“АНУ эрх чөлөөний орон биш гэдгийг батлах 10 шалтгаан” хэмээх нийтлэл Оросын “Слон” сайтад нийтлэгджээ. Тус сайт эдгээр итгэмээр­гүй, хачирхалтай хууль, дүр­мийг унш хэмээн Америкийн ардчилсан  хэв маягийг улс орондоо түгээж байгаа хүмүүст зөв­лөжээ.

“АНУ-ын Гадаад харил­цааны яам хуу­лиа хянаж үзээд, өөрчлөлт хэр­хэн орсныг нь харгалзан, гадаадын иргэдийн эрхийн талаарх тайланг жил бүр гар­гадаг. Харин 2001 оны есдүгээр сарын 11-ний тер­рорист халдлагаас хойш улс орны аюулгүй бай­дал­тай хол­боотойгоор гадаа­дын бай­тугай Нэгдсэн улс­ын ирг­эдийн эрх хумигдсан” хэмээн Жорж Вашинг­тоны их сур­гуулийн иргэний эр­хийн про­фессор, “Вашинг­тон Пост” сонины идэвхтэн нийтлэлч Жонатан Терли бичжээ.

Ерєнхийлєгч Барак Обамагийн захиргаа ємнєх зас­гаас хүлээж авсан бүрэн эр­хээ улам нэмж байгаа аж. “Вашингтон Пост” сонинд гарсан энэ нийтлэл уншигчдын дунд томоохон шуу­гиан дэгдээжээ. Албаны хүмүүс иргэний эрхийг хяз­гаарлас­наа алан хядах ажиллагааны байнгын бэлэн байдалтай хол­бон тайлбарласан бол эн­гийн иргэд “Америк орон өм­нө нь ямар байлаа даа” хэмээн гуниглангуй шүүрс алдаж байна.

Блогч, Аризоны их сур­гуулийн профессор Дэн Гилл­мор “Хүмүүст хэзээ бүх зүйл нэг л биш санагдаж эх­лэх бол? Одоохондоо хэн ч юунд ч санаа зовохгүй, сай­хан амьдарцгааж байгаа боловч ардчилсан эринд даран­гуйлал бий болж байна” хэмээн бичжээ. Ингээд Америкийн иргэдийн эрхийг боомилж буй 10 хуулийг жагсаая.
Иргэнээ өчиггүй устгах. Алан хядагч, эсвэл тэдний хам­саатан гэдгээ хүлээн зөв­шөөрсөн АНУ-ын иргэнийг устгах тогтоолыг Ерөн­хий­лөгч Барак Обама гаргах эрхтэй. Өнгөрсөн жил тус улсын Ерєнхийлєгч хоёр иргэнээ устгахыг зөв­шөөр­сөн. Тvvний нэг нь Анва­ра-аль-Ав­лаки юм.

Хугацаагүй хорих. Єнгєр­сєн 12 дугаар сард баталсан хуулийн дагуу алан хядах ажиллагаанд сэжиглэгдсэн хvмvvсийг цэргийн харуул хамгаалалт дор хорихоор бол­жээ. Түүнчлэн алан хядах үйл ажиллагаанд сэжиг­лэгдсэн хvмvvсийг баривчлах, шалтгааныг нь тод­руу­лахгүйгээр тодор­хой­гүй хугацаанд хорих эр­хийг Ерөн­хийлөгч хvлээн зөв­шөөрсөн байна.

Хувийн шүүх. АНУ-ын Ерөн­хийлөгч аливаа хэргийг Холбооны шүүх, эсвэл цэр­гийн шvvхийн аль нь хэлэлцэхийг шийдэх эрхтэй. Цэргийн шvvхийг дэлхий даяар хүлээн зөвшөөрдөггүй. Яа­гаад гэвэл энэ шүүх буруутгагдаж буй этгээдийн эр­хийг хамгаалах тал дээр тун хангалтгүй ажилладаг аж.

Зөвшөөрөлгүйгээр мэдээлэл авах. Ерөнхийлөгч мөн таг­нах, түүнчлэн иргэний орлогын талаарх мэдээллийг компаниас гаргуулах, тэдний хэлхээ холбоо, дадал зуршлыг олж мэдэх эрхтэй. Барак Обама єнгєрсєн жил 2001 оны “Эх оронч баримт”-ын хугацааг сунгасан. Ингэснээр Засгийн газар шалтгаанаа тайлбарлалгүйгээр аливаа иргэний талаарх мэдээллийг бай­гууллагаас нь авах эрхтэй болжээ.

Нууц нотолгоо. Тус улсын засаг захиргаа иргэдийг саа­туулах, холбооны болон цэр­гийн шүүх vйл ажиллагаа­ны үеэр нууц нотол­гоо байнга ашигладаг. Ин­гэс­нээр АНУ-ын Засгийн газрын эсрэг зарга гаргахаас сэргийлдэг байна. Учир нь тус улс иргэдээ үндэсний аюулгүй бай­дал­тай холбоотой мэдээллийг тараахаас сэргийлдэг аж.
Цэргийн гэмт хэрэг. Жорж Буш Ерєнхийлєгч байх үедээ алан хядах ажиллагаанд сэжиглэгдэж буй хvмvvсийг тогтоохын тулд мєрдлєг хийхийг шаарддаг байсан. Харин Обамагийн засаг захиргаа 2009 онд Тагнуулын тєв газрын ажилт­нууддаа ийм үйлдэл хий­хийг хориглосон ч єєр оронд ийм гэмт хэргийг мєр­дєх эрх удаан хугацаанд үргэл­жил­сэн юм.

Нууц шvvх. Тус улсын Засгийн газар Гадаад таг­нуулын ажиглалтын шvvх (FISC)-ийн vйл ажиллагааг єргєжүүлсэн. Ингэснээр таг­нуул хийсэн, гадаадын дайсагналцдаг орон, байгууллагад тусалсан хэмээн сэжиглэгдэж буй этгээдийг мєрдєх эрхтэй бол­жээ. 2011 онд Обама “FISC”-ийн эрхийг дахин нэмэгдүүлж, алан хядах тодор­хой байгууллагад хамаарал­гvй хүмүүсийг нуу­цаар ажиглах зєвшєєрєл олгожээ.

Шvvхийн дархлаа олгох. Бу­шийн засаг захир­гаатай адил Барак Обамагийн Засгийн газар иргэдийг зөв­шөөрөлгvйгээр мөрдөхөд тусал­сан компаниудад шvvхийн дархлаа олгодог болжээ. Ин­гэснээр энэ байгууллагыг хувийн амьдралд халдсан хэмээн зарга мэдүүлэх иргэдийн эрхийг хааж буй юм.

Иргэний хєдєлгєєнийг хянах. Обамагийн засаг захир­гаа шvvхийн баримт, зөв­шөөрөлгүйгээр аливаа иргэний хөдөлгөөнийг GPS төхөөрөмжөөр хянах эрхийг хууль сахиулах бай­гууллагын­ханд олгожээ. Онцгой шилжvvлэг. Тус улсын засаг захиргаа онц­гой шилжvvлэг хэмээх сис­темээрээ АНУ-ын болон бусад орны иргэдийг урьдын адил өөр улсад шилжүүлдэг хэвээр байна. Бушийн засаг захиргаа vvнийг хүчтэй шүүм­жилдэг байсан.

Учир нь тухайн үед хоригдлуудыг Сири, Египет, Пакистан зэрэг эрvv шүүл­тийг хүлээн зөвшөөрдөг орнуудад шилжүүлдэг бай­сан юм. Америкийн єнєєгийн засаг захиргааны төлөөлөгчдийн мэдэгдэж буйгаар энэ эр­хийг хэтрүүлэн хэрэг­лэхийг зөвшөөрөхгүй ч vvнээс бүр­ мөсөн татгалзаж болохгүй гэнэ. Ялангуяа энэ систем АНУ-ын иргэдтэй холбоотой хэргүүдэд чухал нєлєєтэй хэмээдэг байна.