Монголын чөлөөт ахмадын холбоо, Хүний эрхийг хамгаалах төвийн тэргүүн Г.Баасантай ярилцлаа.

-Та хүний эрхийг хамгаалахаар олон жил ажиллаж байгаа хүний хувьд өнөөгийн нөхцөл байдлыг хэрхэн дүгнэдэг вэ. Танай төвд хандаж буй хүмүүсийн өргөдөл, гомдлоос юу анзаарагдаж байна?

-Анх хүний эрхийн байгууллага байгуултал эрх нь зөрчигдсөн ахмадууд олноороо хандаж Монголын чөлөөт ахмадын холбоог бий болгож 12 дахь жилдээ ажиллаж байна. 1990 онд Монгол Улсад хүний эрх, эрх чөлөө, шударга ёс, тэгш байдлыг дээдэлдэг, хүмүүнлэг, иргэний нийгэм байгуулъя гэсэн Ардчилсан хувьсгал өрнөхөд анхнаас нь дэмжиж гарч ирсэн хүний нэг.

Хүний эрхийг хэн зөрчдөг вэ гээд үзвэл төрийн эрх мэдлийг гартаа авсан хэсэг л байдаг. Үүнээс хамгаалахын тулд хүний эрх, эрх чөлөөг дээдэлж, хайрлаж хамгаалж, ядахдаа байгаагаараа амьдарч сураг гэсэн зарчим бий. Хүн төрөхөөсөө эхлээд амьд явах, хоол хүнстэй байх, хувцас хунар эдэлж хэрэглэх, эрхэмсэг байх гээд жам ёсны эрхүүдийг эдлэх ёстой. Гэтэл энэ эрхээ эдэлж чадахгүй байна.

Тэгэхээр хүний эрх, эрх чөлөөний асуудал төрийн механизмд гүнзгий суух ёстой. Өөрөөр хэлбэл, төрийн нэг албан хаагч гэхэд л хүний эрх, эрх чөлөөг төрийн эрхээс дээгүүр гэдгийг мэдэрч ажилладаг байхыг хэлж байгаа юм. Манайд өнөөдөр ямар гэвэл, жанжиддаг, айлгадаг, цочоодог, дарамталдаг, гар хүндрүүлдэг, танил тал хардаг, нам дагадаг хэвээр байна. Энэ их ноцтой. Хүний эрхийн зөрчил ч маш их. Тэр дотроос төр хүний эрхийг зөрчиж байгаа нь хамгийн аймшигтай.

-Жишээ хэлээч?

-Манай улс ардчилсан хөгжлийн замыг аваад 25 жил хөгжиж ирэхдээ 1992 онд шинэ Үндсэн хуулиа баталж, түүнээс салбарласан бусад хуулиа гаргаж, хуулийн байгууллагынхаа тогтолцоог бий болгосон. Нэг ёсондоо хуулийн байгууллагынхан маань хүний эрхийн инженерүүд. Гэвч тэр систем дотор маш олон доголдол байгааг өнөөдөр бүгд харж байгаа.

Уг нь мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч, шүүх эмнэлгийн шинжээч, хэрэг бүртгэгч, өмгөөлөгч иргэний эрхийг төрийн хувцас өмссөнөөрөө далимдуулан зөрчвөл тэрийг хянаж.байдаг Прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах алба гэж 2002 онд байгуулагдсан байлаа. Энэ байгууллага өөрийн гэсэн эрх, үүрэгтэй, биеэ даасан хараат бус төрд үзүүлж байгаа хуулийн механизмыг эрүүл байлгахыг хөндлөнгөөс хянадаг байсан.

Харамсалтай нь их бага бүрэлдэхүүнтэй, цалин нь ч бага байлаа. Д.Галдаа прокурор гэж энэ албыг удирдаж байсан туршлагатай, нуруутай, юмны голыг олдог мундаг хүн байсныг монголчууд мэднэ. Гэтэл одоо энэ байгууллага байхгүй болсон. АТГ-тай нийлүүлснээс хойш юу болж байна вэ. Нөгөө “Үртэй хүн үрээрээ, биет хүн биеэрээ” гэдэг монголчууд өөрийн бие дээр ирээгүй бол надаас холуур байна яамай гэж хэнэггүй ханддаг том алдаатай.

Хэлмэгдэж яваа Доржийг хараад хэлмэгдээгүй Дулмаа юу ч ойлгодоггүй. Доржийн зовлон Дулмаа дээр ирэхээр сая дуугарч байх жишээтэй. Үүнийг нь олон жил төр барьсан эрх мэдэлтнүүд "Тийм шүү дээ, манайхан бүгдээрээ ойлготол хаа байсан юм” гэж асуудалд басамжилсан байдалтай ханддаг нь олон зүйл дээр харагддаг.

Миний харж байгаагаар бол алдсанд нь сургамж өгч, алдаагүйд нь сэрэмжлүүлж, бусдад нь анхааруулж төрийн ажил урагш явах ёстой юм. Гэтэл одоо алдсан хүн дээр нь тоглолт хийж, алдаагүйнх нь толгойг эргүүлж, бүр мэдэхгүй байгааг нь хуурч асуудлыг явуулж байна. Энэ нь маш ноцтой.

Өнөөдөр хууль, хяналтын байгууллагын өмнө байдаг тэр олон субъект, мөрдөн байцаагч, хэрэг бүртгэгч, прокурор, шүүх зэрэг ард түмний татварын мөнгөөр амьдарч, хувцас өмсч, цол авч байгаа тусгай ангилалтай хүмүүсийг хардаг. хянадаг байгууллагагүй болчихсон нь том аюул. Хэлмэгдлийн том уурхай.

- Хэсэг гишүүдийн өргөн барьсан Прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах албыг АТГ-аас тусгаарлах тухай хуулийн төслийн тухайд та юу хэлэх вэ?

-Мөрдөх албыг АТГ-тай нэгтгэснээр юу болж байгааг би сая хэллээ. Тэгэхээр хуучин хэвэнд нь оруулах ёстой. ҮАБЗ энэ асуудалд хандах гэж байгаа бол ер нь Монголын хуулийн тогтолцоо өөрөө ямар байна вэ, ямар байх ёстой вэ гэдгийг харах ёстой. Хуулийн тогтолцоо зөв байж, зөв механизмаар явж байж Монголд хүний эрхийн тухай ярина, Нэг газарт бүгд чихээд орчихсон бол юун хүний эрх болно. Тийм ч учраас монголчууд харж байна. Мөнгөтэй хүн хаана ч юу ч хийж болж байна.

Гадаадынхан Монголд нэг номерт байна, монголчууд бид эх орондоо тав, зургадугаарт байх шиг байна. Ялангуяа эгэл жирийн иргэд хүн дүрснээс хаягдсан, сонгуулийн үед хэрэглэдэг багаж болоод сууж байна.

Та монгол хүн л бол Ерөнхийлөгч байна уу, дугаар хорооны Дулмаа байна уу, асар их мөнгөтэй захирал байна уу, үүнээс үл хамаарч Монголд хэлмэгдэл бий болох вий нэг ч гэсэн хүнийг зүй бусаар хорьчих вий, тэр хүний хөдөлмөрийг нураачих вий, гэмтээчих вий, дэлхий дахинд нүүрээ тахалж байгаа ардчилсан нийгмээ гутаах вий, ардчиллынхаа эд эсийг гэмтээх вий, үүнийг олон түмэндээ зөв тогтоож өгөхсөн гэж бодох цаг болсон.

Мөрдөх албыг буулгах хэнд хэрэгтэй нь чухал юм.

Мөрдөх албыг буулгах хэнд хэрэгтэй нь чухал юм. Тиймээс хүн болгон анхааралтай хандах ёстой. Би Прокурорын дэргэдэх мөрдөн байцаах албыг АТГ-тай нийлүүлэх нь битгий хэл, харин ч тэр албыг бие даасан байдалд хүчтэй болгож зохион байгуулах ёстой гэж үзэж байгаа.

Тэгж байж АТГ-ын хэрэг бүртгэгчид хүний эрх зөрчиж байгаа эсэхийг Мөрдөн байцаах албанаас манаж, ард түмний өмнө үүргээ биелүүлэх ёстой юм. Гэтэл бүгдийг нийлүүлчихээр хэн нь хэнийгээ хянах юм бэ. Өнөөдөр авлигагүй юм Монголд хаана байна. Бүхнийг гар хүндрүүлж, наана уу, цаана уу гэж явж байна.

-Мөрдөх албыг АТГ-аас салгахаар rap дахь зэвсгээ алдсан мэт хүчгүйднэ гэсэн агуулгаар халдаад байгаа юм биш үү, зарим хүн?

-Өмнө нь Прокурорын дэргэдэх мөрдөх албыг нэр төдий байлгаж байсан. Түүнээс болж хуулийн салбарт завхрал маш их гарсан. Одоо та нар харж байгаа биз дээ, шүүхийн шинжээч хүн хүртэл төрсөн үрээ нэг хүүхэнтэй нийлээд зодоод алчихаж байна.

Гэтэл тэр эмэгтэй хэдэн жилийн ял авав, төрсөн эцэг нь хэдэн жилийн ял авав. Өмнөговьд хятадууд ирж чөлөөтэй газар ухаад, ухсан нүхэнд нь мал үхэж, эзэн нь хаая хүүе гээд очихоор шоронд аваачаад хийчихэж байна. Үүнийг ярихаар “..болохгүй, дээрээс нөлөөлж байгаа” гэдэг. Дээр гэж хэн юм бэ. Ямар ч албан тушаалтан “дээрээс” гэдэг. Тэр хэн юм бэ.

Уг нь Монголын ард түмний дээр тэнгэр, түүний дор монгол хүний нэг ширхэг ч үсийг гэмтээхгүй байхыг хуульчилсан Үндсэн хууль байгаа. Тэгвэл жижиг хэрэг гарсан ч нууц гэдэг.

Эсрэгээрээ хэргийг булах гэж, саармагжуулж займшуулах гэж дундаас нь заль мэх оруулах гэж, хэргийг хэрэг биш болгох гэж, хамгийн ядарсныг нь хохироож, хамгийн гайгүйг нь ял завшуулах гэж тэгж нууж байгаа юм. Тэгвэл АТГ байгуулагдаад хэдэн жил болж байгаа билээ.

-Арав хүрэхгүй жил байх аа, найман жил болж байгаа биз дээ?

-Энэ хэдхэн жилд Авлигатай тэмцээд байна уу, цэцэглүүлээд байна уу гэдгийг дүгнэмээр байна. Нөгөөтэйгүүр, АТГ-ыг хэн хянаад байгаа юм бэ. Авлигатай тэд үнэн голоосоо тэмцэж байна уу,тэр нэрийн дор авлига цэцэглүүлээд байна уу гэдгийг хэн хянаад байна. Тийм зүрхтэй, зоригтой хэн байна вэ, хэн ч алга.

Төрийн энэ хүчтэй хэлмэгдлийн машинд хэн ч өчүүхэн.

Тиймээс ард түмний зөвлөл байгуулж АТГ-ыг шалгах цаг болсон. Хар л даа, одоо бүр байчихаад хуулийн салбар дахь болохгүй, бүтэхгүйг ганц нэгээр ч болтугай сугалж цэвэрлэж байдаг Мөрдөн байцаах албыг аваад хармаандаа хийчихээр бүр баларлаа. Үүнийг хүмүүс хэлж байна.

Тэд чинь айж, ичихээ байжээ, яахав гээд ирж байгаа хохирогчид, эрх нь зөрчигдсөн иргэд манай төвд олон ханддаг. Энэ юуг харуулж байна гэвэл, Монгол Улс хэлмэгдлийн хаалгаа асар том онгойлгочихжээ. Төрийн энэ хүчтэй хэлмэгдлийн машинд хэн ч өчүүхэн. Бүх хүн хэлмэгдэнэ.

1939 оны хэлмэгдүүлэлтэд хургаа хариулж явсан хүү ч өртсөн, хэвлийдээ үрээ тээсэн эх хүн ч буудуулж байсан. Эрдэмтэн, докторууд нь ч буудуулж байсан. Өнөөдөр тэднийг буудаж алж, эд хөрөнгийг хурааж, хүүхдүүдийг нь эсэргүүний хүүхдүүд гэж нэрлэчихээд, сэтгэл санааны хохирлыг нь ч арилгаагүй, эд хөрөнгийн хохирлыг нь ч барагдуулаагүй.

Тэр үеийн хүүхэд, өнөөгийн 80-аас дээш настнууд нулимс нь хатаагүй, зүрхнийх нь шарх хэвээрээ байна шүү дээ. Энэ тохиолдолд хянадаг, шалгадаг, барьдаг, хорьдог тэр бүх байгууллагыг нэг тогоонд оруулах буруу.