“Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр” гэж чухамдаа юу вэ гэвэл, Монгол Улс авлигатай тэмцэхийн тулд “юу хийх вэ” гэдэг замын зураг тодорхойлсон бодлогын баримт бичиг юм.

Монгол Улс анх 2002 онд Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөрийг баталж гаргасан бөгөөд тус хөтөлбөр нь 2010 он хүртэл хэрэгжсэн бол удаах нь 2016-2022 он хүртэлх хугацаанд хэрэгжсэн. Харин гурав дахь үндэсний хөтөлбөрийг 2023 оны 06 дугаар сарын 30-ны өдөр УИХ-ын 59 дүгээр тогтоолоор баталж, 2030 он хүртэл хэрэгжүүлэх юм. Авлигатай тэмцэнэ гэхээр олон нийтийн зүгээс авлигын гэмт хэргийг хэрхэн шалгаж, шийдвэрлэв, хэнийг хорьж, ямар ял шийтгэл ногдуулав гэдэгт илүү анхаардаг хандлага нь нийтлэг.

Харин авлигатай тэмцэнэ гэдэг нь зөвхөн авлигын гэмт хэргийг шалгаж шийдвэрлэх хүрээгээр хязгаарлах бус авлигыг үүсгээд буй хөрс, шалтгааныг “арилгаж” урьдчилан сэргийлэх, засаглал, ил тод байдлыг сайжруулах, иргэдийн эрх зүйн соёл, ёс суртахууныг дээшлүүлэх зэрэг өргөн хүрээнд авч үзэх юм. Тиймээс, авлигаас урьдчилан сэргийлэх үйл ажиллагаанд ач холбогдол өгөх учиртай. Тухайлбал, төрийн албаны үйл ажиллагаанд засаглал, ил тод байдал, ёс зүйн шаардлага, шалгуур үзүүлэлтийг шинэчлэн сайжруулан, үйл ажиллагааны процесс нь оновчтой байгаа эсэх, мөрдөж буй дүрэм журам нь хүнд суртал, чирэгдэл үүсгэж байгаа эсэхэд дүн шинжилгээ хийж, өөрчлөлт хийн сайн засаглалыг төлөвшүүлэх замаар авлигын эрсдэлийг бууруулах ёстой. 

АТГ байгуулагдсан цагаасаа эхлэн төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагааны нээлттэй, ил тод байдлыг нэмэгдүүлэхийг зорьж ажилласан

ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН “ИЛ ТОД БАЙДЛЫГ ИЛТГЭХ ШАЛГУУР ҮЗҮҮЛЭЛТ”-ИЙГ БАТАЛЖ, МӨРДҮҮЛСЭН НЬ ҮР ДҮНГЭЭ ӨГСӨН

АТГ-аас 2009 онд төрийн байгууллагуудын нээлттэй, ил тод байдлыг сайжруулах зорилгоор “Ил тод байдлыг илтгэх шалгуур үзүүлэлт”-ийг боловсруулан, Засгийн газрын 143 дугаар тогтоолоор баталж улмаар төрийн байгууллагуудад мөрдүүлж байв. Энэхүү шалгуур үзүүлэлтээр төрийн байгууллагууд дөрвөн хүрээнд ил тод байдлаа хангах үүрэг хүлээсэн. Нэгдүгээрт, байгууллагын үндсэн үйл ажиллагаатай холбоотой мэдээлэл; Хоёрдугаарт, хүний нөөцийн талаарх мэдээлэл; Гуравдугаарт, төсөв, санхүүгийн үйл ажиллагааны талаар мэдээлэл; Дөрөвдүгээрт, худалдан авалт буюу хөрөнгө оруулалтын талаарх мэдээллийг ил тод байдлыг хангах үүргийг хүлээж, түүнд хяналт тавьж ажиллаж эхэлсэн юм. Энэхүү шалгуур үзүүлэлтэд тулгуурлан Мэдээллийн ил тод байдал ба мэдээлэл авах эрхийн тухай хууль батлагдаж, 2014 онд Шилэн дансны хууль батлагдсанаар төрийн байгууллагын төсөв, санхүүгийн ил тод байдлыг тухайлсан хуулиар зохицуулж эхэлсэн нь чухал ач холбогдолтой байв. Хэдийгээр төрийн байгууллагын ил тод байдал дээрх дөрвөн хүрээнд нэмэгдсэн ч, иргэний нийгмийн байгууллагаар хөндлөнгийн хяналт, үнэлгээ хийлгэх замаар хяналтыг сайжруулахыг зорьж байлаа. Энэ нь үр дүнтэй байсан ч хэрэгжилтийн хувьд хүний нөөц болон худалдан авалтын үйл ажиллагааны ил тод байдал хангалттай хэмжээнд байгаагүй учир дараа дараагийн үндэсний хөтөлбөрт тухайлсан зорилт, арга хэмжээ болгон тусгасан.

“Авлигатай тэмцэх үндэсний хөтөлбөр 2016-2022”-ийн хүрээнд төрийн үйлчилгээг цахим хэлбэрт шилжүүлэх, төрийн байгууллагын мэдээллийн ил тод байдлын хүртээмжийг технологи ашиглан нэмэгдүүлэх, нээлттэй өгөгдлийн сангуудыг үүсгэх, иргэний нийгмийн болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагын зүгээс төрийн байгууллага, албан тушаалтны шийдвэр, үйл ажиллагаанд хөндлөнгийн хяналт тавих нөхцөл боломжийг бүрдүүлэхийг зорьж, нэг талаар төрийн байгууллагын мэдээллийг ил тод болгох, нөгөө талаас нээлттэй мэдээллийг ашиглан хяналт тавих төрийн бус байгууллага, сэтгүүлчдийг чадавхжуулах ажлыг идэвхтэй зохион байгуулж ажилласан. Тухайлбал, энэ хүрээнд хуулийн этгээдийн улсын бүртгэлийн мэдээлэл, уул уурхайн тусгай зөвшөөрлийн болон гэрээний мэдээлэл, мөн нийтийн албан тушаалтны хөрөнгө орлогын мэдүүлгийг нийтэд нээлттэй болгож, түүнд дээр иргэний нийгмийн болон хэвлэл мэдээллийн байгууллагууд дүн шинжилгээ хийн, хяналт тавих боломжийг бүрдүүлсэн. Жишээлбэл, үүний үр дүнд төрийн тусгай сангуудтай холбоотой авлигын асуудлууд олон нийтийн анхаарлын төвд орж, шалгагдан шийдвэрлэгдсэн 

Нөгөө талаар төрийн байгууллагын нээлттэй мэдээлэлд тулгуурлан харьцуулалт, дүн шинжилгээ хийх боломжийг бүрдүүлэх зорилгоор цахим сан хөгжүүлэх санал, санаачилга иргэний нийгмийн байгууллагуудаас гарч, тэдгээрийг дэмжиж хамтарч ажиллаж байв. Тухайлбал, төрийн байгууллагуудын мэдээллийн 5 санд хайлт хийх боломжтойwww.opendatalab.mn, парламентын гишүүдийн ирц, өгсөн саналын талаар мэдээллийг нэгтгэн танилцах боломжийг бүрдүүлсэнwww.uih.mn зэрэг цахим сангуудыг жишээ болгон дурдаж болно. Түүнчлэн шилэн дансны болон төрийн худалдан авалтын цахим системд сайжруулалт хийгдэж, мэдээллийн ил тод байдлын тухай хууль шинэчлэгдэн нийтийн мэдээллийн ил тод байдлын тухай багц хууль болон батлагдан хэрэгжиж эхэлсэн.

Харин шинэ үндэсний хөтөлбөрт мэдээллийн хүртээмж, чанарт түлхүү анхаарч төрийн байгууллагын үйл ажиллагаанд хөндлөнгийн хяналт тавих, иргэний нийгмийн байгууллагын бодитой оролцоог нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн зорилт, арга хэмжээг тусгахыг зорьсон.

Сэтгүүлч

Сэтгүүлч Б.Хонгорсайхан