Өргөн барьсан он, сар, өдөр: 2014.05.16

Баталсан он, сар, өдөр: 2015.02.12

Хүчин төгөлдөр мөрдөж эхэлсэн он, сар, өдөр: 2015.07.01

Хуулийн зүйл, заалт: 9 бүлэг, 24 зүйлтэй

Улс, үндэстэн бүрийн тусгаар тогтнол, энх тайвны билэгдлийн нэг бол яах аргагүй хэл соёл байдаг.

Харин дэлхийн улс орон хөгжиж, даяарчлагдахын хэрээр үндэстний хэл соёл устан, үгүй болох аюул тулгарч байна. Өдөр тутмын хэлэнд харь үг хэрэглэж, гудамж талбайн хаяг, шошго бүрийг гадаад хэлээр нэрлэж, үгийн баялаг санд харь үг нэвт, шувт нэвтрэх нь хэл, соёл устаж, уусан бүдгэрэх аюулын дохио юм. Тийм ч учраас улс орон бүр эх хэлээ хамгаалахаар тусгай хуулийг батлан гаргадаг.

Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хүн бүр монгол хэлээр бичнэ

2003 онд батлагдсан “Төрийн албан ёсны хэлний тухай” хуульд хэлийг нийгмийн харилцааны үндсэн хэрэглүүр болох талаас нь төдийлөн зохицуулаагүй. Зөвхөн төрийн албан хэрэг хөтлөлтийн хэмжээнд л тусгасан сул талтай байв.

Харин Монгол хэлний тухай хуулиар монгол хэлээ эзэмших, хэрэглэх, хамгаалах асуудлыг, улам боловсронгуй болгохоор хуульчилжээ.

Монгол хэлийг хамгаалж хөгжүүлэх нь төр, иргэн, хуулийн этгээд болоод Монголын нутаг дэвсгэрт оршин суугаа гадаадын иргэн болон бусад хуулийн этгээд бүрт хамаарах эрхэм үүрэг юм.

Хуульд энэ мэт заалтуудыг тусгаж өгснөөр иргэн бүр үндэсний бичиг соёлдоо анхаарч, монгол бичгийн мэдлэгээ түлхүү эзэмшин судлах боломж нээгдэж байна.

Уг хуулийн төсөлд төрийн болон албан байгууллага, хуулийн этгээд бүр албан бичгээ кирилл үсгээр хөтлөн явуулж байхаар заажээ. Мөн их, дээд сургуульд элсэгчид болон төрийн албан хаагчийн шалгалт өгөх хэн бүхэн кириллээр болон монгол бичгээр шалгалт өгнө. Монгол бичгийн чадварыг хүн бүрт эзэмшүүлэхийн тулд зургадугаар ангиас эхлэн төгсөх анги хүртэл нь тусгайлсан хөтөлбөрөөр заахаар болсон. Энэ нь сурагчид бага ангиасаа л гадаад хэлийг сурахаас гадна үндэсний хэл бичгээ сурч эзэмшихэд дөхөм болох ололттой хуулийн заалт юм. Хуульд энэ мэт заалтуудыг тусгаж өгснөөр иргэн бүр үндэсний бичиг соёлдоо анхаарч, монгол бичгийн мэдлэгээ түлхүү эзэмшин судлах боломж нээгдэж байна.

Хуулийн хүрээнд төрөлх хэлээрээ зөв бичиж сургах төрийн бодлогыг дэмжин Шинжлэх ухааны акедемийн бүтцэд Хэлний бодлогын үндэсний зөвлөлийг ажиллуулна. Тус зөвлөл нь эх хэлээ хайрлан хамгаалах, монгол хэл, бичгийн хэрэглээг өргөжүүлэх, зөв бичих дүрэм, түүний өөрчлөлтийг хэлэлцэн батлах үүрэг хүлээсэн байгууллага юм. Төрийн зүгээс хэл бичлэгийн талаар үүрэг бүхий байгууллагатай болсноор маргаантай бичигдэх үгс болон зөв бичлэгийн дүрмийг нэг мөр цэгцлэх боломжтой болж байна.

Хуулийн зарим заалт хэрэгжихгүй байна

Хууль өнгөрсөн оны долдугаар сарын нэгнээс хэрэгжиж эхэлсэн. Гэхдээ одоо хүртэл хуулийн зарим заалт цаас хэвээр л байна. Тухайлбал, ОНМХ-ийн хэрэгсэлд монгол хэлний зөв бичлэгийн дүрмийг чанд баримтлах тухай болон, зөв бичлэгийн нэгдсэн дүрмийг батлан, гаргах асуудал ч одоо хэр нь бодит ажил болоогүй, хүлээгдсээр байна. Гудамж талбай, албан байгууллагын нэр, хаяг, нийтийн зар мэдээг кирилл үсгээр бичиж, байршуулна гэдэг заалтыг хэрэгжиж байгаа нь нүдэнд ил байна. Энэ мэт хэрэгжиж эхэлсэн хэдий ч амьдралд биеллээ олж чадаагүй хуулийн зүйл заалт цөөнгүй байна.

Хуультай холбоотой экспертүүдийн байр суурь

Боловсролын хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний ахлах ажилтан, доктор, профессор Д.Баттогтох

“УИХ-аас 2015 оны хоёрдугаар сарын 12-ны өдөр батлагдсан Монгол хэлний тухай хууль нь урьд өмнө гарсан Төрийн албан ёсны хэлний тухай хуулийг бодвол бүх нийтийн хэлний хэрэглээг нийгмийн бүх салбарт зохицуулснаараа онцлог. Харин энэ удаагийн Монгол хэлний тухай хуулийг Монгол Улсын иргэд, төр улсын болон аж ахуй нэгж байгууллагууд, Монголд ажиллаж амьдарч буй гадаадын иргэд монгол хэлийг хэрхэн зөв хэрэглэх, хөгжүүлэх, хамгаалах, хадгалах талаар олон талын зүйл заалт орсноороо өвөрмөц болсон юм”

МУИС-ийн багш, доктор, профессор Ш.Чоймаа

Монгол хэлний тухай хуулийг баталсан нь яах аргагүй цагаа олсон зүйл. Харин ч оройтож баталлаа. Одоогийн мөрдөгдөж буй хуульд олон тодорхой заалтууд орж болох байсан ч олон удаагийн хэлэлцүүлгийн үеэр зарим зүйлийг хасаж, танасан. Гэхдээ хууль сайн болсон гэж бодож байна.

МУИС-ийн Монгол судлалын Хүрээлэнгийн гүйцэтгэх захирал Ж.Бат-Ирээдүй

Хүмүүс гол анхаарлаа монгол бичиг үсэгт төвлөрүүлээд байгаа болохоос биш энэ бол “Монгол хэлний тухай” хууль шүү дээ. Хэл гэдэг маш өргөн ойлголт. Үүнд хэл, бичиг, түүний хэрэглээ, бичгийн соёл, зөв бичих дүрэм, журамлах толь бичиг, боловсролын байгууллагад заах тогтолцоо, хэм хэмжээ гээд олон зүйл орно. Эдгээрийг хуульчлахаас гадна монгол хэлний төлөө байгууллагууд ямар үүрэг хүлээж, эрх эдлэх юм бэ гэдгийг зохицуулж байна. Төрийн хэлний тухай хууль бол харьцангуй жижиг хүрээнд ажиллаж байсан. Харин Монгол хэлний тухай хууль бол маш өргөн хүрээнийх.

-Хуулийн зарим онцлох заалт

Төрөөс олгосон зөвшөөрлийн дагуу гадаад хэлээр сургалт явуулдаг болон гадаад хэл заах тусгай зөвшөөрөл бүхий ерөнхий боловсролын сургуулиас бусад ерөнхий боловсролын сургуульд гадаад хэлийг тавдугаар ангиас эхлэн зааж болно.

- Бүх шатны сургалт, эрдэм шинжилгээний ажилд шинжлэх ухааны нэр томьёог монгол хэлнээ орчуулан хэрэглэхийг эрхэмлэнэ.

- Монгол Улсад аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхэлж байгаа гадаадын хуулийн этгээд, төрийн бус байгууллага Монгол Улсын төрийн байгууллага, иргэнтэй монгол хэлээр харилцаж, санхүү, татвар, хөдөлмөр, ажлын байрны аюулгүй байдал, эрүүл ахуйн холбогдолтой баримт бичиг, мэдээллийг монгол хэлээр үйлдэнэ.

- Их, дээд сургуульд элсэгчдээс авах элсэлтийн ерөнхий шалгалт болон төрийн албанд анх орох иргэнээс авах монгол хэлний шалгалтын агуулгын дөрөвний нэгээс доошгүй хувь нь үндэсний бичгийн мэдлэгийг үнэлэхэд чиглэнэ.

- Монгол Улсын Ерөнхийлөгч, Улсын Их Хурлын дарга, Ерөнхий сайдаас гадаад улсын адил төвшний албан тушаалтанд илгээх албан бичиг, захидлыг үндэсний бичгээр үйлдэж гадаад хэлээрх орчуулгыг хавсаргана.

- Олон нийтийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, хэвлэн нийтлэх үйл ажиллагаа эрхэлдэг байгууллага дараах үүрэг хүлээнэ.

- Монгол хэлний зөв бичих дүрэм, орчин цагийн утга зохиолын монгол хэлний хэм хэмжээг чанд баримтлах

- Сэтгүүлч, хэвлэл мэдээллийн ажилтны мэргэжлийн ур чадварын шалгалтад монгол хэл, бичгийн мэдлэгийн шалгуур тогтоосон байх;

“Монгол хэлний тухай” хуультай танилцаж, санаа бодлоо илэрхийлэхийг хүсвэл энд дарна уу.

Эх хэлээ хамгаалах эхний алхам