МАН-ын удирдлагууд сонгуульд МАХН-тай эвсэхгүй, дангаараа оролцохоо мэдэгдлээ.

Хоёр өдөр үргэлжилсэн Бага хурлын хуралдааны шийдвэрийн талаар тус намын дарга М.Энхболд, ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга С.Бямбацогт, гишүүн Н.Энхболд, Ч.Хүрэлбаатар мэдээлэл хийсэн юм.

70 гаруй хувийн ирцтэй тус хуралдааны ихэнх цагийг мөрийн хөтөлбөр хэлэлцэхэд зориулсан болохыг намын дарга онцолсон. Мөн тэрбээр УИХ-д бие дааж сонгогдсон Ц.Даваасүрэн, Х.Болорчулуун нар МАН-ын гишүүнчлэлээ сэргээснийг дурдаад, "Тэр хоёр гэхээс илүү нам бус хүмүүс, тэднийг дэмжигчдийн дуу хоолойг шийдвэр гаргах түвшинд хүргэх үүднээс Ц.Даваасүрэн гишүүнийг Удирдах зөвлөлд оруулсан" гэв.

Харин МАХН эвсэх тухайд ажлын хэсгийн түвшинд тохиролцсоноосоо буцаж, итгэл эвдсэн нь Бага хурлаас хамтран ажиллах боломжгүй гэсэн шийдвэр гаргахад хүрсэн гэнэ. МАН-ын дарга М.Энхболд "Эвсэх асуудлаар яриа хэлэлцээ эхлэх үед манай нам 80:20, МАХН 60:40 гэсэн харьцаагаар хамтрах санал тавьж, эцэст нь ажлын хэсгийн түвшинд 33:67 гэсэн хувиар тохирсон.

33:67 гэдэг тоо 80:20, 60:40-ийн алинд ойр, хэн нь хүлээцтэй, хүндэтгэлтэй хандсаныг илэрхийлж буй. 4 жил удирдлага болгон авч явах ёстой баримт бичгээ 4 хонолгүй өөрчилсөнд итгэл алдарсан. Гэхдээ МАХН-ын жирийн гишүүдэд хандаж хэлэхэд, энэ удаагийн сонгуульд эвсэж чадаагүй ч гэсэн, ер нь цаашдаа хагарсан шаазан эвлэнэ гэдэг шиг энэ хоёр нам эвлэж, нэгдэх асуудал байсаар байх болно. Байлгахын төлөө би зүтгэнэ" гэсэн юм.  

Ингээд тэд сэтгүүлчдийн сонирхсон асуултад хариуллаа.

МАХН-ын жирийн гишүүдэд хандаж хэлэхэд, энэ удаагийн сонгуульд эвсэж чадаагүй ч гэсэн, ер нь цаашдаа хагарсан шаазан эвлэнэ

-Өчигдөр танай Бага хурал 2-3 цаг завсарласан. Ингэхдээ Н.Энхбаяртай Төрийн ордонд уулзсан гэсэн мэдээлэл байна. Уулзаж, юу ярилцсан юм бэ?

М.Энхболд: -Бид МАХН-д 16.00 цаг гэхэд эвсэх, эсэх асуудлаар хариу өгөөч гэсэн. Сонгуулийн хуульд зааснаар холбогдох байгууллагуудын тавьсан шаардлагын дагуу 20-ны 17.30 цаг гэхэд бид мөрийн хөтөлбөрөө өргөн барих ёстой. Бид хоёр өдрийн турш хэлэлцсэн мөрийн хөтөлбөртөө Бага хурлын гишүүдийн гаргасан саналын тодорхой зүйлүүдийг тусгах шаардлагатай байна гэсэн. Ингээд бид 17.00 цаг хүртэл хүлээсэн.

Ямар ч хариу ирээгүй учраас Бага хурлаа өндөрлүүлэх тухай ярьж эхлэн, дотоод шийдвэрүүдээ баталсан. 18.00 цагийн үед манайд нэг бичиг ирсэн. Хоёр намын даргыг ажлын хэсгийнхэнтэй уулзуулах санал тавьсан. Ингээд 18.00 цагийн орчимд өндөрлөх гэж байсан Бага хурлын үйл ажиллагааг зогсоож, 00.00 цаг хүртэл хүлээлгэсэн. Төрийн ордонд очиж МАХН-ын ажлын хэсэг болон даргатай нь уулзсан.

Уулзах хүсэлт тавьсан тал саналаа хэлсэн. Нэгдүгээрт, зөвшилцсөн зүйл дээрээ орж байгаа нэмэлт, өөрчлөлтүүдийг авч үзээч, орон нутагт манайх үнэхээр хүнд байна гэсэн. Хоёрдугаарт, 20-нд мөрийн хөтөлбөрийг заавал аудитын байгууллагад өгөх ёсгүй гэсэн. Гуравдугаарт, УИХ-д нэр дэвшүүлэхээр тохирсон тоонд тодорхой санал тавьсан. Үүнд пропорциональ хувилбараар нэр дэвшүүлэхээр МАХН-д ногдсон 10 суудлын зургааг нь жагсаалтын эхний 15-д заавал бичнэ.

Тус намаас можаритар хувилбараар нэр дэвшүүлэх 15 хүн 48 тойргийн эхэнд сонголтоо хийнэ, дараагийн 33-т танайх хүнээ тавь гэсэн. Энэчлэн дахин дахин нэмж санал тавьж байгаагаас үзэхэд МАХН-ын удирдлага ерөөсөө эвсэх талд хичээл чармайлт гаргах бодолгүй, асуудлыг улам хүндрүүлж  байгаа нь биднийг хойш суулгах бодлого барьж байгаа юм байна гэж бодоход хүргэсэн. Ингээд МАХН-ын даргатай уулзаж, санал бодлыг нь сонссон учраас сонгуулийн асуудал эрхэлсэн төрийн байгууллага 20-ны 17.30 цаг гэхэд мөрийн хөтөлбөрөө хүлээлгэн өг гэж хэлчихээд байхад эвсэх гэж байгаа намынхаа удирдлагын үгэнд орж, цаг хугацаа хойшлуулж чадахгүй.

Сонгуульд эвсэж ороод амжилттай оролцохнь чухал. Гэхдээ сонгуульд оролцох нь ялалтаас илүү чухал. Орж чадахгүй бол ямар ялалт байх билээ. Тиймээс хуулийн ямар нэг зөрчилгүйгээр орох ёстой гэсэн байр сууриндаа хатуу байсан.

-Эвсэх асуудлыг үүгээр цэглэж байна гэсэн үг үү. Магадгүй сонгуулийн үр дүнгээс хамааран ул асуудлыг дахин ярих уу?

М.Энхболд: -Сонгуулийн үр дүн ямар гарахыг өнөөдөр хэн ч мэдэхгүй. Бид ялахгүй бол Монгол орны өнөөгийн нөхцөл байдал хүндэрсэн хэвээр байх нь, ард түмний аж амьдрал сайжрахгүй нь, гадаад ертөнцөөс бидэнд ирүүлэх хандлага өөрчлөгдөхгүй нь гэж үзэж байгаа. Магадгүй бид хэнтэй эвсэхгүй төр засгийг авч явах боломж гарах байх гэж найдаж байна.

Ер нь бол сонгуулийн дараа олонхгүй УИХ бүрдвэл хэнтэй ч эвсэж энэ улс, эх орны төлөө зүтгэхэд бэлэн.Өчигдөр муудсан, өнөөдөр ярих юм байхгүй гэсэн зүйл байхгүй. Улс орон, ард түмний эрх ашгийн төлөө хэнтэй ч уулзаж, шинэ асуудал ярьж, хамтран ажиллах бололцоотой.    

-Ч.Хүрэлбаатар, Улаан нар Төрийн ордонд тохиролцсон асуудлуудаараа мэдээлэл хийж байхад МАХН-ын дарга АН-ын даргатай уулзаж, ажлын хэсгийн дүгнэлтийг харуулан хэлэлцээр хийх маягтай явж байсан гэх мэдээлэл байна. Үүнд танай нам яаж хандаж байна вэ?

Ч.Хүрэлбаатар: -Ч.Улаан гишүүний хамт мэдээлэл өгсний дараа МАХН-ын дарга АН-ын удирдлагатай уулзсан гэсэн мэдээлэл бидэнд ирсэн. Та бүхэн санаж байгаа бол бид өчигдөр МАХН-ын ажлын хэсэгт бичиг хүргүүлсэн. Юуны түрүүнд,та бүхэн хэлэлцэж, тохирсон зүйлээсээ буцаж байна, МАН-тай хамтарч сонгуульд оролцохоо мэдэгдээд, санамж бичигт гарын үсэг зурсны дараа бусад намын удирдлагатай уулзаж, яриа хэлэлцээ хийгээд байгаа нь байдлыг тодорхой бус болгож байна гэсэн. Бид тэднийг уулзаж байхыг хараагүй. Гэхдээ бидэнд өгсөн хариундаа "Бидний бусад намтай уулзаж, ярилцсан зүйл нь МАН-тай эвсэхэд нөлөөлөхгүй" гэсэн. Тэгэхээр тэд уулзсан, хэлэлцсэн зүйл байгаа байх гэж бодож байна.

-Ажлын хэсэг 10 удаагийн уулзалтаар тохиролцоонд хүрч чадсан. Энэ нь Н.Энхбаяр даргын оролцоо тэр хүртэл байхгүй байсан гэсэн үг үү.

Ч.Хүрэлбаатар: -МАХН-ын ажлын хэсэг дотооддоо ажлаа хэрхэн зохион байгуулж байсныг мэдэхгүй. МАН-ын ажлын хэсэг уулзалт бүрийн үр дүн, хэлэлцэж ярилцсан зүйлээ намынхаа удирдлагад тухай бүрт нь танилцуулж, зөвшилцөж байсан.

-Танайх мөрийн хөтөлбөрөө МАХН-тай эвссэн болон эвсээгүй тохиолдолд гэж хоёр хувилбараар гаргасан байсан уу?
С.Бямбацогт: -Сонгуулийн мөрийн хөтөлбөр боловсруулах хоёр ажлын хэсэг тус тусдаа байгуулагдсан байсан. МАН-ын мөрийн хөтөлбөр боловсруулах ажлын хэсгийг би, МАХН-ыг Батлан хамгаалахын сайд Ц.Цолмон хариуцаж байсан юм билээ. Эвсэх асуудал нэлээд хүчээ аваад ирэхээр мөрийн хөтөлбөрөө хэрхэн нэгтгэх вэ гэдгийг ярилцсан. Үүнийг Ц.Цолмон сайдтай уулзаад хоёр намын мөрийн хөтөлбөрийг нэг өдрийн дотор нэгтгэх цаг хугацааны боломж байна гэж үзсэн.

Хоёр тал ойлголцож болох нь гэж харсан. Өчигдөр орой 18.00 цаг хүртэл МАН-ын мөрийн хөтөлбөр батлагдаагүй байсан. МАХН-ынхан 15.00 цагийн үед сонгуульд дангаараа оролцоно гээд мөрийн хөтөлбөрөө баталчихсан байсан. Бид эвсэж орж магадгүй гэж хүлээж байсан. МАН-ын мөрийн хөтөлбөр ард түмний санаа бодолд тулгуурласан, өнөөдөр нийгэмд тулгамдаад байгаа асуудлыг шийдвэрлэсэн.

Өнгөрсөн хугацаанд манайх "Бид хамтдаа" аяныг зохион байгуулж, орон даяар иргэдийнхээ үгийг сонслоо. "Бид хамтдаа" үндэсний форумаар эрдэмтэн, мэргэдийнхээ санаа бодлыг сонсч, жил гаруйн хугацаанд мөрийн хөтөлбөр боловсрууллаа. МАН зүүн төвийн үзэл баримтлалтай, хүнийг нэгдүгээрт тавьдаг нам. Энэ үүднээс МАН-ын мөрийн хөтөлбөр гэдэс цатгалан, мөр бүтэн амьдрах бололцоо боломжийг ард иргэддээ өгөхөд тулгаарлаж боловсруулсан.Бид мөрийн хөтөлбөртөө хүүхдээ харж хүмүүжүүлж байгаа ээжүүдэд цалин олгох,  өнөөдөр оюутнуудын 30 хувь оюутны 70 мянган төгрөг авч байгаа.

Тэгвэл бид оюутнуудад 100 хувь өгөхөөр тусгасан. Ардын нам, Ардчилсан нам хамтарч Засаг барих үедээ ярьж байсан 1072 ширхэг хувьцааг амь оруулах, үр шимийг нь иргэдэд хүртээх асуудлыг оруулсан байгаа. Энэ хямралтай хүндрэлтэй үеийн МАН-ынхан ард түмэнтэйгээ хамтдаа давж чадна.

Энэ хоёр намын олон зуун мянган гишүүд дэмжигчдийн дөрөв, таван жил хүсч мөрөөдөж байгаа зүйл нөгөө талын тавьсан бүтэхийн аргагүй саналуудаас болж бүтэлгүйтсэнд гишүүд сэтгэл дундуур үлдсэн.

-Бага хурлыг даргалсан хүний хувьд асуухад МАХН-тай эвсэх эсэх асуудалд Бага хурлын гишүүдийн  байр суурь ямар байсан бэ?

Н.Энхболд: -Энэ хоёр намын эвсэх нэгдэх асуудал сая ярьж байгаа юм биш. Ер нь МАН-ыг хагалснаас хойш манай хоёр намын жирийн гишүүдийн дунд хүлээлт их байсан. Бид хамтарч байж улс орныг зөв удирдаж чиглүүлнэ гэдэг хандлага байнга байсан. Сая намын Бага хурлын өмнө ажлын хэсэг байгуулагдаж, олон удаагийн уулзалт зохион байгуулсан. Их хүчин чармайлт гаргасан. Бага хурлын гишүүд тодорхой ойлголттой байсан. МАХН-тай эвсэх асуудлыг Бага хуралд танилцуулсан.

Би хурал удирдаж байгаа хүн учраас уур амьсгалаа мэдрэхийг хичээсэн. Танилцуулахад манай нам их буулт хийсэн байна гэж Бага хурлын гишүүд хэлж байсан. Гэхдээ улс орны эрх ашгийн үүднээс эвсэх асуудлыг цааш нь явуулах ёстой гэдэгт нэгдсэн. Энэ дагуу яриа хэлэлцээ явж байсан. МАХН-аас саналаасаа буцсан бичиг ирсний дараа ярилцах хэрэгтэй болсон. Нэг оролдож үзээд бүтэхгүй бол  цаг хугацаа тулсан үед явуулахаас өөр аргагүй. Бүртгүүлээгүйгээс болж сонгуульд оролцох эрхээ хасуулахвий гэдэг уур амьсгал байсан.

Гэтэл МАХН-ынхан мөрийн хөтөлбөрөө баталчихлаа гэдэг мэдээ ирсэн. Энэ хүмүүст олон зүйл бодогдуулсан.  Дараа нь МАХН-аас уулзах санал тавьсан. Бага хурлаа дуусгалгүй ямар санал тавих нь вэ гэдгийг сонсох хэрэгтэй гэж үзээд хурлаа завсарлуулж, дөрвөн цаг хүлээсэн. Энэ хооронд заалны уур амьсгал "манай намын зүгээс чадах бүхнээ хийлээ, МАХН-ын удирдлагуудад эвсэх бодол анхнаасаа байгаагүй юм байна" гэдэг талруу эргэсэн.

МАХН-тай эвсээгүй нь манайхаас  болоогүй шүү гэдэгт Бага хурлын гишүүдийн сэтгэл амар байсан болов уу. Гэхдээ энэ хоёр намын олон зуун мянган гишүүд дэмжигчдийн дөрөв, таван жил хүсч мөрөөдөж байгаа зүйл нөгөө талын тавьсан бүтэхийн аргагүй саналуудаас болж бүтэлгүйтсэнд гишүүд сэтгэл дундуур үлдсэн. Бид сонгуульдаа оролцоно, ялна. Гэхдээ хаалга хаалттай биш нээлттэй байгаа. Эхний ээлжинд анхан шатанд хамтрах юмсан гэж байгаа МАХН-ын гишүүд, дэмжигчид хүсвэл удирдлага нь ч гэсэн бидэнтэй сонгуулийн дараа хамтарч ажиллах боломж байгаа гэдэг ойлголттой Бага хурал өндөрлөсөн.

Ж.Мөнхбат: -МАН дангаараа, ямар нэг намтай эвсэхгүйгээр 2016 оны сонгуульд оролцох нь ойлгомжтой болсон. Эцсийн мөч хүртэл, Бага хурлаа 2-3 удаа завсарлуулан байж эвсэх гэсэн хүлээлтэд хариу өгөх зарчим баримталсан. Харамсалтай байна. Олон зуун мянган гишүүн, дэмжигчийн маань 4-5 жил хүлээсэн зүйлийг улс төрийн зөвшилцөл, эвслийн механизмыг ашиглаж хийх гэсэн тохиролцоо, наймааны хэрэгсэл болж хувирах гээд байсан.

Магадгүй хэт хүч тулгасан, хүлээж авахын аргагүй болзол тавьж байсан учраас эвсэх асуудал боломжгүй боллоо. МАН өнөөдөр Сонгуулийн тухай хуулийн дагуу мөрийн хөтөлбөрөө Үндэсний аудитын газарт хүргүүлж байгаа. Сонгуулийн бэлтгэлээ базааж, ялалтын төлөө ажиллах болно.