Монголын програм хангамж үйлдвэрлэгчдийн холбооны ерөнхийлөгч В.Буянмөнхтэй ярилцлаа.

- Өнгөрсөн оны 11 сард болж өнгөрсөн Програм хангамж үйлдвэрлэгчдийн анхдугаар чуулганы талаар дэлгэрэнгүй ярихгүй юу?

Чуулганд програм хангамжийн компаниуд төдийгүй агентлаг, төрийн болон боловсролын байгууллага оролцлоо. Өөрөөр хэлбэл програм хангамж гэдэг зөвхөн програмистуудын ажил биш гэдгийг ойлгож эхэллээ. Өнөөдөр амьдралын бүх салбарт хэрэглэгдэж байна. Нөгөө талаас програмын компаниудын хөгжил сайнгүй байна. Тэднийг яаж хөгжүүлэх талаар бид чуулган дээр ярилцсан.

Програмын компаний хөгжилд хэд хэдэн асуудал тулгардаг. Нэгдүгээрт хөрөнгө оруулалт. Өнөөдөр компаниуд захиралынхаа хөрөнгөөр амь зуудаг. Банкнаас хөнгөлөлттэй зээл авъя гэхээр програм хангамжийг үйлдвэрлэл гэж үнэлдэггүй. Хөрөнгө оруулалт байхгүй учраас төслөөс төслийн хооронд л байдаг.

Хоёрдугаарт зах зээл тэлэх асуудал. Манайхан вэб хуудас, санхүүгийн програмаас илүү гарсан бүтээгдэхүүн хийж чаддаггүй. Алсыг харсан зоримог алхам хийе гэхээр нөгөө л санхүүгийн бэрхшээл гарч ирдэг.

Гуравдугаарт компаниудын өрсөлдөх чадвар, боловсон хүчин. Мэдээллийн технологиор төгссөн олон оюутан өөр салбар луу орчихдог. Боловсон хүчин дутагддаг.

Програм хангамж үйлдвэрлэгчдийн анхдугаар чуулганд нийт 350 гаруй төлөөлөгч оролцож санал бодлоо илэрхийлжээ.

Энэ гурван асуудлыг төрийн байгууллага, хувийн хэвшил, боловсролын байгууллага гэсэн гурван тал санаа нийлэн хэлэлцсэн нь чуулганы гол онцлог юм. Улсыг хөгжүүлэхийн тулд мэдээллийн технологи хэрэгтэй, мэдээллийн технологийг хөгжүүлэхэд програмын компаниуд чадвартай байх ёстой, чадварыг хөгжүүлэхийн тулд хөрөнгө оруулалт, зах зээл, өрсөлдөх чадварын асуудлыг шийднэ гэсэн гинжин хэлхээний зарчмыг боловсруулсан гэж хэлж болно.

Чуулганы үр дүнд програм хангамжийг үйлдвэрлэл биш гэж үздэг байсныг сэтгэхүйн хувьд өөрчилж чадсан. Хөдөлмөрийн яам, Жайкагийн төслийнхөн хөрөнгө оруулалтын дэмжлэг үзүүлэхэд бэлэн гэдгээ хэлсэн.

- Төрийн болон боловсролын байгууллагууд програм хангамжийн зах зээлийн ач холбогдлыг яаж ойлгож байгаа талаар тодорхой ярихгүй юу?

Төрийн хувьд эрх зүйн орчноо сайжруулж тогтолцоогоо ухаалаг болгох тухай яриад эхэллээ. Гэхдээ хүний оролцоогүй технологийн тусламжтай оршин тогтнодог тогтолцоо орчин үеийн нийгэмд зайлшгүй байх хэрэгтэй. Үүнийг мэдээллийн технологийн салбарынхан л хийдэг. Ухаалаг төр гэдэгт мэдээллийн технологийн хөгжил нэгэн бүрдэл хэсэг болно гэж харж байна. Манай холбооны зүгээс ухаалаг төрийн ажилд технологийн хувьд оролцож болох юм гэдгээ илэрхийлсэн. Ямартаа ч мэдээллийн технологийн салбар, төр хоёр нэг зүгт харж байгаа нь чухал. Гэхдээ тендер зэрэг процедурын тал дээр хүндрэлтэй. Тендерын хуулийн дагуу програмын компаниудад маш өндөр шаардлага тавьдаг учраас жижиг компаниуд тэлж чаддаггүй. Зарим тохиолдолд төр өөрөө програм хийх гээд хувийн хэвшилтэйгээ өрсөлддөг хортой тал бий.

Түүнчлэн төрийн захиалга биелүүлэх явцад үл ойлголцол гардаг. Мэдээллийн технологийн системийг боловсруулахаас өмнө зураглал гаргах хэрэгтэй. Энэ ажлыг мэдээллийн технологийн зөвлөх компаниуд хийдэг. Гэтэл төр маань ямар ч зураглалгүйгээр захиалга өгдөг. Анхнаасаа тодорхойгүй байсан учраас ажлын явцад захиалгын шаардлага өсдөг.

Захиалгын анхны хувилбарт тулгуурлаад зардлаа тооцсон компаниудын ачаалал эрс нэмэгдэж ажлын чанар буурдаг. Монголын програм хангамжийн компаниуд ажлаа хийж чаддаггүй гэсэн яриа эндээс эхлэлтэй. Харин гадаадад бол компаниуд анхнаасаа гэрээгээ сайн хийж зөвлөгөө авдаг. Тиймээс төр захиалга өгөхөөсөө өмнө заавал зөвлөх үйлчилгээг авсан байх ёстой гэсэн шаардлагыг бий болгохын төлөө бид ажиллаж байна.

- Компаниуд голдуу ямар ажил хийж байна вэ?

Ихэнх нь вэб хуудас хийдэг. Хөлөө олсон зарим нь санхүүгийн програм, системын интеграци бүтээж байна. Өнөөдөр маш олон төрлийн програм бий болчихлоо. Гэтэл эдгээр програм хоорондоо яаж холбогдох вэ гэсэн асуудал ургалаа. Үүнийг л системын интеграци гэж хэлээд байгаа юм. Дундаас дээш компаниуд энэ чиглэлээр ажиллаж байна.

- Монголын мэдээллийн технологийн аюулгүй байдал, гадны кибер довтолгооноос хамгаалах чадварын талаар бодлоо хэлээч?

Манайхан хакеруудын халдлагын талаар сүр бадруулж ярьдаг ч олон улсын судалгаагаар халдлагуудын 70 хувь дотоодоос гаралтай. Гэхдээ дотоодын халдлагууд санамсаргүй, хариуцлагагүй байдлаас үүдэлтэй.

Дэлхий нийтээр хийгддэг кибер довтолгооны 37 хувь нь Индонези, 33 хувь нь Хятадаас гаралтай.

Манай төрийн байгууллагууд системийн захиалга өгөхдөө мэдээллийн аюулгүй байдалдаа зориулж ямар ч төсөв гаргадаггүй. Мэдээллийн технологийн мэргэжилтэн гэсэн ганц хоёр хүн томилдог ч дарга нар нь тэднийг юу хийж буй талаар ямар ч ойлголтгүй. Ойлгосон зарим нь мэдээллийн технологийн ажилтнаа шүүмжилвэл нөгөөдөх нь ажлаа өмөөрдөг.

Гэтэл үнэндээ нэг өдөр гаднаас гэнэтийн халдлага хийвэл ямар ч мэдээлэл алдах аюултай. Тэр байтугай өөрсдөө анзааралгүй ямар мэдээлэл алдаж буйгаа мэддэггүй. Аюулгүй байдлыг хангадаг системийг байнга сайжруулж, хөндлөнгийн этгээдээр баталгаажуулж байж жинхэнэ утгаар мэдээллээ хамгаалж чадна. Өнөөдөр мэдээллийн технологийн мэргэжилтнүүдийг аль нэг газрын даргын дор ажиллуулдаг учраас аюулгүй байдлын ач холбогдлыг дээд түвшинд тэр болгон ойлгодоггүй. Тиймээс удирдлагын түвшинд өөрчлөлт хийх хэрэгтэй.

- Төрийн түгжрэлгүй үйлчилгээний нэгдсэн том систем хийх болвол манай компаниудын чадамж үүнд тэнцэх үү?

Хэрэв ийм ажил эхлэвэл эрсдлийг сайн тооцох хэрэгтэй. Ганцхан компанид энэ захиалгыг өгөх нь эрсдэлтэй. Харин жижигхэн компаниудад ажлыг хувиарлаж эрсдлээ тараах ёстой. Зөв зохион байгуулалттай хийвэл монголын компаниуд үүнийг чадна. Төрийн түгжрэлгүй үйлчилгээ гэдэг маш зөв санаа.

- Монгол ахуйд зориулагдсан ухаалаг гар утасны хавсрага программ буюу апплекэйшн хийх боломж компаниудад байна уу?

Байна. Гэтэл хийсэн ч ашгаа яаж олох нь тун эргэлзээтэй. Өөрөөр хэлбэл зах зээл алга. Компаниуд ашиг өгөхгүй зүйлд хөдөлмөр зарахгүй.

Харин мэдээллийн технологи хөгжсөн орнуудад хэрэгцээт програмаа худалдаж авдаг соёл байдаг. Програм хийсэн компани хаа нэгтээ нь жижигхэн реклам байрлуулаад ашгаа олчихдог.

- Програмын соёлтой хэрэглээг бий болгохын тулд юу хийх хэрэгтэй вэ?

Оюуны өмчийн хамгаалалтын асуудлыг шийдэх хэрэгтэй. Манай холбооны зүгээс 2014 онд энэ чиглэлээр ажлууд хийнэ. Компаниуд маань хуульчгүй байдаг учраас бүтээгдэхүүнээ хууль бусаар ашиглуулах эрсдэл өндөр.