Энэ удаагийнхаа "Би Монголоо ингэж хөгжүүлнэ"буландаа УИХ-ын гишүүн Г.Баярсайханыгурьж, ярилцлаа.

-Та эх орныхоо ирээдүйн хөгжлийн төлөө ямар зүйл хийх хүсэл  эрмэлзэлтэй явна даа. Мэдээж олон зүйлд санаа зовж явдаг байх?

-Өнөөдөр манай улсад хөгжлийнхөө зам, гарцыг тодорхойлох чухал цаг үед ирээд байна. Энэхүү салаа замын эхэн дээр бид бусад орны туршлага, хөгжлийн чиг хандлагыг харгалзан үзэж хамгийн оновчтой үр дүнд хүрч болох замаар нь явах хэрэгтэй. Монгол Улсын газар доорх баялаг дэлхийн зах зээл дээр үнэ цэнэ нь асар ихээр нэмэгдэж байна. Цаашид ч нэмэгдэх өргөн боломжтой. Түүнчлэн дэлхийн эдийн засгийн төв Ази тив рүү хазайж эхэлж байна. Энэ нь бидний баялаг Азийн улс орнуудад баталгаатай зах зээлээ олох нь тодорхой болж байна гэсэн үг. Гэхдээ уул уурхай бол тодорхой хугацаанд л ашгаа өгдөг баялаг. Манай улстөрчид, бодлого тодорхойлогчид энэхүү баялагийг нэгэн цагт дуусна гэдгийг ойлгох хэрэгтэй. Одоогоор нэгэнт ашиглаад явж байгаа болохоор хөрсөндөө асгаад салхинд хийсгээд явах хэрэггүй байх.

-Салхинд хийсгэхгүйн тулд яах ёстой вэ таны бодлоор?

-Боловсруулах үйлдвэрүүдийгбайгуулах нь нэн чухал. Нэмүү өртөг шингэсэн энэ төрлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг бий болгох хэрэгтэй. Манай улсын газар зүйн байрлал, байгаль экологийн нөхцөл байдалтай хөгжлийн гарцаа зайлшгүй уялдуулан бодох ёстой. Өнөөдөр манайхан цэвэр уул уурхайд тулгуурласан хүрэн эдийн засагтай гэж их ярьдаг. Үүнийгээ ногоон эдийн засаг руу шилжүүлэх асуудлыг ярих хэрэгтэй. Байгаль орчны онгон төрхөөрөө дэлхийд гайхагдах төвшинд бид очих хэрэгтэй байна.Түүнчлэн Англи улс бол сэргээгдэх эрчим хүчийг хөгжүүлэхийн тулд төрөөс нь төрөл бүрээр дэмжиж тодорхой хөгжилд хүрсэн. Далайн түрэлтийг хүртэл ашиглан усан цахилгаан станц байгуулж байгаа шүү дээ. Үүнийг дурдах болсон шалтгаан нь Монгол Улс өөрөө салхин болон нарны эрчим хүчний асар их нөөцтэй. Иймээс үүнийгээ ашиглах хэрэгтэй байна. Өнөөдөр манай улстөрчид нүүрс ашигладаг эрчим хүчний сайхан цахилгаан станц барина гэж ярьж байна. Болохгүй зүйл байхгүй. Гэхдээ нүүрсээ шатаах тусам агаар мандалд гаргаж байгаа С02-ийн хэмжээгээрээ дэлхийд мөнгө төлнө шүү дээ. Тэгэхээр Монгол Улс нар салхины сэргээгдэх эрчим хүчний ашиглалтаар дэлхийд нэг номерт явах боломж бий гэж боддог.

-Нэг номерт явахын тулд манай улс, бид юу хийх хэрэгтэй вэ?

-Үүний тулд бусад улс орны жишээг харах ёстой. Төр засгаас нь асар их татаас өгч байна. Манайх татаас гэхгүй юмаа гэхэд гаалийн юм уу НӨАТ-ын татвараас нь чөлөөлөх хэрэгтэй. Манай малчид нарны эрчим хүчийг ашиглаж байгаа нь бид сэргээгдэх эрчим хүчийг хэрэглэж болох юм байна гэдийг нотолж байна. Гол нь үүнийгээ улам бататгах хэрэгтэй. Монгол Улс салхины эрчим хүчийг ашиглаад парк байгуулбал, БНХАУ-ыг бүхлээр нь салхин эрчим хүчээр хангаж чадна гэсэн судалгаа Европын холбооны улсуудад гарсан байна билээ. Өнөөдөр бодлого тодорхойлогчид бид аль болохоор нано технологи, ноу хау, инновацийн төвшинд бодлого гаргах хэрэгтэй байна. Үүнийг төр дэмжих шаардлагатай. Нөгөө талаас манай үндэсний боловсон хүчин зайлшгүй шаардлагатай. Гадаадаас мэргэжилтэн урих нь зөвхөн цаг зуурын арга гэж ойлгох хэрэгтэй. Монголынхоо залуучуудыг технологийн дэлхийд ноёрхож байгаа том сургуулиудад бэлтгэх хэрэгтэй. Тэгж байж Инноваци, нано технологиор бүр мөсөн гаргаж ирж чадна. Үүнээс гадна нүүрснээс нефть, бензин, зэрэг химийн бүх түүхий эдийг гарган авч эцсийн бүтээгдэхүүн болгож байж гадагш нь экспортолмоор байна.

-Манай улсад түүхий эдийг эцсийн бүтээгдэхүүн болгож, үйлдвэрлэх боломж хир байдаг юм бол?

-Байлгүй яах вэ. Түүхий эд байгаа юм чинь эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж болно гэсэн үг. Өнөөдөр манай улстөрчид ганцхан зорилготой ажиллаж байна. Ухаад л машины тэвшинд ачаад хил гаргаж байвал ерөөсөө бизнес төгс төгөлдөр болж байна гэж ойлгоод байна. Энэ бол хамгийн сохроор буруу зам руугаа явж байгаагийн илрэл гэсэн үг. Мөн усны асуудал дээр би их эмзэглэж явдаг. Өнөөдөр манай улс дэлхийн усгүй оронд тооцогддог.Дэлхийн усны хомсдолд орсон улсуудын хооронд усны дайн хүртэл гарч байна. Дэлхийн түүхэнд усыг хиймлээр гаргаж байсан удаа байхгүй. Цаашид ч тэгж чадахгүй. Өнөөдөр Монгол Улсын хөгжил сохроод, уул уурхайдаа гол анхаарлаа хандуулна гэдэг чинь усаа барж байгаагийн шинж. Цаашид үүнийгээ харж онцгой анхаарах шаардлагатай гэж би хувьдаа үздэг. Мөн өндөр технологийг хөгжүүлэхээс гадна дэлхийн анхаарлыг татах бас нэг зүйл бол аялал жуулчлал, бас мал аж ахуй. Монгол Улс оршин тогтнож байгаа цагт нүүдлийн соёлоо хадгалж явах хэрэгтэй. Мал аж ахуйг нүд үзүүрлэж байгаа хүмүүс манайд их байна. Малчид малгүй болж байгаагаас алс хязгаар газрууд маань эзэнгүйдэж эхэлж байна. Алс хязгаарыг эзэнтэй байлгахын тулд мал аж ахуйгаа хадгалж явах хэрэгтэй. Түүнчлэн мал аж ахуйгаас гарч байгаа бүтээгдэхүүнээ эцсийн бүтээгдэхүүн болгох чухал гэж олон жил ярьж байгаа.

-Өнөөдөр уул уурхайн замбараагүй ашиглалтаас үүдэн байгаль экологи сүйрлээ гэж хүмүүс ярьж байгаа. Та экологич хүний хувьд энэ бүхнийг хэрхэн харж байна вэ?

-Говь цөлжиж байна гээд л ярьдаг, Үнэндээ бидний өөрсдийн л хийж байгаа ажил шүү дээ. Ургамлын бүрхүүлийг нь устгачихаар л говь цөлжих эх үүсвэр болдог. Хүний үйл ажиллагаа, совдог сэтгэлийн улмаас цөлжиж байна гэж үздэг. Сэтгэхүйгээ өөрчлөөд байгальтайгаа харьцах хэрэгтэй. Өнөөдөр уул уурхайг шүтээд байгаа нь хамгийн том сүйтгэлийн эх үндэс. Уул уурхайгаа ашиглаад нөхөн сэргээж байгаа цөөхөн хэдэн газар л байдаг. Бусад нь нь баялаг нь дуусаад иргэд нь ядуураад хөрсөөрөө эргэсэн газар шороо үлддэг жишээ олон харагддаг. Өнөөдөр манай төр засаг дуугарч чадахгүй байна шүү дээ. Барууны хөрөнгө оруулалттай жижигхэн компаниас экологийн нөхөн төлбөр авах талаар нэг ч үг хэлж чадахгүй байна. Байгаль орчныг сүйтгэж чадсан бол нөхөн төлбөрөө өгч чаддаг л байх ёстой.Түүнчлэн нөгөө урт нэртэй хууль маань хэрэгжихгүй байна. Энэ нь уул уурхайн лоббитой л холбоотой. Төрөө шантаажилж байгаад хэдэн төгрөг олно хэмээн зарим хүн бодож байгаа бол эндүүрэл гэдгийг сануулж хэлмээр байна.

-Уул уурхайн лобби гэж та яг юуг хэлээд байна. Тодруулаач?

-Монголын төр бизнес хоёр нэг тогоонд орчихоод байгааг хэлж байна. Бизнест ашигтай нөхцлөөр гэрээ хийнэ гэдэг нь Монголын төр бизнесийнхэнд үйлчилж байна л гэсэн үг байхгүй юу.

-2008 оны сонгуулийн мөрийн хөтөлбөртөө мод тарих тухай нэлээд тусгасан байсан. Мөрийн хөтөлбөрүүд ер нь хэр хэрэгжиж байна?

-Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөртэй миний мөрийн хөтөлбөр хамт хэрэгжиж байна гэж ойлгох хэрэгтэй. Мэдээж байгаль орчны асуудалд өөрийн байр сууриа илэрхийлсээр байгаа. Мөн экотакс гэдэг байгаль орчныг хамгаалах сан бүрдүүлэх шаардлагатай байна. Монголын, төрийг тунгалаг болгоно гэсэн санааг мод тарина гэсэн үгээр илэрхийлсэн юм.

-Түрүүн сэргээгдэх эрчим хүч гэж ярьсан, Нар салхины эрчим хүчийг ашиглах үйлдвэрийг манайд оруулж ирэхэд өндөр өртөг шаардлагатай гэж бизнесменүүд ярьдаг. Үүнийг оруулж ирэх орчин хэр бүрдсэн гэж үзэж байгаа вэ?

-Сэргээгдэх эрчим хүчний талаар төрөөс баримтлах бодлого, хууль зөндөө гарсан байгаа л даа. Гэхдээ бодит байдалд тоног төхөөрөмж оруулахад эдийн засгийн ашиггүй өндөр зардалтай байгаа. Тиймээс дээр хэлсэнчлэн гаалийн татвар, НӨАТ-ыг чөлөөлөх хэрэгтэй. Бусад улс оронд ийм бодлого баримталж хөгжүүлээд байгаа юм.

-Копенгагены уулзалтад Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж оролцсон. Энд ярилцсан зүйлс дээр манай улсын Засгийн газар хэрхэн хандаж байна. Хэр хариуцлагатай байгаа гэж та боддог вэ?

-Копенгагены уулзалтад Манай Ерөнхийлөгч хамгийн идэвхтэй байр сууриа илэрхийлэгчдийн нэг байсан. Нөгөө талаас манай улсад цөлжилт хамгийн идэвхтэй явагдаж байна. Үүнийг манай Ерөнхийлөгч тэнд тодорхой дурьдсан байгаа. Тэр утгаараа Засгийн газрыг цөлд хуралдуулж дэлхий нийтийн анхаарлыг татаж чадсан. Монголын төрийн бодлого ашигт малтмал болгоныг бид ухаад ашиглая гэхгүйгээр зөвхөн эдийн засгийн өсөлтийг батал-гаатай хангаж чадах том том ордоо ашиглалтад оруулах нь зөв бөгөөд байгаль орчинд аль болох бага эрсдэл авчрах компаниудаа дэмжье гэсэн бодлого баримталж байна.

-Монгол орны хөгжлийн гарц ер нь юу юм бол. Та монголоо хөгжүүлэхийн тулд цаашид яг юу хийх бодолтой явна вэ?

-Уул уурхайн салбартаа түшиглэсэн ногоон эдийн засаг Монгол Улсын хөгжлийн гарц гэж бодож байна. Ногоон эдийн засгийг хөгжүүлэх тал дээр их зүйл хийнэ гэж бодож байгаа.

Б.Даваа