Энэ удаагийн “76:?” буландаа УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэнг онцолж байна. Тэрбээр 2012 оны сонгуулиар Хөвсгөл аймагт бие даан өрсөлдөж, олонхийн саналыг авч чадсан билээ.

Ц.Даваасүрэн нь Төрийн албанд 20 жил зүтгэж, Эрчим хүч, Сангийн яам, БСШУЯ гээд гурван том салбарт ажиллаж, нөр их туршлага хуримтлуулсан нэгэн юм.   

- АМЛАЛТ

2012 оны сонгуулиар намууд янз бүрийн мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлж, сонгуульд орж байсан. Намд харьяалагдаж сонгуульд оролцсон гишүүд бол хувьдаа мөрийн хөтөлбөр дэвшүүлээгүй. Ердөө л намынхаа мөрийн хөтөлбөрийг бариад дайрсан гэхэд болно. Тэгвэл бие даан нэр дэвшиж байгаа хүмүүс хувьдаа мөрийн хөтөлбөр боловсруулж, ард түмэнд амлахаа амласан. Ц.Даваасүрэн гишүүн бие даагч учраас мэдээж тодорхой мөрийн хөтөлбөртэй орсон. 

Намууд бэлэн мөнгө, тэтгэвэр тэтгэмжтэй холбоотой амлалтууд ихийг өгч байсан бол тэрбээр нэр дэвшсэн тойрог болох Хөвсгөл аймагтаа болоод малчид, хөдөлмөрчдөд хэрэгтэй амлалт өгч байж. Тухайбал, залуу малчдад зориулсан орон сууц  буюу  байрны  хөнгөлөлттэй зээлийн тогтолцоог бий болгоно гэх мэтээр түүний амлалт үргэлжилнэ. Голдуу л хүмүүсийн аж амьдралд чиглэсэн амлалтууд байгаа. 

Мань хүнийг амлалтаа биелүүлсэн гээд тэнгэрт тултал магтах арга алга. Учир нь бие даагч битгий хэл эрх барьж байгаа намынхан ч амлалтаа олигтой биелүүлээгүй байна. Гэхдээ түүний амлалтууд АН-ын дэвшүүлсэн “Монгол хүн-2020” мөрийн хөтөлбөртэй зарим талаараа нийцэж, нийлж байгаа болохоор биелсэн зүйл бий. Өнөөдөр малчид найман хувийн зээлээр  орон сууц авах боломжтой л байгаа. Асуудал шийдэгдсэн. Ер нь Ц.Даваасүрэн гишүүн сонгогчидтойгоо ойрхон ажилладаг гишүүн. 

Тойргоо байнга эргэж, ард түмнийхээ тулгамдсан асуудлыг сонсч, болж өгвөл шийдэж өгөх талаас нь ажилладаг юм шиг санагддаг. Байсхийгээд л “Ц.Даваасүрэн гишүүн тойрогтоо ажиллалаа” гэсэн мэдээлэл гарч байдаг. 2014 онд гэхэд Жаргалант сумын дунд сургуулийн сурагчдын дотуур байрны асуудлыг шийдэж өгч, шинэ байртай болгоход дэмжин ажиллаж, нээлтэд нь оролцоод л явж байлаа.  Ер нь жилдээ хэд хэдэн удаа тойргоо эргээд, асуудлуудаа шийдээд явдаг. Энэ бүхнээс харахад, түүнийг амлалтаа биелүүлээгүй, сонгогдоод мартчихсан нэгэн гэж дүгнэхэд хэцүү.  Ер нь бол бие даагчийн байж болох хамгийн сайн хэмжээнд ажиллаж байгаа гэж л тодорхойлох гээд байна.  

- АМЖИЛТ

УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн

2012 оны сонгуулийн өмнө Ц.Даваасүрэн тэргүүтэй цөөнгүй гишүүд МАН-аас гарч байлаа. Тухайн үед МАН гишүүдээ хөөсөн ч гэж ярьдаг. Зарим нь нэр бүхий гишүүд МАХН руу урвасан ч гэж дүгнэдэг л юм. Харин Ц.Даваасүрэн гишүүн намаасаа гарсан. Тэгэхдээ өөр нам энэ тэр гэж яваагүй. Хөвсгөл аймагтаа очоод, бие дааж нэр дэвшсэн. Ер нь бол МАН-ынхан илүү мөнгө өгсөн, залуу гишүүддээ нэр дэвших тойрог өгөх зорилгоор нэр бүхий хүмүүсийг шахсан нь тэр үедээ ил болж л байсан. Энэ талаар олон ч хүн хангалттай ярьсан, хэвлэлүүд бичсэн. 

Харин Ц.Даваасүрэн гишүүн Хөвсгөлд очоод гарын үсэг цуглуулаад, жаахан судалгаа явуулахад л рейтингээрээ эрс ялгарч байсан юм даг. Энэ бол түүний амжилт. Яагаад амжилт гэж дүгнэж байна гэхээр Ц.Даваасүрэн гэдэг хувь хүн Хөвсгөлд ямархуу нэр хүндтэй вэ, тойрогтоо яаж ажиллаж байсан бэ гэдгийг нь энэ үйл явдал баталсан болохоор тэгж дүгнээд байна. Улмаар 2012 оны сонгуульд бие даан нэр дэвшээд, олонхийн санал аваад л гараад ирсэн. 

Өөрийг нь “жийсэн” намынхаа удирдлагуудын ам руу алгадаж чадсан нь бүр ч том ялалт байсан биз.  Улмаар сонгогдож гарч ирснийхээ дараа Төсвийн байнгын хорооны дарга болсон. Бие даагчдын зөвлөл байгуулсан.  Ер нь л амжилт арвинтай ажиллаж байгаа.  2012 оны сонгуулийн үр дүнд АН олонх болсон. Гэхдээ бие даан Засгийн газар байгуулах хэмжээнд хүртэл олуулаа болж чадаагүй. Тиймдээ ч сүүлийн хэдэн жил “Шударга ёс” эвсэл, МАН, ИЗНН гээд нэгдэж болох нам болгонтой нийлж байгаа. Бусад намууд ч сөрөг хүчний хэмжээнд байж чадаж байгаа юу гэвэл үгүй. 

Харин бие даагчдын зөвлөл, тэр дундаа Ц.Даваасүрэн гишүүн сөрөг хүчний үүргийг зөв, гайгүй гүйцэтгээд байна уу гэж харагддаг. Тэрбээр 2012 онд сонгогдсоноосоо хойш  Үндсэн хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Нийгмийн даатгалын сангаас олгох тэтгэвэр, тэтгэмжийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай, Малчны тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг нөхөн төлүүлэх тухай, Замын хөдөлгөөний аюулгүй байдлын тухай, Төсвийн албаны эрх зүйн байдлын тухай, Татварын мэргэшсэн зөвлөх үйлчилгээний тухай гээд олон хуулийн төслийг УИХ-д өргөн барьж, батлуулаад байгаа юм.

  Зарим гишүүд хууль санаачлах нь битгий хэл санаачилж байгаа багт нь ч орж ажиллаагүй гэхэд хилсдэхгүй. Гэтэл тэрбээр төсвийн байнгын хороон даргаар ажиллаж байхдаа төсөв мөнгөтэй холбоотой чухал хуулиудыг санаачилж, санаачлалцаж, өргөн барьж, батлуулж чадсан.  Энэ мэтээр амжилттай ажилласан гэж дүгнэх зүйл түүнд их байна. 

- АЛДАА
- ТЭНЭГЛЭЛ 

Ц.Даваасүрэн гишүүн зарим нөхдүүд шиг сонгууль дөхөхөөр л ард түмэндээ харагдах гэж янз бүрийн тэнэг үйлдэл хийгээд яваад байдаггүй хүн. Автобусанд сууж, эмнэлэг угааж, цас арилгах энэ тэр гээд явахгүй пиар хийж тэнэглэхгүй. Харин бие даагчдын зөвлөлийн хэдэн нөхдүүд хошуу дүрж болох бүхэнд л оролцоод яваад байгаа нь жаахан тиймхэн санагддаг.  

Банкны хугацаа хэтэрсэн зээл л гэнэ, хүүхдийн паркийн газар ярина.  Үл хөдлөх барьцааны тухай хуульд анхаарахыг сануулна. Төсвийн орлого тасарсныг судлах ёстой л гэнэ.  Эрүүгийн хуулийн зарим заалтыг эсэргүүцнэ. Сангийн сайдыг огцруулах гэж үзнэ. Энэ мэтээр тэдэнд хошуу дүрэхгүй асуудал гэж алга. За яах вэ, мэдээж бие даагчдын зөвлөл гэж яваа учраас байр сууриа илэрхийлж, ярих юмаа ярих нь зөв л байх. Гэхдээ аливаа зүйлд хэмжээ, хязгаар гэж байх ёстой.  

Оюутолгой, Тавантолгойтой холбоотой асуудлаар өнөөдрийг хүртэл зүсэн зүйлийн л юм ярьж байна. Тэглээ гээд өнөөдөр сайн сайхан болчихсон юм хаана байгаа юм. Зарим талаараа гай болж байж ч магадгүй. Сүүлийн үед нөхдүүд Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг их ярих боллоо. Ерөнхий сайд Оюутолгойн далд уурхайн гэрээнд гарын үсэг зурснаас л энэ асуудал үүссэн. Тэр үед Ц.Даваасүрэн гишүүн  “Хөрөнгө оруулалтын дүнг УИХ-ын  зөвшөөрөлгүйгээр нэмэгдүүлж Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын гэрээнд гарын зурсан байна. Оюу толгой үр ашиггүй байгааг та бид мэднэ. 

Тиймээс Оюу толгойн үр ашгийг дээшлүүлэх асуудал яригдсангүй. Нийт борлуулалтын 4-5 хувь Монголд үлдэж байна. Бидэнд баялгийн мөнгө орж ирэхгүй, дусал шиг 4-5 хувь л орж ирж байгаа. Энэ бол буруу юм. Оюу толгой хөрөнгө оруулалт биш зээл шүү. Бид анхны хөрөнгө оруулалтын зээлээр өдөрт нэг сая ам.долларын зээлийн хүү, төлбөр төлж байгаа. Гаднынхан аймшигтай тархи угаадаг юм байна. Ашиггүй гэрээг ахиад нэг шат ахиуллаа” гэж ирээд л ярьж байсан. Одоо ч Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлыг тавьж, гарын үсэг зурж, янз бүр болж л байгаа.  Яах вэ, үнэхээ алдаатай бодлого хэрэгжүүлээд, улс орныг алаад байгаа бол асуудал тавилгүй л яах вэ. Гэхдээ жаахан юман дээр өлгөж аваад л, дайраад байвал бас ч юу билээ.

 Уг нь засаг төр нь тогтвортой, бүтээн байгуулалт нь урагштай, явах ёстой зүйлс нь замаараа явж л байвал хэрэгтэй байна. Оюутолгойн асуудал дээр өнөөдөр ямар үр дүн хүрэв. Харин ч олон хүн ажилгүй сууж байгаа. Тэгэхээр бие даагчид хэтэрхий олон асуудалд хошуу дүрж, огцруулна, шалгуулна, тэгэх ч ёстой, ингэх ч хэрэгтэй гэж дайрдгаа больчихвол таарах юм.Мэдээж гол дүрийнх нь нэг Ц.Даваасүрэн гишүүн учраас түүнд ч бас энэ үгийг хамаатуулах гээд байна. 

- ИРЭЭДҮЙ

УИХ-ын гишүүн Ц.Даваасүрэн

Яг үнэндээ 2016 оны сонгуулиар түүний сонгогдох магадлалыг 50:50 гэж таамаг дэвшүүлэх гээд байна. 2012 онд МАН-аас хэл амтайхан гарч, Хөвсгөлд бие даан өрсөлдөж ялсан. Магадгүй намаасаа гарсан, шулуухан хэлбэл, “жийгдсэн” нь түүний рейтингийг суга өсгөсөн ч байж болох. Гэхдээ түүний нэр хүнд, хийсэн бүтээсэн нь мэдээж илүүтэй нөлөөлж байгаа л даа.  Хувь хүний чадвар, ноён нуруу, төрийн албанд ажилласан туршлага, чадвар гээд олон хүчин зүйл бий. Сонгогчдын саналыг авахад нөлөөлөх зүйлсийг дурьдаад байгаа санаатай.  

Тэр утгаар нь аваад үзвэл Ц.Даваасүрэн гишүүн бие дааж өрсөлдөөд л Хөвсгөлөөс нэгээр гараад ирж мэдэх юм. Тэгээд ч ард түмэн намын нэр харж биш хувь хүний чадвар, чансааг харж сонголтоо хийдэг болж байгаа өнөө үед бүр ч магадлал өндөртэй. Ер нь улс төрийн намууд бие даагчдаас багагүй эмээж  байгаа. Тиймдээ ч намаараа нэгдсэн хүмүүсийг сонгох нь зөв гэсэн пиар хийж эхэлсэн.  Тэгвэл нөгөө талаас нь хараад үзье. 

Мэдээж нэр дэвшигчийн мөрийн хөтөлбөр, амлалт гэдэг эрх барьж, шийдвэр гаргаж, хэрэгжүүлэх боломжтой үед л биелэх боломжтой. Мэдээж өнгөрсөн гурван жил гаруйн хугацаанд түүнийг хэрхэн ажилласан, ямар амлалтаа биелүүлсэн гэдгийг хөвсгөлчүүд мэдэж байгаа байх.  Дээрээс нь ирэх сонгуулиар хоёр том намаас хэн Хөвсгөлийг зорих нь вэ гэдгээс ч түүний хувь заяа хамаарч магадгүй юм.