Төмөрлөг машин үйлдвэрлэлийн холбооны дэд ерөнхийлөгч Д.Жаргалсайхантай ярилцлаа.   

-Монгол Улсад машин үйлдвэрлэлийн цоо шинэ салбар хөгжүүлэх боломж байгаа талаар та сүүлийн 10 гаруй жил ярьж буй. Өнөөдөр хөгжлийн шинэ үзэл санаа дэмжигдэх нөхцөл бүрдсэн үү. Салбар хариуцсан яамтай боллоо шүү дээ?

 -Ерөнхийдөө, ардчилсан хувьсгал ялснаар монголчууд тусгаар тогтнолоо бөхөлж, бие даасан, хараат бус, эдийн засгийн үр ашигтай нийгмийн тогтолцоог бий болгох нөхцөл бүрдсэн. Нийгмийн шилжилтийн алдаа, оноо дундуур туучин гарсан энэ цаг үеийн бидэнд эдийн засгийн тусгаар тогтнолоо баталгаажуулж, үндэсний аж үйлдвэрийн салбараа босгох хариуцлагатай үүрэг оногдож байна.

  Уул уурхайн салбар, түүнийг дагасан гадаадын хөрөнгө оруулалтаас хамааралтай эдийн засгийн эмзэг бүтэцтэй манай орны хувьд улс орныхоо эдийн засгийг төрөлжүүлэх төрийн бодлого, шийдвэр, хөтөлбөрүүд гарч, хэрэгжүүлэх хууль эрх зүй, бизнес, технократ удирдлагын систем бий болгох алхмууд хийж байгаа нь талархууштай.

Монгол Улс сүүлийн 24 жилийн дотор анх удаа Аж үйлдвэрийн яамтай болж, улс орныхоо суурь аж үйлдвэрийн салбарыг нэгдмэл удирдлага, төлөвлөлт, зохицуулалт, зохион байгуулалтаар хөгжүүлэх боломж гарч байгаад инженер бид баяртай байна. Монгол Улс 2012, 2013 онд 6,4 тэрбум ам.долларын метал хийц, тоног төхөөрөмж машин механизм импортолсон нь  манай улсын импортын 60-70 хувьд хүрч, олж байгаа валютын нөөцөө буцаан гадагш алдахад хүргэж байна. 

-Тийм шүү. Тэгэхдээ үе шаттайгаар хөгжүүлбэл машин үйлдвэрлэлийн салбарт дэмжлэг болох байх?

 -Яг тийм. Зөвхөн дээрх тоон үзүүлэлтээс харахад импорт орлосон машинт үйлдвэрлэлийн салбарыг үе шаттайгаар хөгжүүлэх шаардлагатай нь харагдаж байна. Нарийн төлөвлөн зохион байгуулж чадвал эдийн засаг дахь гадагшаа чиглэлтэй эргэлдэж буй мөнгөний урсгалыг түшиглэн 10-30 мянган ажлын байр бий болгож, улирлын зогсолтод ордоггүй хөгжлийн бас нэг салбарыг байгуулах боломж бий. 

Тиймээс эдийн засгийн хөгжлийн зөв эргэлт, зүй тогтолыг бий болгох нийгмийн захиалгыг ажилтай, орлоготой Монгол хүн, бүтээлч Монгол хүн уриатай сонгуульд оролцсон Ардчилсан намд итгэл үзүүлж, ард иргэд саналаа өгсөн. Энэ утгаараа манай хамт олны дэвшүүлж буй хөгжлийн үзэл баримтлал дэмжигдэнэ гэдэгт гүнээ итгэж байгаа. 

-Саяхан нийслэлийн нийтийн тээврийн парк шинэчлэлтийн 20.0 тэрбум төгрөгийн тендертэй холбоотой янз бүрийн мэдээлэл  гарсан. Ямар учиртай үл ойлголцол үүсчихэв? 

-Бид Улаанбаатар хотын агаарын бохирдлыг бууруулах, нийслэлийн нийтийн тээврийг экологижуулах Авто тээврийн хуулийн 9.4 дүгээр заалтыг хэрэгжүүлэх зорилгоор Евро-4 хөдөлгүүртэй, порталь тэнхлэгтэй анхны автобусыг анх удаа угсран үйлдвэрлэсэн.

Гадаадаас импортлох автобус, троллейбусны гааль, нэмэгдсэн өртөгийн албан татварыг тэглэсэн, дотоодод явуулж буй үйлдвэрүүд татвар төлдөг хуулийн болон бизнесийн тэгш бус гараан дээр угсран үйлдвэрлэж байгаа монгол автобусаараа Нийслэлийн Худалдан Авалтын газраас зарласан энэ тендерт импортлогч долоон  компанийн хамт оролцож, хамгийн бага нэрлэсэн үнийг санал болгосон. 

Тэр ч утгаараа хөрөнгө оруулалтын өндөр шалгууртай, инноваци, технологи шингэсэн энэ автобус үйлдвэрлэлийн ажил улсад нэмүү өртөг үлдээж, ажлын байр бий болгох, долларын ханш тогтворжуулах гэх мэт олон эерэг нөлөөтэй, үндэсний язгуур эрх ашигт нийцсэн төсөл гэдэг утгаараа энэ тендерийг авчих байх гэж итгэж байсан. Гэтэл ... 

-Яасан гэж?

 -Нийслэлийн Засаг даргын А/597 тоот захирамжаар томилогдсон тендерийн хорооноос тендерийн бичиг баримт буюу даалгаврыг компаниудад өгөхдөө “Аудитаар баталгаажсан санхүүгийн тайлан өгөх” онуудыг заасны дагуу “Экобус” компани нь аудитаар баталгаажсан санхүүгийн тайлан, дүгнэлтээ өгснийг хангалтгүй гэж үзсэн нь Нягтлан бодох бүртгэлийн тухай хууль, Аудитын тухай хууль, Тендерийн тухай хуулийн заалтыг зөрчсөн. 

Мөн тендерийн баримт бичигт заасны дагуу “Гэрээ дүгнэсэн актууд”-аа өгсөн байхад тухайн субъектын техникийн комиссын акт байхгүй байна гэсэн үндэслэл нь төрийн захиалгаар худалдан авалт хийх энэ тендерийг Монгол Улсад үйлдвэрлэлийн шинэ салбар үүсгэн хөгжүүлэхээр зүтгэж байгаа манай хамт олонд өгөхгүй байх шалтгаан биш, шалтаг болсон, мөн хууль эрх зүйн маргаантай асуудлыг дагуулсан тул зохих шатны байгууллагуудад хандах болно. 

-Тэгэхээр төрийн амлалт, биелэлт  нь зөрдөг гэж та хэлэх гэж байна уу? 

-Хувийн хэвшлийнхний татварын мөнгөөр бүрдсэн, энэ тендертэй холбоотой мөнгөн урсгалыг Монголдоо шингээх үйлдвэрлэл бий болгож, ажилтай, орлоготой монгол хүмүүсийн эгнээг өргөжүүлэх итгэл үнэмшил, сонирхолгүй, хуулийн заалтаа ч буруу тайлбарласан төрийн албан хаагчид байгаа үед үндэсний үйлдвэрлэл хөгжүүлэх амлалт, биелэлт хоёр их л хол зөрөх юм шиг.

Төр засгийн зүгээс Үйлдвэржилт хөгжүүлэх хөтөлбөр гаргаж, импортыг орлох бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг дэмжих талаар маш олон хууль эрх зүйн акт гаргасныг үл тоомсорлон, төр захиргааны байгууллагуудын хөгжлийн зорилго, удирдлагын нэгдмэл байдлыг үгүйсгэсэн дунд шатны дарга нарын энэ шийдвэр нь ядаж тендерийн хуулийн 28.7.3 заалтад байгаа хамгийн бага үнэтэй бүтээгдэхүүнийг сонгон шалгаруулах, 34.1.2-т заасан Монгол Улсын гарал үүсэлтэй, патентлагдсан бүтээгдэхүүнийг тендергүйгээр шууд худалдан авах заалт зэргийг зөрчсөн.

Тендерийн хуулийн 50.1-д тендерийн хорооны гишүүн, төрийн албан хаагч нь төрийн эрх ашгийг дээдлэн ажиллана гэсэн заалт байдгийг мэддэггүй, мэдсэн ч гэсэн гадаадын импотлогч компаниудын лоббинд автсан байх магадлал  байна.   

-Монголчуудын үйлдвэрлэж байгаа автобус, троллейбусыг нийтийн тээврийн үйлчилгээнд ажиллуулж болохгүй, мөн Евро-4 хөдөлгүүр ажиллуулах түлш, шатахуун байхгүй гэсэн шүү дээ? 

-2006 оноос хойш 100 гаруй нийтийн тээврийн хэрэгсэл угсран үйлдвэрлэж, үйлчилгээнд гаргаснаас хойш  9 жил ажиллаж, оруулсан хөрөнгө оруулалтаа 3 жилийн дотор нөхсөн тооцоог Аудитын байгууллагууд хийсэн.

Автобус, троллейбус үйлдвэрлэх MNS5773:2007, MNS6224:2010, MNS6225:2010, MNS6310:2012 үндэсний стандартуудыг боловсруулан төр захиргааны эрх бүхий байгууллагуудаар батлуулж мөрдөн ажилладаг. Дэлхийн машин үйлдвэрлэгчдийн холбоонооос 2012 онд Монгол Улсад үйлдвэрлэсэн тээврийн хэрэгсэлд арлын дугаар тавих Дэлхийн машин үйлдвэрлэгч орны MU9......... ”VIN code” хэрэглэх эрхийг олгосон гээд ямар ч байсан шинэ салбар хөгжих гарааны эрх зүйн баримтууд гарсан. 

JEA-800F дуобус, JEA-800D монбуснуудыг ашиглалтын депогийн бааз суурь дээр амжилттай угсарч үйлдвэрлэсэн тул Олон Улсын Цахилгаан Тээвэрчдийн Холбооноос шагнаж, анхны дуобусууд маань экспортод гарсныг олон нийт мэднэ. Технологийн өндөр шийдэлтэй цахилгаан тээврийн хэрэгслийн засвар, ашиглалтад 30 гаруй жил ажиллаж буй миний маш олон know how санаанууд хөрш орнуудад үйлдвэрлэл болоод явж байгаа. Канад улсын Ванкувер хотод “New Energy Bus” төсөлд хамтран оролцох хүсэлт ч ирсэн. 

-Гэхдээ манай инженерүүдийн үйлдвэрлэсэн автобус осол  боллоо гэхэд зорчигчдодоо аюултай гэж нийтийн тээврийнхэн ярих юм билээ? 

- Миний бие эзэмшсэн мэргэжлээрээ олон жил ажиллахын зэрэгцээ Англи, ОХУ, БНХАУ, Герман, Япон, Солонгос, Чех зэрэг орны автобус, автомашин үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаатай танилцан ажиллаж, дадлага хийж явсан. Тэнд үйлдвэрлэсэн автобусаа хооронд нь мөргөлдүүлж туршдаг компаниуд байдаггүй юм.

Дэлхийн машин үйлдвэрлэгчид зах зээлд өөрийн бүтээгдэхүүний борлуулалтаа нэмэгдүүлэх, тухайн улс оронд нь нэмүү өртөг үлдээх зорилгоор CKD, SKD хувилбараар үйлдвэрлэлийн угсралтын шугам оруулдаг хамтын ажиллагааны хэлбэр байдаг. Харин манай инженерүүд CAD/CAE, SOLID WORKS, INVENTOR программууд дээр 3D,2D зургуудаа гарган, ачааллын тооцоог 1 см2 талбай бүрт нь хийдэг давуу талаа үүсгэн технологийн бага хамааралд орох эхлэлийг тавьсан.

Энд бүх зүйлийг ярих боломжгүй тул машин үйдвэрлэлтэй холбоотой техник технологи, стандарт, туршилт судалгаа, бүтээгдэхүүний чанар, эдийн засгийн үр ашиг гээд яривал маш том сэдвээр сонирхсон хүмүүст лекц, сургалт явуулж болно шүү. 

-Шинжлэх ухаан технологийн эрчимтэй хөгжлийн энэ зууны алхаанд монголчууд яаж нэгдэх ёстой юм  бэ? 

-Суурь аж үйлдвэрийн салбараа хөгжүүлж чадсан солонгосчуудаас туршлага судлах ёстой. Стратегийн чухал ач холбогдолтой энэ салбар улс орныхоо хэрэгцээн дээр түшиглэсэн, хөрвөх чадвар бүхий өндөр технологит аж үйлдвэрийн “А” салбар хөгжүүлэх хууль эрх зүй, бизнес, хөрөнгө оруулалтын орчныг эхний 3 жилийн дотор бий болгох ёстой. Ингэж хөгжлийнхөө 1-р шатанд туршлагажиж бэхжсэн компаниуд дээрээ түшиглэн экспорт руу чиглэсэн боловсруулах үйлдвэр, бүс нутгийн аж үйлдвэрийн салбарын интеграци руу нэмүү өртөг шингэсэн бүтээгдэхүүн технологи, аутсорсингоор нэгдэх зорилт тавин ажиллах ёстой.