“Бид” ярилцлагын нэвтрүүлгийн шинэ дугаарт Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Л.Гантөмөр оролцлоо. Түүний яриаг бүрэн эхээр нь хүргэе. 

-Сүүлийн 3-4 жилийн хугацаанд боловсролын салбарт бодлогын өөрчлөлт хийгдсэн. Үүний хэрэгжилт ямар байгаа бол үүнээс яриагаа эхэлье.

-Ардчилсан нам 2012 оны УИХ-ын сонгуульд мөрийн хөтөлбөртөө таван зүйлийг дэвшүүлсэн. Үүний нэг нь “Эрдэм боловсролтой-Монгол хүн” хөтөлбөр. 2012 онд Засгийн газар байгуулагдахад мөрийн хөтөлбөр болгон шинэчилсэн. Мөрийн хөтөлбөрийн гол цөм нь монгол хүүхэд бүрийг зөв монгол хүн болж хөгжүүлэхийн төлөө боловсролын салбарыг ажиллуулъя гэсэн зорилт дэвшүүлсэн юм. Нэг хэсэг элит бэлтгэдэг, нэг хэсэг дунд сурлагатан бэлтгэдэг байсан. Үүнийг өөрчилж хамрагдаж байгаа бүх хүүхдээ хөгжүүлье, бүх хүүхдэд ямар нэгэн авьяас билэг, ямар нэгэн чадах зүйл байх ёстой тэрийг олдог, илрүүлдэг, дэмждэг, төлөвшүүлдэг байхыг зорьсон. Үүнийгээ бид зөв хүүхэд хөтөлбөр болгож орон даяар хэрэгжүүллээ. Ингэхдээ сургуулийн өмнөх боловсрол олгоход хүүхдийг яаж хөгжүүлэх вэ гэдэг дээр судалгаа хийсэн. 

Гэтэл үзэл санаа нь хоцрогдсон байна гэсэн дүгнэлтэд хүрсэн. Сургуулийн өмнөх боловсрол гэдэг бол хүний насан туршийнх нь боловсролын суурь үе юм байна гэдгийг тодорхойлж 2012 оноос хөтөлбөрийн өөрчлөлтийг хийлээ. 2014 онд бүтэн жилийн хугацаанд 80 гаруй цэцэрлэгт туршилтын ажил хийж 2015-2016 оны хичээлийн жилд орон даяар нэвтрүүллээ. Энэ хөтөлбөрийн өөрчлөлт нь хүүхэд хөгжингөө суралцдаг болгож байгаа юм. Товчхондоо, үр ашиггүй өнгөрөөдөг байсан цагийг үйлийн аргаар сургадаг болгож байгаа юм. Ингэснээр хүүхдэд байгаа сайн чанарыг олж нээхэд чухал алхам болж байна. Энэ хүүхдийг сургуульд ороход нь өнгө ялгадаг болгоё гэж зорьдог байсан бол хөтөлбөр хэрэгжсэнээр хүүхдэд байгаа чадамж нь юу юм, юуны төлөө тэмүүлдэг, юунд дуртай юм гэх мэтчилэн сайн чанарыг нь тодорхойлоод, муу зүйлийг нь багасгах зорилготой.    

-Тэгэхээр үүнийг дагаад бага боловсрол олгох процесс бас өөрчлөгдсөн байх?

-Бага боловсролыг Зөв монгол хүүхдийн хөгжлийн суурь үе гэж тодорхойлж тухайн хүүхдэд чадвар өгөх, суралцах арга барил эзэмшихэд чиглүүлж байна. Өмнө нь цээжилж, тогтоодог байсан бол одоо хүүхдүүд шинэжилдэг, судалдаг, юмны учрыг олохын төлөө тэмүүлдэг болсон. Товчхондоо багш тооны хариуг хэлж өгдөг биш хүүхэд өөрөө боддог, шинжлэн судалдаг, судлан шинжилдэг урсгалаар суралцах боллоо. Ингэснээр тухайн хүүхдэд байх чадваруудыг илрүүлдэг болсон. Багш нарын хувьд хүүхдийнхээ ахицыг харж, амжилтыг нь тодорхойлж, дүнгээс илүүтэй тухайн асуудлыг ойлгосон эсэхэд дүгнэлт хийдэг болж байгаа юм. Хүүхдүүдийн тунгаан бодох чадварыг эзэмшүүлэхэд бага боловсролын шинэчлэл чиглэгдсэн. Энэ бол бүрэн хийгдсэн. Гэхдээ нэг амьсгаагаар хийчихдэг ажил биш бүх багш нар оролцсон. Хүүхдийн оролцоотой сургалтыг бий болгоход хамгийн түрүүнд багш нар оролцох ёстой. Ийм зарчмаар 2012 оныг бүхэлд нь багш нарт зориулсан. 2013 оныг багш нарын оролцоотой боловсруулалтыг хийлгэсэн. Ингээд суурь боловсролын шинэчлэлтийг хийж суралцах арга барилыг бүрэн эзэмшсэн хүүхдийг бэлтгэдэх энэ хөтөлбөр чиглэгдэж байгаа юм. 

-Суурь боловсролын шинэч­лэл хийгдсэнээр хүүх­дийг дүнгээр дүгнэдэг бус, тэр хүүхэд юу хийж чаддаг, сурах арга барил нь ямар гэдгийг нь дүгнэдэг бол­сон гэж ойлгож болох нь ээ?  

-Тийм. Хуучин бол тэр хүүхэд юу мэддэг юм бэ гэдэг нь чухал байсан. Харин энэ хөтөлбөр хэрэгжсэнээр хүүхэд мэддэг байхаас гадна чаддаг байх, чадамжуудыг эзэмшсэн байх ёстой болж байгаа юм. Товчхондоо, мэдлэг+ чадвар+чадамж+хүмүүжил гэдэг томъёоллыг хэлж болно. XXI зуунд тавигдаж байгаа шаардлага бол ерөөсөө л энэ. Мэддэг, чаддаг, чадамжтай, нийгэмд зөв амьдрах хүмүүжлийг нь боловсролын байгууллага юу хийх вэ гэдгийг илэрхийлсэн боловсролын хөтөлбөр шинэчлэгдсэн дөрвөн жил байлаа. 

-Боловсролын шинэчлэл хийчихлээ. Харин хүүхэд суралцах орчныг сайжруу­лах талаар ямар ажил хийв. Өнгөрсөн хугацаанд хэч­нээн сургууль цэцэрлэг ашиглалтад оров?

/2-р хэсэг/

-Дөрвөн жилийн хугацаанд орон нутгийн төсөв, Монгол Улсын нэгдсэн төсөв, дэлхийн банкны тусламж дэмжлэгээр сургууль, цэцэрлэг, дотуур байрны 315 барилга ашиглалтад оруулсан байна. Одоо 140 орчим барилга баригдаж байгаа. Мөн эргэн төлөлтийн гэрээгээр баригдаж байгаа 100 орчим барилга байна. Гурван ээлжээр хичээллэж байна гээд шүүмжлээд байгаа л даа. Яг үнэндээ 536 мянган сурагчаас минь 6000 нь гуравдугаар ээлжээр хичээллэж байгаа юм. Тэгэхээр энэ хэдэн хувь нь вэ гэдгийг бодно биз. Үүнийг хараад л боловсролын салбар болохгүй нь гээд уцаарлаад байна. Боловсролын сайдын хувьд 21 аймагт очиж ажилласан, бүх багш нартай, эцэг эхчүүдийн төлөөлөлтэй уулзсан. Хамгийн сүүлд Сүхбаатар аймгийн Дарьганга сумын сургуулиар ороход нэг ээлжээр хичээллэж байна, цэцэрлэг нь бүх хүүхдээ хамруулсан байна. Энэ юу хэлж байна вэ гэхээр нэг, хоёрдугаар ээлжээр хичээллэж байгаа нь олон байгаа шүү. Жилд дунджаар 70-80 барилга ашиглалтад оруулаад явж байна. 2015 оны эцсээр төсвийн нэгдсэн нэгтгэл гарахад 90 орчим барилгыг ашиглалтад оруулжээ.

Бас сонирхолтой тоо байгаа нь намайг сайдаар ажилласан дөрвөн жилийн хөрөнгийг өмнөх сайдын үед зарцуулсан хөрөнгө, урсгал зардалтай харьцуулахад хоёр дахин өссөн байдаг. Ингэж өссөн шалтгаан нь хүн амын өсөлт. 2004, 2005 онд төрөлт маш ихээр нэмэгдсэн. Цаашид сургууль, цэцэрлэгийн барилга яригдана. 1970 онд ашиглалтад орсон барилга муудсан. Тиймээс сургууль, цэцэрлэгийн барилгыг маш хурдтайгаар сэргээж барих шаардлага бидний өмнө байна. 2014 онд гэхэд хувийн цэцэрлэг 120 орчимоор нэмэгдсэн. Энэ нь цэцэрлэгт хөрөнгө оруулагчид нэмэгдсэн гэсэн үг. Хувийн цэцэрлэг нэмэгдэх болсон шалтгаан нь тавигдах шаардлагыг л сулруулсан юм. Ингэснээр нийт хүүхдүүдийн 85 орчим хувьд нь сургуулийн өмнөх боловсролын үйлчилгээг үзүүлж байна.
 
-Багш нарт хандсан ажил нэлээд хийсэн байх. Хөтөлбөрт багш нарыг хамруулсан ажил байгаа юу?

-Багшийн хөгжил, “Авьяас”, “Ном” хөтөлбөрийг 2012 оны хичээлийн жилээс эхлэн хэрэгжүүллээ. Хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүлэхэд багшийн оролцоо чухал. Тийм ч учраас багш нар бүх хөтөлбөрт хамрагдаж, хамтарч байгаа. Хүний суралцахуй бол хийх үйл дээр тогтдог юм гэдгийг багш нартайгаа хамтарч гаргасан. Үүнээс улбаалаад багш нар арга барилгаа өөрчилсөн. Дүн тавьж хүүхдийг дүгнэдэг байдлыг 1-5 дугаар ангид болиулсан. Энэ ямар учиртай вэ гэхээр нэгдүгээр ангид ороод дөнгөж хоёр сар болж байгаа хүүхдэд муу дүн тавихаар тэр хүүхэд шууд л муугийн эгнээнд орно. 

-Таныг сайд болохоос өмнө ч тэр, одоо ч тэр яригддаг нэг асуудал нь их, дээд сургууль төгссөн оюутнууд ажлын байранд гарахаараа гологдож байна гэдэг. Үүнээс үүдээд хувийн хэвшлийн их, дээд сургуулиудыг яаж чанаржуулах вэ, энэ талаар ямар ажил хийгдэв?

-Боловсролын салбарын аль нэг хэсгийг салгаж аваад өөрчилнө гэж байдаггүй юм байна. 12 жил суралцаад их сургуульд орж ирж байгаа хүн яадаг вэ гэхээр өөрийгөө таньсан, зорилтдоо үнэнч байдаг. Намайг сайд болох үед хамгийн том бэрхшээл нь хүүхдүүд өөрийгөө таньж чадаагүй, маш олон сургуульд сурдаг байсан. Тэгэгэхээр өнөөдөр их дээд сургуульд суралцаж байгаа хүүхдүүдэд өөрчлөлт гарсан гэж хэлж чадахгүй. Харин нэг зүйлийг маш зоригтойгоор хэлж чадна. Энэ бол одоогийн 1-9 хүртэлх ангид суралцаж байгаа хүүхдүүд их сургууль төгссөнийхөө дараа ажилгүй байна гэж хэзээ ч байхгүй. Маш өөр хүн төрж байгаа. Заавал их сургуульд сурахгүй, би юу хийх вэ гэдгээ хүүхдүүд мэддэг болсон.

Гэхдээ бид дээд боловсролд маш олон өөрчлөлт хийсэн. Дээд боловсрол яагаад цаг үетэйгээ хөл нийлүүлэхгүй хоцроод байдаг вэ гэхээр тухайн цаг үед гарч ирж байгаа дэлхийн шинжлэх ухааны үр дүнг ашиглаж чаддаггүй байсан. Өөрөөр хэлбэл, 10 жилийн өмнө зааж байсан лекц нь шинэчлэгдээгүй. Оюутнуудын сурахаар зорьж байгаа зүйл нь хоцрогдсон байсан гэсэн үг. Тиймээс үүнийг бид бүгдийг нь шинэчилсэн. Намайг сайд болоход 800 гаруй хөтөлбөр байсан. Үүнийг бид 200 болгож цөөлж, хувирах чадвартай мэргэжилтэн бэлтгэе, чанартай хөтөлбөр гаргая, багш нарыг өрсөлдүүлье гэж зорьсон. Энэ ажлууд явж байгаа. 

Нөгөө нэг ажил нь судалгааны ажлын чадамж. 2009-2012 оны хооронд дээд боловсролын судалгааны ажлын санхүүжилт таван тэрбум төгрөг байсан. Намайг сайдаар ажилласан цаг хугацаанд 60 тэрбум төгрөг буюу 12 дахин их мөнгийг их сургуулийн судалгааны чадамжийг нэмэгдүүлэхийн тулд зарцуулсан. Хамгийн сүүлд 3.5 тэрбум төгрөгөөр 78 төслийг санхүүжүүлж байна. Оюутан залуучуудад энэ цаг үеийн шинэ мэдээллийг зааж байгаа багш шинэ мэдлэгийн тээгч болчихоод байгаа юм. 

-60 тэрбум төгрөг зарцуулсаны эцэст тодорхой үр дүн гарсан уу?

-Энгийн жишээ гэвэл тухайн их сургуулийн багшийг дэлхийн хэмжээний сургуулийн багштай нэг түвшинд аваачих зорилготой. Одоо мэдрэгдэж байгаа зүйл маш их. Олон төрлийн судалгааг манай эрдэмтэд дэлхийд гаргаж ирж чадаж байна. Хэрэгжүүлсэн хөтөлбөрөө шинэчилж чадаж байна. 

1000 инженер төслийг хоёрхон жилийн дотор хэрэгжүүлэхэд багш нарт хөрөнгө оруулсны үр дүн гарч байна. Японы сургуулиуд Монголын инженерийн хөтөлбөрийг хүлээн зөвшөөрөх хэмжээнд ирчихлээ. Монголд Японы стандартаар сургалт явуулдаг гурван сургууль бий болсон. Суралцагч нар нь Японд 2+2 хөтөлбөрөөр суралцах эрхээ авчихлаа. Нэг үгээр хэлбэл, багш нар судалгааны ажил хийж, харилцан туршлага судалсны үр дүнд өнөөдрийн явж байгаа сургалтын хөтөлбөртөө дүгнэлт хийж өөр зүйлийг эрэлхийлж эхэллээ.