Б.Ариунзаяа: “Сэтгэцэд учирсан хохирол” хэмээх нэр томьёо дэлхийд байхгүй
2023 оны нэгдүгээр сарын 01-ний өдрөөс Шүүх шинжилгээний тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга мөрдөгдөж эхэлсэн. Хүчин төгөлдөр хэрэгжиж буйуг хуулийн талаар “АКР” хуулийн фирмийн хуульч Б.Ариунзаяагаас тодрууллаа.
-Шүүх шинжилгээний тухай хуулийг шинэчлэн баталлаа. Сэтгэл санааны хохирлыг барагдуулах талаар уг хуульд тусгаж өгсөн. Уг хуулийн шинэчилсэн найруулгад та ямар байр суурьтай байна вэ?
Шүүх шинжилгээний тухай хуулийг 2009 онд баталсан. Үүнээс хойш 13 жилийн дараа буюу 2022 оны арванхоёрдугаар сард уг хуулийг УИХ-аар хэлэлцэж, шинэчлэн баталлаа. Хуучин шүүх шинжилгээний тухай хууль нь манай улс ардчилсан тогтолцоо руу шилжсэнээс хойш 10 гаруй жилийн дараа батлагдсан шинэвтэр хууль. Тэр утгаараа тухайн үеийн хуулиуд найруулга, агуулгын хувьд түүхий байсан.
Үүнийг 13 жилийн дараа шинэчилсэн нь зөв алхам болсон. Монгол улсад өнөөдрийг хүртэл сэтгэл санааны хохирлыг төлөх эрх зүйн орчин байгаагүй. Зөвхөн хоёр тохиолдолд буюу нэр төр, алдар хүндэд халдсан, төрийн албан тушаалтны буруутай үйл ажиллагааны улмаас хилсээр гэмт хэрэгтэн болж ял авсан бол сэтгэл санааны хохирлыг барагдуулахыг зөвшөөрдөг байлаа.
Сэтгэл санааны хохирлыг шийддэг болъё гэсэн хууль тогтоогчийн хүсэл, зорилго нь сайшаалтай. Гэхдээ хуульч хүний хувьд “СЭТГЭЦЭД УЧИРСАН ХОР УРШИГ” гэсэн нэр томьёог уг хуульд оруулсанд эсрэг байр суурьтай байгаа. Учир нь хууль, эрх зүйн онолоор “ЭДИЙН БУС ХОХИРОЛ” гэх албан ёсны нэр томьёо хэдийн бий. Харин олон нийтийн дунд албан бусаар “СЭТГЭЛ САНААНЫ ХОХИРОЛ” гэж хэрэглэж ирсэн байдаг. Уг хэвшсэн нэр томьёог энэ хэвээр нь хэрэглэх нь зүйтэй. Дэлхийн олон оронд ч мөн ийм жишгээр хэрэглэдэг. Эдийн бус хохирол нь ганцхан хувь хүн дээр үүсдэг хохирол биш, хуулийн этгээдэд хүртэл үүсэж болно гэж үздэг.
Тиймээс уг хуульд “СЭТГЭЦЭД УЧИРСАН ХОХИРОЛ” гэж оруулсан нь буруу. Харин “ЭДИЙН БУС ХОХИРОЛ” гэж тусгах нь зүйтэй байсан. Харин “СЭТГЭЦ” гэдэг үгийг ашигласны улмаас сэтгэцийн өөрчлөлттэй, сэтгэцийн эмгэгтэй болж байж, энэ төрлийн хохирлоо шаардах эрхтэй хэмээн ойлгогдохоор байгаа юм.
Эрүүл мэндийн шинжлэх ухаан түр зуурын сэтгэл санааны шаналал, зовиур ч гэсэн “сэтгэцийн эмгэг” мөн гэж тайлбарлаж байгаа ч бидний хүсээд буй сэтгэл санааны хохирол буюу эдийн бус хохирол нь эрүүл мэндийн шинжлэх ухааны судлах зүйл биш, хууль зүйн шинжлэх ухааны судлах зүйл гэдгийг бид ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй байсан болов уу.
-Хуульд заасан сэтгэл санааны хохирлоо барагдуулах үйл явц хэрхэн явагдах вэ? Процессын талаас нь тодруулж өгнө үү.
Хууль тогтоомжийг сайжруулж, шинэчилж байгаа нь иргэд, хуулийн этгээдүүдийн төлөө бөгөөд тэдэнд хурдан шуурхай, хараат бус, явдал чирэгдэлгүй үйлчилгээ үзүүлэхийн тулд байдаг. Энэ утгаараа шүүхийн шинжилгээний үйл явц нь иргэд, хуулийн этгээдэд амар хялбар, зардал багатай байх ёстой.
Гэтэл энэ хуулиар сэтгэл санааны хохирлоо тодорхойлуулахын тулд заавал шүүх шинжилгээний байгууллагад очиж, сэтгэцийн байдлаа шалгуулах, үйл явдлыг дахин ярих шаардлагатай болж байна. Тухайн хохирогч цагдаад гомдлоо гаргана, өмгөөлөгчдөө ярина, дахиад сэтгэл санааны хохирлоо шаардахын тулд шинжээч эмчид ярих болж байгаа юм.
Ингэж хохирогчийг дахин сэтгэл санаагаар хохироох шаардлагагүй гэж үзэж байна. Олон улсын жишгээс харахад Япон, Герман, ОХУ, АНУ зэрэг улсад сэтгэл санааны хохирлоо шаардах эрхийг хуулиар зохицуулсан байдаг. Гэхдээ заавал гуравдагч этгээд буюу шинжээчээр нотлуулсан байхыг шаарддаггүй.
Сэтгэл санааны хохирол буюу эдийн бус хохирол нь өөрөө нотлох баримт үлдээдэггүй үндсэн шинж чанартай учир бид сэтгэл санааны хохирол үүссэн гэдгийг мөн түүний хэмжээг нотлохыг шаардаж болохгүй.
“АКР” хуулийн фирмийн хуульч Б.Ариунзаяа
Манай улс бусад улсаас сэтгэл санааны хохирлыг төлөх тал дээр маш хоцрогдсон явж байна. Тиймээс Үндсэн хуульд заасан “ХОХИРОЛ ШААРДАХ ЭРХ”-ийг бодитоор хэрэгжүүлж хүний үндсэн эрхийг хамгаалахын тулд сэтгэл санааны хохирлын заалтыг дахин сайжруулж, өөрчлөх, шинэчлэх шаардлагатай. Нэгэнт хуулийг шинэчилж, өөрчилж байгаа бол богино настай биш олон улсын жишигт тааруулж, урт настай өөрчлөлт хийх хэрэгтэй.
-Хуульд сэтгэл санааны хохирлыг төлүүлэх зохицуулалт орсноос гадна Шүүх шинжилгээний байгууллагын үйл ажиллагаатай холбоотой зохицуулалтууд орсон. Үүнийг хэрхэн дүгнэж байна вэ?
Өмнөх хуулиар Шүүх шинжилгээний байгууллагын алба хаагчдын эрх зүйн байдал тодорхой бус байсан. Харин шинэчилсэн хуулиар уг байгууллагын тогтолцоо, бүтэц зохион байгуулалт, алба хаагчдын эрх зүйн байдлыг нарийвчилан тогтоож өгснөөрөө дэвшилттэй болж, цаг үеэ олсон. Мөн хөрөнгийн үнэлгээ, инженер технологи, цахим технологи, хүрээлэн буй орчин, сэтгэцэд учирсан хор уршиг гэсэн таван шинжилгээг шинээр оруулж ирсэн.
Түүнчлэн өмнөх хуулиар Шүүх шинжилгээний хүрээлэн нь шинжилгээ явуулдаг байсан бол шинэ хуулиар бусад мэргэжлийн шинжээч байгууллагуудаар шинжилгээ хийлгэж болохоор зохицуулсан. Үүний тулд Хууль зүйн яам энэ чиглэлд тохирсон тусгай зөвшөөрөл гаргана. Шаардлагыг хангасан шинжээч, шинжилгээний хувийн байгууллага, компани байвал зөвшөөрөл олгож, шинжилгээ хийлгэх боломж бүхий шинэ зохицуулалтыг оруулж өгсөн. Ингэснээр шүүх шинжилгээний байгууллага ачаалал ихтэй үед тусгай зөвшөөрөлтэй шинжээч, байгууллагаар шинжилгээ хийлгүүлэх боломжтой болж байгаа юм.
