Мэдээллийн тех­но­логи, шуудан, харилцаа холбооны газрын дарга Ц.Жадамбаатай ярилц­лаа.  

-Салбараа удир­даад сар гаруй хугацааг өнгөрөөлөө. Ямар аж­луудыг хийхээр зорьж байна. Мэдээлэл, шуу­дан, харилцаа хол­боо­ны газарт ямар ши­нэч­лэл хийх шаардлагатай байна вэ?

-Өнгөрсөн хугацаанд салбарынхаа үйл явц, нөхцөл байдалтай танилцсан гэх үү дээ. Мэ­дээллийн технологийн салбар гэдэгт юу юу ангилагддаг юм. Бусдаасаа юугаараа давуу болон сул талтай вэ. Өмнөх он жилүүдэд ямар ажил хийж байсан, одоо ирээ­дүйд ямар ажил хийгдэх юм гээд судлах, мэдэх шаардлагатай асуудлууд олон байлаа. Манай агентлагт Монгол шуу­дан, Монголын цахил­гаан холбоо, Мэдээлэл холбооны сүлжээ, IT парк, Дата төв, Радио, теле­ви­зийн түгээх сүлжээ, Ха­рилцаа холбооны зохи­цуу­лах хороо гэсэн до­лоон том нэгж хамаардаг. Мөн үүрэн холбооны опе­­раторууд, интер­нэ­тийн үйлчилгээ эрхлэгч компаниуд, ТВ, ФМ, радио, Software-ийн ком­паниуд гэх мэт олон байгууллага бий. Эдгээр бай­гууллагуудын үйл ажил­ла­гааг нэг газарт зангидаж, бодлогын хувьд дэм­жих, тэгш хэмд үйл ажил­лагааг нь явуулах, иргэ­дэд харилцаа холбооны үйлчилгээг ижил тэгш  хүр­гэхэд манай агентлаг ан­хаардаг. Өмнөх удирд­ла­гууд маань үнэхээр сайн ажиллаж том том төс­лүү­дийг эхлүүлж маш сайн дэд бүтцийг зангиджээ. Харин одоо байгаа дэд бүтэц, суурин дээрээ тул­гуурлаж ямар ажлуудыг зөв төлөвлөж, оновчтой хийх вэ гэдэг бодлогын чанартай асуудал болоод байна.

Тухайлбал Монголын хэмжээнд 85 орчим яам агентлагийн IT гэж өөрөө төсөвтэй, тат­вартай байгууллага бай­даг.

Энэ бүхэн өнгөрсөн хугацаанд нэг цэгт төв­лөрч байсангүй. Тэгэхээр эдгээр байгууллагуудыг нэгтгэж иргэдэд хүртээмж­тэй байлгах ажлыг хийх нь зайлшгүй шаардагдаж байгаа. Ингэхдээ бид тө­лөвлөгөө гаргаж төрийн цахим үйлчилгээг модтой зүйрлэж хөгжлийн заг­ва­рыг гаргасан. Модны гол нь манай агентлаг, суурь дэд бүтэц нь шилэн кабел, үүрэн холбоо гэх мэт байгууллагууд болж байгаа юм. Харин модны мөчир нь яамд байж төрийн үйлчилгээг мөч­рөө­рөө дамжуулж модны үр шим, жимсийг иргэд хүртэх ёстой. Онолын том асуудлыг ингэж энгийн хэлбэрт нэг дор зангид­санаар бүх зүйл уялдаа холбоотойгоор иргэдэд хүрч хүртээлтэй болно. Энэ бол манай улсын төрийн хэмжээний IТ-гийн салбарын гол хөг­жил. Шууд хэлбэл нэг цэгээс иргэн төрийн үйл­чилгээг бага хугацаанд, оновчтой, чанартай авахыг хэлээд байгаа юм. Үүний бодлого бас асуудал нь манай агентлаг дээр уягдаж байна.

-Мэдээлэл, шуудан, харилцаа холбооны газ­раас орон нутгийн иргэ­дийн интернэт хэрэглэх боломжийг олгож, үнийг нь хямдруулсан гээд байгаа?

-Иргэн бүр төрийн үйлчилгээг хүртэх, хэ­рэг­лэх эрхтэй. Ингэхдээ өн­дөр хурдны, чанартай интернэтийг ашиглах шаардлага тулгарна. Энэ байдлыг нь хангаж өгө­хийн тулд бүх аймаг су­манд интернэтийг хүргэх юм. Өнгөрсөн хугацаанд 42 сум шилэн кабельд холбогдолгүй үлдээд бай­гаа. Газар зүйн онц­лог, бартаа, алс бай­рла­сан зэргээс хамаарч дээрх сумд холбогдох боломжгүй үлдээд бай­на. Гэхдээ эдгээр сумдыг ингээд орхино гэсэн үг биш. Шилэн кабелаас өөр хэлбэрээр интернэт хэ­рэглэх боломжийг нь нээж өгнө. Үүгээр дам­жуулж айл өрх бүр хэ­рэг­тэй мэдээллээ хурдан шуурхай авах боломж бүрдэх юм. Одоогоор ма­най улсын нийт өрхийн 40 хувь цахим ертөнцөд холбогддог. Үүний 31 хувь нь Улаанбаатар хотод найман хувь нь аймгуу­дад, нэг хувь нь сумд дахь өрхийн хэрэглэгч юм. Энэ харьцааг хараад орон нутгийн интернэт хэрэг­лэгч­дийг яаж нэмэгдүүлэх вэ гэдгийг судлаад  үзэхэд гол асуудал нь орон ну­тагт хүрч буй сувгийн тү­рээсийн үнэ байсан.

Хуу­чин үнийн тарифаар бөө­ний үнэ буюу нэг мега­бит нь орон нутагт 475 мянган төгрөгт хүрдэг. Үүнээс олон улсын интер­нэт худалдан авах үнэ нь 100 мянган төгрөг, орон нутаг хүртэлх сув­гийн түрээсийн үнэ нь 375 мянган төгрөг. Үүнийг хувааж үзэхэд эцсийн хэрэглэгчид хүрэх интер­нэтийн үнэ нь сард 60 мянган төгрөг болж бай­гаа юм. Харин судал­гаа­ны үндсэн дээр бид ин­тернэтийн бөөний үнийг гурав дахин хямдруулах боломж байгааг харж энэ ажлыг хийсэн. Шууд хэл­бэл бөөний үнийг 160 мянган төгрөг болгон хямд­руулахад орон нут­гийн иргэдээс авдаг бай­сан 60 мянган төгрөг маань 20 мянга дотор болж буурсан. Одоо иргэн 256 мегабит багтаамжтай интернэтийг худалдаж авахад сард 20 мянган төгрөг төлөх бо­ломжтой болж байгаа юм. Ингэс­нээрээ Засгийн газ­рын гэлтгүй мэдээлэлд суу­рилсан мэдлэгийг олох, цахим хэлбэрээр төрийн үйлчилгээг авах боломж нээгдсэн.

-Орон нутгийн хэ­рэг­лэгчид интернэтийг гу­рав дахин хямд үнээр худалдан авах боломж­той болж байна. Өмнө нь яагаад энэ болом­жийг иргэдэд эдлүүл­сэнгүй вэ?

-Өнөөдрийн байгаа бодит байдал энэ. Ком­паниуд интернэтийг өн­дөр үнээр хэрэглүүлж ашиг олоод байсан юм биш. Харин ингэж үнийг нь хямдруулснаараа тө­рийн өмчит Мэдээлэл холбооны сүлжээ ком­пани өөр дээрээ сан­хүү­гийн асар том эрсдлийг үүрч байгаа юм. Мөн Бүх нийтийн үүргийн сангаас тодорхой хэмжээгээр дэмжиж байгаа учир энэ ажлыг хийсэн. Шууд хэл­бэл төр эрсдлээ үүрч, зард­лыг нь гаргаад ир­гэддээ хямд үнэтэй шуур­хай мэдээллийг хүргэх боломжийг бүрдүүлж бай­­на гэсэн үг. Гэхдээ бид­нийг "Багахан хэм­жээ­ний ажил хийчихээд сүржиг­нээд байна.  Өмнө нь 20 мянган төгрөгөөр л хэрэг­лэдэг байсан ш дээ" гэж ярих хүн байж ма­гад­гүй. Хүмүүст ойлгомжтой байд­лаар тайлбарлая. Интернэтийг трубатай ус гэж бод. Тэгвэл нэг тру­банаас дээд тал нь дөр­вөн айл хэрэглэхэд то­хи­ромжтой байдаг. Гэтэл манайхан 16 түүнээс дээш салаалуулан хэрэг­лэдэг байсан юм. Энэ тохиолдолд интернэтийн хурд, чанар гээд бүх зүйл нь доголддог. Одоо бол ийм байдал ариллаа. Ча­нартай үйлчилгээгээ ав, бага мөнгө төл. Хэн хэ­нийх нь эрх ашиг хангагд­лаа.

-Хэзээнээс эхэлж орон нутгийн иргэд хямд үнээр интернэтээ авна гэсэн үг вэ?  

-Ер нь ажил эхэлсэн. Энэ долоо хоногоос тех­никийн нөхцөлийг нь хангаад эхэлнэ.

-Цаашид мэ­дээл­лийн технологийн аюул­гүй байдал, мэдээ, мэдээллийн аюулгүй байдлыг яаж хангаж ажиллах юм бэ?

-Одоо цагт хүүхдийн орох сайт гэж юу юм. Орох­гүй сайт гэдэг нь юу юм гэдгийг хөндөх хэ­рэг­тэй болжээ. Мөн радио, телевизийн зохиогчийн эрхийн асуудал хурцаар тавигдаж байна. "Тантай бүжиглэе" шоу л гэхэд олон улсад хүлээн зөв­шөөрөгдсөн нэвтрүүлэг. Телевизүүд ийм төрлийн нэвтрүүлэг хийхээр бол үндсэн эрхийг нь олж авах хэрэгтэй. Манайхан иргэдийн насны онцлогт тохирсон мэдээллийг хүр­гэж, зохиогчийн эр­хийг хүндэтгэх цаг нь болсон байна. Тод­руул­бал Өргөн нэвтрүүлгийн тухай хуулийн боловс­руулалт хийгдээд эхэл­сэн. Энд дээрх асууд­луудыг нэлээд өргөн ха­мааралтайгаар хөндөж байгаа. Эрх чөлөө гээд л хэн нэгнийг дураараа до­ромжлоод, хэн нэгний бүтээлийг хулгайлаад байж болохгүй. Эрх чөлөө гэдэг нэг хүний эрх, нөгөө хүнийхээ эрхээр хязгаарлагддаг гэдгийг сайн ойл­гуулах хэрэгтэй байна. Мөн технологиор дам­жиж үйлдэгдэж магадгүй байгаа хэргийн асууд­лаас урьдчилан сэргий­лэх хэрэгтэй болсон. Тэр дундаа сайт, чатаар дам­жуулж насанд хүрээгүй охид биеэ үнэлэх байд­лыг халах зэрэг асууд­лыг бодлого болгон гаргана. Үндэстэн тогт­вортой байх, бодлогоор хөг­жи­хөд мэдээллийн аюул­гүй байдал хамгийн их ха­мааралтай байдаг шүү дээ.

-Хүүхдийн үзэх сай­тыг яаж ангилж бага­чуудад хүргэнэ гэсэн үг вэ. Мөн "чат"-аар дам­жин гарах гэмт хэргээс хэрхэн урьдчилан сэргийлдэг юм бол?

-Харилцаа холбооны зохицуулах хороон дээр дагаж мөрдөх журам өнөөдөр ч хэрэгжиж бай­гаа. Гэхдээ стандартыг нь илүү чангаруулах, хяналтыг нь нэмэх шаард­ла­гатай байна. Зарим өөрч­лөлтийг хийхээр баримт бичгийг засч янзалж бай­гаа. Бид уг асуудалтай тэмцэхээр цоо шинэ зүйл сэдээд байгаа юм биш. Байгаа дүрэм журмыг нь хэрэгждэг болгох, илүү их хяналт тавих тухай асуу­дал л яригдаж байна. Хүүхдийн тухайд журмын дагуу яаж том хүний сайт үзүүлэхгүй байх вэ гэдэг боломжит хязгаар­лал­туу­дыг хийснээр шийдчих асуудал. Тусгай эрхээр орох гэдэг ч юм уу. Энэ мэтээр ажиллахад асуу­дал шийдэгдэнэ. 

-Телевизүүдийг тоон системд шилжүүлнэ гээд яриад эхэллээ?

-Дэлхий нийт 2015 он гэхэд тоон системд шил­жинэ гэж байгаа. Тоон систем гэдгийг юу гэж ойлгох вэ гэхээр агаа­раар, кабелаар, санс­раар гэж ангилаад DVBT DVBC, DVBS стан­дар­туу­дыг ашигладаг. Манай улс DVBT буюу агаараар цацах ангилалд нь ха­маардаг. Одоо байгаа аналог системээр буюу антеннаа барьж гүйгээд энд тэнд тавиад жирэл­зээд байдаг нь алга болох юм. Шууд хэлбэл тоон системд шилжсэнээр те­левизүүдийн өнгө дүрс, дуу гээд бүх зүйл нь хэ­рэглэгчдэд чанарын өн­дөр түвшинд хүрнэ. Мөн орон нутгийн хэрэглэгчид зургаан суваг л хүлээн авч үздэг байсан бол энэ тоо өснө. Ингэж хэрэг­лэгчдэд таатай болж хуви­рах юм. Харин теле­ви­зүүдийн хувьд хөрөнгө оруу­лалт хийгдэж манай­хан аль ч орон руу нэвт­рүүлгээ цацахад саад­гүй хүлээн авах боломж нээгдэнэ. Ингэснээр бид дэлхийтэй ижил зин­даанд очих болно.

-Хэрэглэгчдийн мэдээлэл хүлээн авах хэрэгсэл буюу зу­рагтын стандарт өөрчлөгдөх үү?

-Мэдээллийг хүлээн авах зу­рагтын стандарт гэж байгаа учраас бид аналог системийг шууд тас­лахгүй гэж байгаа. Аналог болон тоон систем гэсэн хосолмол хувил­бараар нэг хэсэг явуулснаар зу­рагтын стандарт Монголд нэвтэрч бүрэн шинэчлэгдэх боломжтой. Олон улсын стандартын дагуу ажиллана. Мөн телевиз борлуу­лагч бүх байгууллагуудад ийм стандартуудыг мөрдөх ёстой гэд­гийг хэлж, зөвлөсөн. Дээрээс нь телевизийн удирдлагуудтай уул­заж энэ тухай танилцуулж байгаа.

-Шинээр телевиз байгуулах болбол тоон системд шилжсэн техник, технологи хэрэглэх шаардлагатай болж байгаа юм байна. Ер нь шинээр телевиз байгуулах эрх олгох асуудалд яаж хандаж байна?

-Телевизийн үйл ажиллагаа эрхлэх эрх олгох асуудал одоо­хондоо Засгийн газрын шийд­вэ­рээр зогссон. Харин цаашид эрхийг нь олговол бидний зүгээс тавих шаардлага гэж байх болно. Энэ нь төрөлжүүлэлтийн асуудал юм. Одоо бол бүх суваг мэдээ гаргадаг болсон байна. Тэгэхээр хэд нь мэдээ, хэд нь хүүхдийн нэвтрүүлэг гаргадаг байх вэ гэсэн олон улсын жишиг стандарт руу шахна.

-Эцэст нь асуухад Мэдээл­лийн технологи, шуудан, ха­рил­цаа холбооны газрын дарга Ц.Жа­дамбаа байгууллагынхаа төсвийг хамгаалж чадсангүй гэсэн мэдээлэл гарсан...   

-Төсөв дээр байдаг л асуудал. Зарчмын хувьд төсвөө хамгаалж чадаагүй юм биш. УИХ-аар хэ­лэлцэхэд гишүүдийн асуултад хариулсан үйл явц. Үүнийг улстөр­жүүлэх гэсэн оролдлого хийгдэж байна лээ. Улс орны ирээдүй болсон залуус бид 100 хувь алдаа­гүй ажиллана гэж юу байхав. Ги­шүүдийг асуулт асуухад түгдэрч гацах асуудал гардаг юм байна. Гэхдээ би ингэлээ гээд эмзэглээд байсангүй. Харин ч эсрэгээрээ намайг хурцалж өгсөн. Энэ сал­барын төлөө, салбарынхаа ажилт­нуудын төлөө юу хийх вэ гэдгээр ажлаа эхэлсэн.