломжийг нь хангая гэж бодож байгаа.

Үнэхээр энэ 60 тэрбумын асуудалд буруугүй юм бол эргэлзээг нь тайлчих л даа. Миний шаардаад байгаа зүйл энэ. Хэрэв хууль хяналтын байгууллага хувь хүнд тааруулан дүгнэлт гаргасан нь үнэн бол маргааш нь хариуцлагаа хүлээх ёстой. Хуулийн засаглал биш, хувь хүнд тааруулсан хуулийн засаглалтай болох эрсдэл рүү явж байна.

-Засгийн газрыг огцруулах асуудал яригдахтай зэрэгцээд таныг засаг хамгаалж, ийм зүйл хийж байна гэдэг бор шувуу Төрийн ордонд нисч байна л даа?

-Би парламентад ороод ялзарсан тогтолцоог цэвэрлэх хэрэгтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлж ирсэн. Өмнө нь миний хэлсэн бичлэг, ярилцлагуудыг ухраагаад үзээрэй. Түүнээс өөрөөр ямар нэгэн эрх ашиг илэрхийлж байсан тохиолдол байхгүй.

Өмнө нь Засгийн газрыг огцруулахад шударга ёс алга гээд би гарын үсэг зурж байсан. Одоогийн энэ Засгийн газар иргэдэд шударга ёсыг тогтооно гэсэн амлалтыг өгч гарч ирсэн. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаас эхлээд Ерөнхийлөгч хүртэл ийм зүйл ярьж байсан. Одоо яагаад энэ хүмүүс ярьж байсан шигээ ажиллахгүй байна вэ гэдгийг би шахаж шаардахаас өөр арга алга. Засгийн газрыг огцруулах нь гээд энэ бүхэнтэй эвлэрээд явбал 20 жилийн дараа бид бахь байдгаараа ингээд байж байна гэсэн үг.

Иргэдийн шударга ёсны хүлээлт судалгаагаар 85 хувьтай гарсан. Энэ маш аюултай тоо. Төр өөрөө цэгцлэхгүй бол иргэдийн эмх замбараагүй байдал руу орох дөхөж байна. Бид шударга ёсны хариултыг өгөхөөс өөр гарц байхгүй тийм л зүйл рүү Монголын төр орчихоод байгаа юм. Нэг гишүүн юм яриад тэгснээ нэг хүн рүү дайраад байгаа мэт хэлбэр талаас нь хараад хэрэггүй. Нийгэм өөрөө шахан шаардаад байгаа зүйлд хариулт өгч чадах уу гэдэг л зүйл. Үүнийг хийхээс өөр гарц байхгүй болчихоод байна.

-60 тэрбумын гэх асуудал дэгдээд хоёр жил боллоо. Ноднин та М.Энхболд даргын сонгуулийн пиарыг хийж байсан. Дэмжээрэй гэж уриалж байсан хүний нэг нь та. Тэр үедээ шууд хэлчихэлгүй яагаад өнөөдрийг хүртэл чимээгүй явсан юм бэ?

-60 тэрбумтай холбоотой асуудал дээр би өмнө нь дуугарч байсан. Хүмүүс санахгүй байж магадгүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Ц.Нямдорж гуайг дэмжиж байгаагаа ил тод илэрхийлж ирсэн. Намын Бага хурлын олонхын зарчмаар шийдвэр гарсан учраас ямар ч хүн үүнийг дагаад л явна. Хамгийн эсрэг байсан хүмүүс нь тухайн үед эв нэгдэлтэй байхыг харуулах зайлшгүй шаардлага үүсдэг. Тухайлбал, Ц.Нямдорж гуай Ерөнхийлөгчид нэр дэвшин өрсөлдөөд, үнсэж байсан тохиолдол бий. Ардчилсан тогтолцоонд хоёрхон хүн өрсөлдөж байгаа тохиолдолд түүнийг илэрхийлж байгаа асуудал. Би Удирдах зөвлөлийн хурал дээр 60 тэрбумын асуудлаа цэгцлэхгүйгээр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялалт байгуулахгүй гэдэг байр сууриа намын удирдлагын түвшинд илэрхийлж байсан. Ц.Сандуйг өөрийнхөө хүсэлтээр огцрох ёстой гэдэг шаардлагыг би өгч байсан юм.

Л.Оюун-Эрдэнэ намын эв нэгдлийн эсрэг яваад байна. Бүлгээс хасах тухай гээд зарим гишүүд ярьж байна гэсэн. Энэ чухал биш ээ. Харин уг асуудлаа шийдэхгүйгээр 2020 оны сонгуульд орно гэвэл 60 тэрбумын асуудалтайгаа МАН Монголын төрөөс арчигдах эрсдэлтэй гэдгийг хэлье. Өнөөдрийг хүртэл яагаад энэ асуудлыг би хурцаар илэрхийлээгүй вэ гэхээр М.Энхболд гэдэг хувь хүнтэй холбоотой асуудал байсан. Одоо яагаад хурцаар илэрхийлж байна вэ гэхээр хууль хяналтын байгууллага өөрөө хувь хүнд тохирсон дүгнэлт гаргаж байгаа юм. Тиймээс бид нүдэн балай, чихэн дүлий өнгөрөөвөл цаашдаа хууль хяналтын байгууллагатай байхгүй юм шиг ийм зам руу орчих гээд байна. Аргагүйн эрхэнд ингээд явж байна л даа. Түүнээс дуртайдаа, хийх ажил байхгүйдээ ингэж яваагүй. Агуулга талаас нь асуудалд хандалгүй М.Энхболд, Л.Оюун-Эрдэнэ, Х.Энхжаргал гэдэг хүн талаас нь харвал дахиад бид төөрчихнө. Миний хувьд больчих шиг амар юм алга.

Үүнийг давж гарахгүйгээр бид яаж жижиг авлигын асуудлыг ярих юм бэ. Тухайлбал, гааль, мэргэжлийн хяналттай холбоотой асуудлаас эхлээд боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын олон тулгамдсан зүйл бий. Төрийн анхан, дунд шатанд бий болсон авлигыг яаж цэгцлэх юм, төрийн өмчит үйлдвэрийн газарт байгаа авлига, шахааг бид яаж цэгцлэх юм. Манай ард түмэн шударга бус зүйлтэй тэмцэх ёстой. Хэвлэлийнхэн маань ганц нэгээрээ уулзахаараа тэмцэх нь зөв гэдэг хэрнээ дуугараад эхлэхээр бүгдээрээ мушгиад эхэлдэг. Тэгсээр байгаад тэр өнгөө байхгүй болгож, бүх зүйл бахь байдгаараа үлддэг. Иргэд маань шударга бус нийгэмдээ сэтгэл хангалуун биш байгаа л юм бол өөрсдийн дуу хоолойгоо ийм тодорхой хэрэг дээр илэрхийл л дээ. Заавал жагсаал цуглаан хийх биш сонгогдсон Их хурлын гишүүд рүүгээ хандаад “Та 60 тэрбумын асуудал дээр дуу хоолойгоо хүргэхгүй бол дахиж сонгохгүй шүү” гээд мессэж бич л дээ. Энэ чинь төлөөллийн төр. 60 тэрбумыг хаагаад өнгөрлөө гэж бодъё. Дараа нь өөр хэрэг гарч ирнэ. Өмнөх хэргийг нь хаачихсан юм чинь дараа нь хууль хяналтын байгууллага руу хэн нэгэн утасдана, утас цохисон хүрээнд нь ажиллана.

Хууль хяналтын байгууллагынхантай нэг нэгээр нь уулзахаар “Тийм ээ. Бид улстөрчдийн дарамтанд ороод хуулийг өөр өөрөөр ялгавартай хэрэглэсээр байгаад өөрсдөө ч хуулиа ойлгохоо больсон” гэдэг. Бид шүүх засаглал, прокурор, АТГ, Тагнуул, цагдаагүй орон болж хувирлаа. Хамгийн хүчтэй тоглогч төр, элитүүдийн өмнө шүүх засаглал хүчээ алдвал ширэнгэн ойн дүрэм рүү явна. Ардчилсан улс биш болно гэдгийг ойлгооч гэж байгаа юм.

-Нээлттэй сонсгол хийснээр энэ бүх асуудалд цэг тавьж чадах юм уу?

-Чадахгүй. Иргэдэд нээлттэй мэдээллийг өгч, иргэд өөрсдийнхөө дургүйцлийг илэрхийлж, бид үнэхээр буруу хандсан юм байна гэдэг ойлголтыг иргэдэд өгнө. Үүнийг парламентын гишүүд хуулиа өөрчилж хийнэ үү, хариуцлагаа хүлээж огцорно уу тийм л зүйл рүү орно.

-Танд дарамт шахалт ирж байна уу?

-Надад дарамт шахалт ирж байна. Үүнийг яриад яахав. Ингээд ярилцлагаа өндөрлөе.

Э.ЭНХБОЛДУИХ-ын гишүүн Л.Оюун-Эрдэнэ “60 тэрбум”-ын асуудлаар Нээлттэй сонсгол зохион байгуулахаар гишүүдийн гарын үсэг цуглуулж байсан бол өчигдөр 19 гишүүн гарын үсэг зурсан байна. УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайхан, Б.Бат-Эрдэнэ, Ж.Батзандан, Л.Болд, Н.Учрал, Л.Оюун-Эрдэнэ, Б.Жавхлан, С.Жавхлан, Х.Болорчулуун, Б.Энх-Амгалан, Д.Тэрбишдагва, Д.Дамба-Очир, З.Нарантуяа, Я.Содбаатар, Ж.Энхбаяр, Г.Солтан, А.Сүхбат, Х.Нямбаатар, Л.Энхболд нар дэмжиж гарын үсэг зурсан талаар өчигдөр мэдээлэл хийлээ. Түүнийг мэдээлэл хийхээс өмнө ярилцсанаа хүргэе.

-АТГ-аас 60 тэрбумын асуудлаар танд ирүүлсэн хариуг хангалтгүй байна гэж үзээд Нээлттэй сонсгол хийхийг та шаардаад байгаа. Нээлттэй сонсгол хийхийг нэр бүхий 17 гишүүн дэмжсэн гэдэг мэдээлэл бий. 17 гишүүнээс өөр хүн нэмж гарын үсэг зурсан уу. Хаврын чуулганаас өмнө Нээлттэй сонсгол хийж амжих уу?

-Нээлттэй сонсгол хийхийг 19 гишүүн дэмжсэн байгаа. Лхагва гаригт хуралдсан чуулган дээр М.Энхболд дарга “Надад айж ичих зүйл байхгүй. 60 тэрбумтай холбоотой асуудлыг хууль хяналтын байгууллага цэгцэлсэн” гэсэн. Үнэхээр айж ичих зүйл байхгүй, гэм буруугүй нь үнэн юм бол энэ их хардлага дагуулсан зүйл дээр Нээлттэй сонсгол хий л дээ. Нээлттэй сонсгол дээр өөрөө орж ирж хүмүүсийн асуултад хариулаад, гэрч Г.Доржзодовтойгоо нүүрэлдээд, Ц.Сандуй, А.Ганбаатар нар нь хүрч ирээд ийм зүйл болсон гэдгээ хэлээд явчих хэрэгтэй. Яагаад энэ Нээлттэй сонсголоос эмээж, гишүүдийг гарын үсэг зуруулахгүй гээд байгаа юм бэ. Яагаад ингээд байгааг ойлгохгүй байна.

-Гишүүдийг гарын үсэг зуруулахгүй гэж ятгасан гэсэн үг үү?

-Нэрийг нь дурдаад яахав. Гарын үсэг зурна гэж байгаад зурахаа больсон гишүүд хэд хэд бий. Тиймээс тусгай дарамт байна уу гэж би үзэж байгаа. Гэхдээ 19 гишүүн гарын үсэг зурчих байх. Өнөөдөртөө (өчигдөр) багтаад УИХ-ын даргад би Нээлттэй сонсгол хийх албан бичгээ өргөн барина. Хуулиар УИХ-ын гишүүдийн дөрөвний нэг нь гарын үсэг зураад өргөн барьж байгаа учраас хэлэлцэх учиртай. Нэгдүгээрт, ингэж эргэлзээг нь тайлчихъя гэж байгаа юм.

Хоёрдугаарт, М.Энхболд гэдэг хүнтэй холбоотой гэхээсээ илүүтэй ёс зүйн хариуцлага хүлээлгүй эвлүүлэг гээд яваад байна гэдэг нь хувь улстөрчийн ёс зүйн асуудалд нь сонгогчид нь тооцоо бодох ёстой. Ийм ойлгомжтой бичлэгт орчихоод байхад бусад орнууд ялангуяа Япон, Солонгост ийм боломжийг улстөрчид олгохгүй л дээ. Ард түмэн нь шахна. Манайд бол ингээд яваад байж болдог. Бид дуугарахгүй бол цаашаа улам явна. Би тэсвэр алдаж мэдэгдэл хийсэн нь хувь хүнд тохируулж хууль хяналтын байгууллага буруугүй гэдэг нүдээр харахыг хүссэн дүгнэлт гаргасан. 60 тэрбумтай хол-боотой асуудал террорист халдлагатай холбоотой зүйл байсан бол яах вэ. Эх бичлэг биш гээд цагдаа, хууль хяналтын байгууллага мөрдөхгүй юм байна л даа. Ийм дүр зураг харагдаж байна. Маш ойлгомжтой 90 минутын бичлэг байсаар байтал агуулгыг нь харалгүй хуулчихсан байж магадгүй гээд авч үзэх шаардлагагүй гэж дүгнэлт гаргадаг хууль хяналтын байгууллага дэлхийд өөр хаана ч байхгүй.

-Нээлттэй сонсгол хийе гээд албан бичиг өргөн барилаа гэхэд хаврын чуулган завсарласан байхад хийх юм уу. Нээлттэй сонсгол хийлээ гэхэд УИХ-ын Тамгын газар зохион байгуулах уу, та зохион байгуулах уу?

-Төрийн байгуулалтын байнгын хорооноос яаж явуулах вэ гэдэг дүгнэлт гарна. Би өөрөө хурал удирдах хүсэлтээ тавина гэж бодож байгаа. Манайд Нээлттэй сонсгол сонгодог парламентын жишгээр явахгүй байна. Тиймээс төрийн нэрийн өмнөөс хууль хяналтын байгууллага бүгд эрх үүрэг хүлээнэ. Олон нийтийн дунд эргэлзээтэй байгаа бүх асуултыг асууж, хариулт авна. Хэвлэл мэ-дээллийн хэрэгслээр шууд дамжуулна. Бичлэг хийгдэж тэр нь протокол болж гарна. Ийм л дэгтэй явдаг. Манайд харин сонгодог утгаар нь Нээлттэй сонсгол хийж байсан удаа цөөхөн юм билээ.

-Өмнөх жишгүүдээс харахад УИХ өөрөө шүүх байгууллага шиг ажиллаж байгаа харагддаг. Энэ удаа энэ алдаа давтагдах юм биш биз?

-УИХ-ын нэг үндсэн чиг үүрэг нь хянан шалгах. Энэ нь хэрэг мөн байна, биш байна гэдэг дүгнэлтийг УИХ гаргах эрх байхгүй. Шүүх тогтооно. Харин шударга бишээр ч юм уу, магадгүй АТГ өөрөө авлигын нэг хэсэг болсон ч юм уу нийгэмд хардлага дагуулсан асуудлыг нийгэмд эргэлзээ тайлах асуултыг тавих эрхтэй. Дэлхийн бүх парламент ингэдэг. Зарим парламентад халуун сандал ч гэж байдаг. Тэр нь сэтгүүлчдийг хүртэл асуулт асуух боломжоор хангадаг. Би тэр боломжийг нь хангая гэж бодож байгаа.

Үнэхээр энэ 60 тэрбумын асуудалд буруугүй юм бол эргэлзээг нь тайлчих л даа. Миний шаардаад байгаа зүйл энэ. Хэрэв хууль хяналтын байгууллага хувь хүнд тааруулан дүгнэлт гаргасан нь үнэн бол маргааш нь хариуцлагаа хүлээх ёстой. Хуулийн засаглал биш, хувь хүнд тааруулсан хуулийн засаглалтай болох эрсдэл рүү явж байна.

-Засгийн газрыг огцруулах асуудал яригдахтай зэрэгцээд таныг засаг хамгаалж, ийм зүйл хийж байна гэдэг бор шувуу Төрийн ордонд нисч байна л даа?

-Би парламентад ороод ялзарсан тогтолцоог цэвэрлэх хэрэгтэй гэсэн байр суурийг илэрхийлж ирсэн. Өмнө нь миний хэлсэн бичлэг, ярилцлагуудыг ухраагаад үзээрэй. Түүнээс өөрөөр ямар нэгэн эрх ашиг илэрхийлж байсан тохиолдол байхгүй.

Өмнө нь Засгийн газрыг огцруулахад шударга ёс алга гээд би гарын үсэг зурж байсан. Одоогийн энэ Засгийн газар иргэдэд шударга ёсыг тогтооно гэсэн амлалтыг өгч гарч ирсэн. Хууль зүй, дотоод хэргийн сайдаас эхлээд Ерөнхийлөгч хүртэл ийм зүйл ярьж байсан. Одоо яагаад энэ хүмүүс ярьж байсан шигээ ажиллахгүй байна вэ гэдгийг би шахаж шаардахаас өөр арга алга. Засгийн газрыг огцруулах нь гээд энэ бүхэнтэй эвлэрээд явбал 20 жилийн дараа бид бахь байдгаараа ингээд байж байна гэсэн үг.

Иргэдийн шударга ёсны хүлээлт судалгаагаар 85 хувьтай гарсан. Энэ маш аюултай тоо. Төр өөрөө цэгцлэхгүй бол иргэдийн эмх замбараагүй байдал руу орох дөхөж байна. Бид шударга ёсны хариултыг өгөхөөс өөр гарц байхгүй тийм л зүйл рүү Монголын төр орчихоод байгаа юм. Нэг гишүүн юм яриад тэгснээ нэг хүн рүү дайраад байгаа мэт хэлбэр талаас нь хараад хэрэггүй. Нийгэм өөрөө шахан шаардаад байгаа зүйлд хариулт өгч чадах уу гэдэг л зүйл. Үүнийг хийхээс өөр гарц байхгүй болчихоод байна.

-60 тэрбумын гэх асуудал дэгдээд хоёр жил боллоо. Ноднин та М.Энхболд даргын сонгуулийн пиарыг хийж байсан. Дэмжээрэй гэж уриалж байсан хүний нэг нь та. Тэр үедээ шууд хэлчихэлгүй яагаад өнөөдрийг хүртэл чимээгүй явсан юм бэ?

-60 тэрбумтай холбоотой асуудал дээр би өмнө нь дуугарч байсан. Хүмүүс санахгүй байж магадгүй. Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Ц.Нямдорж гуайг дэмжиж байгаагаа ил тод илэрхийлж ирсэн. Намын Бага хурлын олонхын зарчмаар шийдвэр гарсан учраас ямар ч хүн үүнийг дагаад л явна. Хамгийн эсрэг байсан хүмүүс нь тухайн үед эв нэгдэлтэй байхыг харуулах зайлшгүй шаардлага үүсдэг. Тухайлбал, Ц.Нямдорж гуай Ерөнхийлөгчид нэр дэвшин өрсөлдөөд, үнсэж байсан тохиолдол бий. Ардчилсан тогтолцоонд хоёрхон хүн өрсөлдөж байгаа тохиолдолд түүнийг илэрхийлж байгаа асуудал. Би Удирдах зөвлөлийн хурал дээр 60 тэрбумын асуудлаа цэгцлэхгүйгээр Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялалт байгуулахгүй гэдэг байр сууриа намын удирдлагын түвшинд илэрхийлж байсан. Ц.Сандуйг өөрийнхөө хүсэлтээр огцрох ёстой гэдэг шаардлагыг би өгч байсан юм.

Л.Оюун-Эрдэнэ намын эв нэгдлийн эсрэг яваад байна. Бүлгээс хасах тухай гээд зарим гишүүд ярьж байна гэсэн. Энэ чухал биш ээ. Харин уг асуудлаа шийдэхгүйгээр 2020 оны сонгуульд орно гэвэл 60 тэрбумын асуудалтайгаа МАН Монголын төрөөс арчигдах эрсдэлтэй гэдгийг хэлье. Өнөөдрийг хүртэл яагаад энэ асуудлыг би хурцаар илэрхийлээгүй вэ гэхээр М.Энхболд гэдэг хувь хүнтэй холбоотой асуудал байсан. Одоо яагаад хурцаар илэрхийлж байна вэ гэхээр хууль хяналтын байгууллага өөрөө хувь хүнд тохирсон дүгнэлт гаргаж байгаа юм. Тиймээс бид нүдэн балай, чихэн дүлий өнгөрөөвөл цаашдаа хууль хяналтын байгууллагатай байхгүй юм шиг ийм зам руу орчих гээд байна. Аргагүйн эрхэнд ингээд явж байна л даа. Түүнээс дуртайдаа, хийх ажил байхгүйдээ ингэж яваагүй. Агуулга талаас нь асуудалд хандалгүй М.Энхболд, Л.Оюун-Эрдэнэ, Х.Энхжаргал гэдэг хүн талаас нь харвал дахиад бид төөрчихнө. Миний хувьд больчих шиг амар юм алга.

Үүнийг давж гарахгүйгээр бид яаж жижиг авлигын асуудлыг ярих юм бэ. Тухайлбал, гааль, мэргэжлийн хяналттай холбоотой асуудлаас эхлээд боловсрол, эрүүл мэндийн салбарын олон тулгамдсан зүйл бий. Төрийн анхан, дунд шатанд бий болсон авлигыг яаж цэгцлэх юм, төрийн өмчит үйлдвэрийн газарт байгаа авлига, шахааг бид яаж цэгцлэх юм. Манай ард түмэн шударга бус зүйлтэй тэмцэх ёстой. Хэвлэлийнхэн маань ганц нэгээрээ уулзахаараа тэмцэх нь зөв гэдэг хэрнээ дуугараад эхлэхээр бүгдээрээ мушгиад эхэлдэг. Тэгсээр байгаад тэр өнгөө байхгүй болгож, бүх зүйл бахь байдгаараа үлддэг. Иргэд маань шударга бус нийгэмдээ сэтгэл хангалуун биш байгаа л юм бол өөрсдийн дуу хоолойгоо ийм тодорхой хэрэг дээр илэрхийл л дээ. Заавал жагсаал цуглаан хийх биш сонгогдсон Их хурлын гишүүд рүүгээ хандаад “Та 60 тэрбумын асуудал дээр дуу хоолойгоо хүргэхгүй бол дахиж сонгохгүй шүү” гээд мессэж бич л дээ. Энэ чинь төлөөллийн төр. 60 тэрбумыг хаагаад өнгөрлөө гэж бодъё. Дараа нь өөр хэрэг гарч ирнэ. Өмнөх хэргийг нь хаачихсан юм чинь дараа нь хууль хяналтын байгууллага руу хэн нэгэн утасдана, утас цохисон хүрээнд нь ажиллана.

Хууль хяналтын байгууллагынхантай нэг нэгээр нь уулзахаар “Тийм ээ. Бид улстөрчдийн дарамтанд ороод хуулийг өөр өөрөөр ялгавартай хэрэглэсээр байгаад өөрсдөө ч хуулиа ойлгохоо больсон” гэдэг. Бид шүүх засаглал, прокурор, АТГ, Тагнуул, цагдаагүй орон болж хувирлаа. Хамгийн хүчтэй тоглогч төр, элитүүдийн өмнө шүүх засаглал хүчээ алдвал ширэнгэн ойн дүрэм рүү явна. Ардчилсан улс биш болно гэдгийг ойлгооч гэж байгаа юм.

-Нээлттэй сонсгол хийснээр энэ бүх асуудалд цэг тавьж чадах юм уу?

-Чадахгүй. Иргэдэд нээлттэй мэдээллийг өгч, иргэд өөрсдийнхөө дургүйцлийг илэрхийлж, бид үнэхээр буруу хандсан юм байна гэдэг ойлголтыг иргэдэд өгнө. Үүнийг парламентын гишүүд хуулиа өөрчилж хийнэ үү, хариуцлагаа хүлээж огцорно уу тийм л зүйл рүү орно.

-Танд дарамт шахалт ирж байна уу?

-Надад дарамт шахалт ирж байна. Үүнийг яриад яахав. Ингээд ярилцлагаа өндөрлөе.

Сэтгүүлч Э.Энхболд