Өнгөрсөн онд улсын хэмжээнд нэр төр гутаахтай холбоотой есөн эрүүгийн хэргийг шүүхээр шийдвэрлэжээ

НҮБ-ын Ерөнхий Ассемблейгаас 1993 онд жил бүрийн тавдугаар сарын 3-ныг “Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр” хэмээн тунхагласан билээ. “Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр’’-ийг тохиолдуулан “Глоб Интернэшнл төв”, “Нээлттэй нийгэм форум”, “Монголын сэтгүүлчдийн нэгдсэн эвлэл” хамтран дугуй ширээний ярилцлага зохион байгууллаа. Ярилцлагад УИХ-ын гишүүн Л.Болд, М.Батчимэг, ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий захирлын орлогч Гетачю Энгида, Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын Хэвлэл, мэдээллийн эрх чөлөөний асуудал эрхэлсэн төлөөлөгч Дуня Миятович нар оролцож хэвлэлийн эрх чөлөөний өнөөгийн байдлын талаар үзэл бодлоо илэрхийллээ. “Глоб Интернэшнл төв” төрийн бус байгууллагын тэргүүн Х.Наранжаргал ^Монголчууд хумсанд хир нэг бузар, хулгайд гар нэг бузар, хуульд хахууль нэг бузар гэж ярьдаг.

Хулгай, хахууль хоёрыг илчилж, илрүүлэх нь сэтгүүлчдийн үүргийн нэг хэсэг. Тиймээс сэтгүүлчдийн ажиллах орчин, аюулгүй байдлыг хангахын төлөө дэлхий нийтээрээ дуу хоолойгоо нэгтгэдэг. Мэдээлэлтэй иргэд хүчирхэг байдаг. Өөрөөр хэлбэл, хэвлэл мэдээлэл хүчирхэг байвал иргэд хүчирхэг. Улс орнууд тогтвортой хөгжлийн зорилтоо тодорхойлохоор яриа хэлэлцүүлэг өрнүүлж байгаа энэ үед “Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдөр” тохиож байна. Энэ зорилтын нэг болох хэвлэл мэдээллийн эрх чөлөөг батлах чиглэлээр өрнүүлж байгаа олон улсын хөдөлгөөнд манай байгууллага ч оролцож байгаа. Өнгөрсөн жил УИХ-аас олон нийтийн радио, телевизийн төсвийн дэмжлэгийг 50 хувиар бууруулж, 100 гаруй ажилтанг цомхотгосон нь харамсалтай байна.

Үүнээс гадна сэтгүүлчдийн мэргэжлийн үйл ажиллагаанд хөндлөнгөөс оролцох, нөлөөлөх оролдлого хийх, дарамт шахалт үзүүлэх, айлган сүрдүүлэх, заналхийлэх, мэдээлэл олж авах, түгээхэд нь саад хийж байна. Мөн нууц эх сурвалжаа илчлэхийг албадах, хүчний байгууллага ялангуяа Тагнуулын ерөнхий газраас сэтгүүлчдийг байцаах, мэдүүлэх авах, улстөрч, нийтийн албан тушаалтнууд, төрийн байгууллагууд нэр төр гутаахтай холбоотой зүйл заалтыг хэвлэл мэдээлэл, сэтгүүлчдийн эсрэг ашиглах нь нэмэгдэж байгааг 2005 оноос хойш хийж буй сэтгүүлчдийн мэргэжлийн эрхийн зөрчлийн мониторингиин дүн харуулж байна” гэлээ.

Мөн ЮНЕСКО-гийн Ерөнхий захирлын орлогч Гетачю Энгида хэлсэн үгэндээ “Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг хойш тавих асуудал хаана ч байж болохгүй. Хараат бус, чанартай сэтгүүл зүйг хангах нь аль ч орны хувьд тэргүүнд тавих үүрэг. Хэвлэл мэдээллийн салбар дахь жендерийн асуудалд анхаарал хандуулах хэрэгтэй болсон. Жендерийн мэдрэмжтэй хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг дэмжих, эх сурвалжийг хамгаалах зэрэгт анхаарлаа хандуулах шаардлага байна” гэв. Мөн УИХ-ын гишүүн Л.Болд “Өргөн уудам нутаг дэвсгэр дээр тархан суурьшсан монголчууд мэдээллийг онц их сонирхдог уламжлалтай.

Бие биедээ худал хэлдэггүй, хов живийг жигшдэг суурь хүмүүжлээс үүдэн хүний хэлсэн үгэнд шууд итгэдэг хүмүүс. Хэвлэлийн эрх чөлөө Монголын хувьд харьцангуй шинэ үзэгдэл. Ардчиллын 25 жилд хэвлэлийн эрх чөлөөнд том амжилт олсон ч бүх зүйл сайхан болоогүй. Хаана дарангуйлал байна, хаана ардчиллаас ухарч байна тэнд хэвлэлиин эрх чөлөөг боомилох хэрэгцээ, шаардлага бий болдог. Европт ч, Монголд ч хэвлэлийн эрх чөлөөнөөс хумслах, тоглох оролдлого тасралтгүй гарсаар байна. Монголын сэтгүүлчид амаргүй нөхцөлд ажиллаж байгаа нь үнэн. Хэвлэл мэдээллийн байгууллага, сэтгүүлчдийг дэмжих олон талт ажиллагаа шаардлагатай байна.

Энэ нь төр, хувийн хэвшлийн ямар ч нөхцөлгүй сайн дурын хандив дээр тулгуурласан сан хэлбэртэй ч байж болно. УИХ-ын гишүүний хувьд бид сэтгүүлчдийг дэмжиж ажиллана. Саяхан УИХ-ын хэсэг нөхөд “Интернэтийн эрх чөлөөг дэмжих бүлэг” байгуулсан. Онлайн эрх чөлөөг парламентад дэлгэрүүлэх, УИХ-аас баталж байгаа хууль, тогтоомжид хэвлэлийн эрх чөлөөг хязгаарласан заалт орохоос сэргийлэх, онлайн эрх чөлөөг хуульчлан батлах зорилготой ажиллах юм” хэмээлээ.

Европын аюулгүй байдал, хамтын ажиллагааны байгууллагын Хэвлэл, мэдээллийн эрх чөлөөний асуудал эрхэлсэн төлөөлөгч Дуня Миятович хэлсэн үгэндээ “Үзэл бодлоо илэрхийлэх эрх чөлөө бол хүчилтөрөгчтэй адил. Тийм учраас хэвлэл мэдээллийн салбарыг хамгаалах хэрэгтэй. Хэвлэлийн эрх чөлөөг цаасан дээр бус амьдрал дээр илүүтэй анхаарч ажиллах шаардлагатай.

Би Монголд анх удаа ирж байгаа учраас хэвлЭл мэдээллийн салбарт ямар асуудал тулгарч байгааг сайн мэдэхгүй байна. Манай байгууллага гүтгэх, доромжлох зүйл заалтыг Гэмт хэргийн хуулиас хасахыг дэмждэг. Үүнийг эрүүгийн хэрэгт тооцох нь хэвлэлийн эрх чөлөөний том зөрчил гэж үздэг. Харамсалтай нь танай улс гүтгэх, доромжлохыг эрүүгийн хуульдаа заачихсан байдаг юм байна. Чөлөөт хэвлэл бол чөлөөт хүн, чөлөөт нийгэм” гэж тодотголоо.

Дугуй ширээний ярилцлагад оролцогчид хэвлэлийн эрх чөлөөг бүрэн хангаагүй улс орны иргэд хэзээ ч чөлөөтэй, ардчилсан байж чаддаггүй гэдэгтээ санал нийлж байв. Манай улс хэдийгээр хэвлэлийн эрх чөлөөтэй гэгддэг ч хуулийн зүйл заалтаар айлгах, сүрдүүлэх, цензур тавих хандлага байсаар байгааг ярилцсан юм.

Тухайлбал, онлайн эрх чөлөө болон нэрээ нууцлах эрх Засгийн газраас гаргасан 30 гаруй дүрэм, журмаар хязгаарлагдаж байгаа аж. Үзэл бодолтой байх эрх, илэрхийлэх эрх чөлөөний зарчим цахим хэвлэл мэдээлэлд ч үйлчлэх ёстой атал “Тоон контентын үйлчилгээний зохицуулалтын ерөнхий нөхцөл, шаардлага”-д зааснаар хэрэглэгчдийн хандалтын дундаж тоо нь нэг сарын туршид өдөрт 3000-аас давсан тохиолдолд тухайн цахим хуудсыг Харилцаа холбооны зохицуулах хороо бүртгэдэг.

Мөн сэтгэгдэлд 100 гаруй хориотой үгийн жагсаалтыг шүүлтүүр хэрэглэх, хэрэглэгчийн 1Р хаягийг ил болгох үүрэг хүлээлгэдэг нь Монгол Улсын нэгдэн орсон, соёрхон баталсан олон улсын хуулийг зөрчсөн үйлдэл гэж “Онлайн эрх чөлөө болон нэрээ нууцлах эрх” сэдвээр илтгэл тавьсан хуульч Л.Галбаатар онцоллоо. 2012 оноос хойш зохиогчийн эрхийг зөрчсөн гэх шалтгаанаар 217 цахим хуудсыг хаасны дотор зохиогчийн эрхийн зөрчилтэй холбоогүй тохиолдлууд ч байгааг тэрбээр онцолсон.

Эрүүгийн хуульд заасан гүтгэх, доромжлох зүйлийг сүүлийн үед үзэл бодлоо илэрхийлэхийн эсрэг ашиглаж байгааг хуульч Д.Мөнхбүрэн илтгэлдээ дурдлаа. Өнгөрсөн онд гэхэд нэр төр гутаахтай холбоотой есөн эрүүгийн хэргийг шүүхээр шийдвэрлэжээ. Гомдол гаргагчдын олонх нь улстөрч, өндөр албан тушаалтнууд аж. Энэ мэт хэвлэлийн эрх чөлөөг боомилсон, хязгаарласан үйлдлүүд байсаар байгаад анхаарах шаардлагатайг Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрөөр дугуй ширээний ярилцлагад оролцогчид санууллаа.

Дэлхийн хэвлэлийн эрх чөлөөний өдрийг тохиолдуулан “Үнэний төлөө” хэвлэлийн эрх чөлөөний шагнал гардуулдаг уламжлалтай. Энэ жил уг шагналыг “Өдрийн шуудан” сонины сэтгүүлч Ц.Эрдэнэцэцэг хүртлээ. Тэрбээр 2012 оны арваннэгдүгээр сард сониндоо “Дугаарын бизнес дундраагүйгээр барахгүй илүү нарийн, илүү цадиггүй болон хөгжиж байна“ нийтлэл гаргажээ. Нийтлэл сонинд гарсны дараа Зам тээврийн яамны Хяналт бүртгэлийн газрын дарга Б.Жаргалын гомдлоор 2013 оны нэгдүгээр сард Ц.Эрдэнэцэцэг тэрүүгийн хэрэг үүсгэжээ.

2013 оны зургадугаар сард болсон анхан шатны шүүх^хурлаар сэтгүүлчийг цагаатгасан ч давж заалдах шатны шүүх хэргийг нэмэлт мөрдөн байцаалтад буцаажээ. Өнгөрсөн онд анхан шатны шүүх хэргийг дахин хэлэлцэж сэтгүүлчийг бусдыг санаатай гүтгэн, гүтгэлгийг олон нийтэд тараасан гэм буруутайд тооцон долоон сая төгрөгөөр торгох ял оноосныг давж заалдах шатны шүүх хэвээр үлдээсэн байна. Харин өнгөрсөн оны аравдугаар сард Дээд шүүх хэргийг хянаж сэтгүүлчийг цагаатгажээ. Хоёр жил шахам шүүхээр явж, бичсэн нийтлэлээ үнэн гэдгийг баталснаараа Ц.Эрдэнэцэцэг -‘'Үнэний төлөө шагнал хүртсэн байгаа аж.