УИХ-ын гишүүн, Хууль зүйн байнгын хорооны дарга Х.Нямбаатартай ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн Засгийн газартай холбоотой зүйл, заалт хэрэгжиж эхлэхээр одоогийн Засгийн газар огцрох уу. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт орохоос өмнө байгуулагдсан гэдэг утгаараа Засгийн газар тавдугаар сарын 25-наас хойш эрх зүйн чадамжтай байх боломж бий юү?

-Монгол Улсын Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт (ҮХНӨ)-ийг УИХ таван сар гаруй хугацаанд хэлэлцэж 2019 оны арваннэгдүгээр сарын 16-ны өдөр баталсан. Үндсэн хуульд үндсэндээ 30 орчим хувийн өөрчлөлт орсон. ҮХНӨ-ийн хамгийн том өөрчлөлт нь УИХ, Засгийн газар, Ерөнхийлөгчийн институцитэй холбоотой харилцааг зохицуулах өөрчлөлтүүдээс гадна засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний удирдлагатай холбоотой шүүх эрх мэдлийн бүлэгтэй холбоотой томоохон өөрчлөлтүүд орсон. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөөр Монгол Улсын Засгийн газар Ерөнхий сайд, дөрвөн сайд нь УИХ-ын гишүүн бөгөөд Засгийн газрын гишүүн байх боломжийг хуулиар нээж өгсөн.

Бусад Засгийн газрын гишүүдийн хувьд Их хурлын гишүүний үүрэгт ажлыг хавсран гүйцэтгэхийг хуулиар хориглосон. Үүнтэй холбоотойгоор Үндсэн хууль батлагдсаны дараа Үндсэн хуульд орсон нэмэлт, өөрчлөлтийг дагаж мөрдөх журмын тухай хууль батлагдсан. Энэ хууль таван зүйлтэй. Нэгдүгээр зүйлд Үндсэн хуульд орсон нэмэлт өөрчлөлттэй холбоотойгоор тухайн төрлийн харилцааг зохицуулсан шинэ хууль гарах хүртэл тухайн төрлийн харилцааг зохицуулж байсан хуучин хууль тогтоомжоор тухайн харилцааг зохицуулна гэсэн зохицуулалтыг оруулж өгсөн.

Тиймээс одоогийн Засгийн газар огцрохгүй гэсэн үг. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлт 2020 оны тавдугаар сарын 25-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлнэ. Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлттэй уялдаатайгаар органик хуулиар дагаж өөрчлөх процессийн ажлууд УИХ, Засгийн газрын түвшинд хийгдээд явж байна. Эхний ээлжинд 11 том хуулийн өөрчлөлт хийгдэнэ.

Тухайлбал, УИХ-ын тухай хууль, Засгийн газрын тухай хууль, Их хурлын чуулганы хуралдааны Дэгийн тухай хууль, Шүүхийн тухай хууль, Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж түүний эрх зүйн байдлын тухай хууль, Хот тосгоны эрх зүйн байдлын тухай хууль, Нийслэлийн эрх зүйн байдлын тухай хууль зэрэг хуулиудыг нэн яаралтай өөрчлөх шаардлагатай байгаа. Өнөөдрийн (өчигдрийн)Засгийн газрын хуралдаанаар Шүүхийн тухай хуулийн төслийг хэлэлцэн УИХ-ын даргад өргөн мэдүүлж байх шиг байна.

Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хуулийг ч мөн адил. Дээр дурдсан хуулиудын хуулийн төсөл боловсруулах ажил үндсэндээ цэгцэрч дуусах шатандаа орсон. Энэ хаврын чуулганаар эдгээр хуулийг хэлэлцэх асуудлын дараалалд оруулж батална.

-Эдгээр хууль батлагдах хүртэл ҮХНӨ-ийн заалтыг дагаж мөрдөхгүй гэсэн үг үү?

-Дээр дурдсан хуулиуд батлагдаад өөртөө үйчлэлээ заасан өдрөөс хойш тухайн харилцаанууд Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийн дагуу өөрчлөгдөнө. Энэ бол өмнө нь манай Үндсэн хуулийн эрх зүйд байсан, тогтсон ойлголт. 1992 оны үндсэн хууль нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр батлагдсан. Үндсэн хуульдаа 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдрөөс хүчин төгөлдөр үйлчилнэ гэж заасан.

Үндсэн хуулиар Уи х 76 гишүүнтэй байна, дөрвөн жил тутам сонгогдоно. Төрийн тэргүүн нь Ерөнхийлөгч байна. Нэг удаа улирч сонгогдох эрхтэй. Монгол Улсын засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж нь аймаг, нийслэл, сум, дүүрэг, баг, хороонд хуваагдана гэх мэт үндсэн хуулийн суурь харилцаануудыг зохицуулсан. Дагаж мөрдөх журмын хуулиар яг адилхан.

Дээрх зохицуулсан харилцаануудыг үндсэн хууль батлагдсантай холбоотойгоор тухайн харилцааг зохицуулсан хууль батлагдах хүртэл өмнөх хуулиуд хүчин төгөлдөр үйлчилнэ гэсэн зохицуулалтыг өөртөө тээж дагаж мөрдөх журмын хууль батлагдаж байсан. Жишээлбэл, 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдөр Үндсэн хууль хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлсэн хэрнээ анхны Ерөнхийлөгчийг 1993 оны зургадугаар сард тангараг өргүүлж байсан.

Өөрөөр хэлбэл зарим хуульчдын ярьж байгаа шиг үндсэн хууль батлагдаад л Үндсэн хуульд дурдсан шиг харилцааг зохицуулдаг ойлголт байхгүй. 1993 онд засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжийн тухай хууль батлагдсан. Тэр болтол Улаанбаатар хот дөрвөн районтойгоор 1993 он хүртэл явсан. Өөрөөр хэлбэл, Үндсэн хууль нь 1992 оны хоёрдугаар сарын 12-нд үйлчилсэн ч засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгжтэй холбоотой хууль нь 1993 онд батлагдаж тухайн оноосоо эхэлж өөрчлөлт орж байсан.

Үндсэн хуультай холбоотой зохицуулалт бараг найман жил орчим үргэлжилсэн. 1999 онд Гэр бүлийн тухай хууль, хөдөлмөрийн тухай хууль батлагдсан. Тэр болтол энэ хоёр хуулийг 1973,1974 онд батлагдсан БНМАУ-ын гэр бүлийн тухай хууль, хөдөлмөрийн тухай хуулиар зохицуулж байсан. Органик хуулиуд нь батлагдаагүй байхад шууд засгийн газар огцроод төрийг тогтворгүй байлгах нь хэнд ашигтай юм. ингэж үндсэн хуулийг гажуудуулж, буруугаар ойлгох нь зохистой зүйл биш.

-Ерөнхийлөгч 2020 оны УИХ-ын сонгуулийг хойшлуулах санал гаргасан. Сонгууль хойшлуулахыг та дэмжиж байна уу?

-Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх энэ талаар олон нийтэд хандаж мэдээлэл хийсэн. Бид намын дүрэмтэй, нэгдмэл удирдлагатай учраас сонгууль хойшлуулах тал дээр нэмж хэлэх зүйл алга. ОхУ-ын ард нийтийн санал асуулга хойшилсон тухай мэдээлэл гарсан. Солонгосын үндэсний ассамблейн сонгууль энэ сарын 15-ны өдөр зохион байгуулагдахаар төлөвлөгдсөн байна.

Сөрөг хүчин сонгуулиа хойшлуулъя гэх байр суурь илэрхийлсэн ч эрх барьж байгаа хүчин сонгуулийг цагт нь явуулахаар шийдсэн байна. итали, Испани улс шиг хүнд нөхцөл байдал үүссэн тохиолдолд сонгууль хойшилно. Дайны болон онц байдал зарлагдаагүй тохиолдолд сонгууль хойшлогдохгүй гэж Ерөнхий сайд хэлсэн гэж ойлгож байгаа. хэрэв сонгууль хойшилбол бүтэн жилээр хойшлогдоно.

-Хуульч Б.Гүнбилэг Хууль зүйн сайд Ц. Нямдорж болон таныг МАН-аас УИХ-ын сонгуульд нэр дэвших эрхгүй хэмээн намынхаа Хяналтын ерөнхий хороонд хандсан байсан. Энэ тухайд та юу хэлэх вэ?

-Би тэр мэдээллийг харсан. Сонгууль дөхчихсөн, нэр дэвших хүсэлтэй хүмүүс олонд танигдах, анхаарлын төвд орохын тулд хүний нэр төрийг гутаан доромжлох кампанит ажлын нэг гэж харж байгаа. Таван гишүүн жагсаал хийхэд тухайн үеийн Уих-ын дарга М.энхболдын өрөө рүү биднийг хутга шөвөгтэй орсон гээд сенсаци тарьж байсан. Дараа нь М.Энхболд дарга тийм зүйл болоогүй хэмээн мэдээллийг няцаасан. Ямар хүн гэдэг нь өөрийнх нь хийж байгаа үйлдлүүдээр харагддаг. Нам дээр миний тухай гомдол ирсэн зүйл байхгүй байна лээ. Сонгууль дөхөх тусам иймэрхүү хүмүүс их болно. зарим нь эздэдээ гоё харагдах гээд тэгж байгаа байх.

Би албан ёсоор хэлье. ЖДү-ийн зээлтэй холбоотой асуудлаар хууль хяналтын байгууллага хоёр жил гаруй шалгалт хийсэн. Надтай холбогдуулж эрүүгийн хэрэг үүсгэсэн зүйл байхгүй. Анхны тавилт нь таван гишүүн жагсаал хийж явахад АТГ-ын тухайн үеийн удирдлагуудаар ажиллаж байсан хүмүүсийн зохиомол тавилттай жүжгээр бидний нэр төрийг гутаах гэж явж байгаа хэлбэр. ЖДү-ийн зээлээс миний гэр бүл, хамаарал бүхий этгээд зуун төгрөг ч аваагүй. Би шүүх, хууль хяналтын байгууллагыг шүүмжилж, шударга бусын хонгилыг нураая гэж хамгийн тогтвортой дуугарч яваа хүний нэг. хэрвээ ЖДү-ээс зээл авсан бол надад дургүй хууль хяналтын байгууллагынхан аль хэдийнэ хонгил руугаа чирээд оруулчих байсан байлгүй.

-Коронавирус цар тахлын энэ үед улс орнууд эдийн засагтаа анхаараад эхэлсэн. Манай улсын хувьд эдийн засагтаа ямар арга хэмжээ авах нь зүйтэй вэ?

-эдийн засгийг аврах ЖДү төдийгүй бүх ААН байгууллагуудын бизнесийг дэмжих чиглэлээр засгийн газар илүү өргөн хүрээнд үйл ажиллагаа зохион байгуулах байх гэж бодож байна. Саяхан Ерөнхий сайд долоон төрлийн арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ гэж хэлсэн. үүнээс гадна Уих-ын дарга Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа арилжааны банкуудын удирдлагуудтай уулзаж, ярилцсан. Арил-жааны банкуудтай хамтарч бизнес эрхлэгчдийн зээлийг хойшлуулах, цаашид нэмж яаж зээл нэмэгдүүлэх талаар Монголбанкны удирдлагуудтай ярилцахад миний бие даргын зөвлөлийн гишүүний хувьд оролцсон. Арилжааны банкуудаас хоёр хүсэлт тавьж байгаа. зарим банкууд нь муудсан зээлтэй хүмүүст дахиж зээл авахад нь баталгааг төрөөс гаргаж өгөөч ээ гэж байгаа юм. Хоёр дахь нь арилжааны банкуудыг дахин хөрөнгөжүүлээч ээ гэх хүсэлтүүд тавьсан. 2019 онд Уи х арилжааны банкуудыг дахин хөрөнгөжүүлэх тухай хууль баталсан. Энэ хуулиар хоёр үндсэн арга бий.

Арилжааны банкуудын хувьцааг төр барьцаалах замаар дахин хөрөнгөжүүлэх нэг арга бий. хоёрдугаарт, арилжааны банкуудын активыг барьцаалах замаар дахин хөрөнгөжүүлэх боломж бий. Монголбанкны ерөнхийлөгч 10 хувийн хүүтэй актив барьцаалсан зээл олгоход татгалзах зүйлгүй гэдгээ арилжааны банкны удирдлагуудад илэрхийлсэн. зээлийн хүүг тэг болгох эх үүсвэр манайд одоохондоо байхгүй.

үүнийг далимдуулж хямралын үед олон түмний санаа бодлыг төөрөгдүүлж хий хоосон улс төр хийхээ болих хэрэгтэй. Одоо бидний хувьд нэн яаралтай алт хөтөлбөр, зэс төмрийн хүдэр, нүүрсний экспортоо нэмэгдүүлэх түүнийг түшиглэсэн бусад бизнесээ дэмжих ХАА, газар тариалангийн үйлдвэрлэл эрхлэгч аж ахуйн нэгж байгууллагуудад нэн хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр зээл олгох ажлууд хамгийн чухал асуудал. Улс төр бол дараа, дараачийн асуудал.

Эх сурвалж: Өдрийн сонин Б. НОМИН-ЭРДЭНЭ