Шинэчлэлийн Засгийн газрын 100 дахь хоног энэ сарын 30-ны өдер тохионо. Үүнтэй холбоотойгоор Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайд С.ЭРДЭНЭТЭЙ ярилцлаа.

-Хүүхдийн мөнгө гэсэн сэдвээр яриагаа эхэлье. Үүний цаана Шинэчлэлийн Засгийн газрын ирээдүй рүүгээ чиглэсэн том бодлого байгаа гэж олон нийт харж байгаа. Энэ талаар таны бодлыг сонсъё.

-Энэ бол Монгол төрийн гол бодлогын нэг. Монгол Улс өргөн уудам газар нутагтай, байгалийн баялаг их-тэй. Энэ утгаараа хүн амын тоо, хүн амынхаа тоог өсгөх асуудал маш чухал. Өөрөөр хэлбэл, стратегийн бодлогын асуудал гэж ойлгож.байгаа.

Яавал бид богино хугацаанд улам олуулаа болох вэ гэдэг асуудал би-дэнд тулгамдаж байна. Ер нь хүн амын нөхөн үржихүй, хүн амын өсөлтийн асуудал бол Монгол Улсын хувьд үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд авч үзэх асуудал.

Тэгэхээр хүн амын нөхөн үржихүй, өсөлтийг дэмжсэн төрийн бодлого зайлшгүй байх ёстой. Тэр бодлогын нэг хэлбэр нь хүүхдийн мөнгө юм. Зарим хүн "Та нарын өгөөд байгаа хүүхдийн мөнгө нөгөө л хавтгайрсан халамжийн нэг хэсэг юм биш үү" гэж асуудаг. Би "үгүй ээ, тийм биш" гэж хариулдаг. Яагаад гэвэл хүүхэд бүрийг эрүүл аюулгүй орчинд өсч, хүмүүжиж, хүн болж төлөвшихөд нь эдийн засгийн баталгаа зайлшгүй шаардлагатай.Харин тэр эдийн засгийн баталгаа нь төрөөс хүүхдэд үзүүлж байгаа мөнгөний бодлого юм.

-Энэ мөнгө хүүхэд рүү чиглэсэн бодит хөрөнгө оруулалт болж чадаж байгаа юу. Мөн үр дүнгийн талаар яривал...?

Өнөөдрийн байдлаар 980 орчим мянган хүүхдэд cap бүр 20000 төгрөг олгож байгаа. Энэ мөнгөний урсгалыг хүүхэд рүү чиглэж байгаа бодит хөрөнгө оруулалт гэж ойлгох ёстой.

Ер нь хүүхдийн мөнгийг ганц манай улсад л өгөөд байдаг юм биш л дээ. Хөгжингүй орнууд ч хүүхдэд мөнгө өгдөг. Яагаад гэвэл үүний цаан хүн ам руугаа чиглэсэн нөхөн үржихүйн асар том бодлого яваад байгаа юм. Тэгэхээр манайх бүр илүү юм өгех ёстой байхгүй юу.

Энэ мөнгө залуу эцэг, эхчүүдийг, залуу гэр бүлийг олон хүү-хэдтэй болох сонирхлыг нь дэмжиж өгч байна. Үүнээс илүү нь хүүхдийн өөрийнх нь үнэ цэнэ, эдийн засгийн баталгааг төрөөс бий болгож байгаа гээд яриад байвал олон үр дун гарч байна л даа.

-Засгийн газар 980 орчим мянган хүүхдэд cap бүр 20000 Tor­por олгож байгаа юм байна. Гэтэл банкуудын гадаа дугаарлаж байгаа хүмүүс харагдахгүй юм. Хүмүүс хүүхдийн мөнгөө цахим хэлбэрээр авч эхэлсэн нь ийм үр дүнд хүргэв үү?

-Өмнө нь хүүхдийн мөнгийг тодорхой нэг банкны аль нэг салбарыг нэр зааж, мөнгөий дэвтэр бичиж өгч, тогтсон нэг өдөр өгөх буюу нэлээн төвөгтэй байдлаар тараадаг байсан л даа.

Үр дүнд нь эцэг, эхчүүд олон цагаар дугаарладаг, бухимддаг дүр зураг ажиглагддаг байсан. Энэ удаа бид иргэнээ дээдэлсэн, ямар нэгэн чирэгдэл төвөггүйгээр хүүхдийн мөнгийг тараах бодлого баримталсан. Энэ сард хүүхдийн мөнгийг хоёр дахь удаагаа олгож байгаа.

Ажиглаж байхад эцэг, эхчүүдэд ямар ч төвөг чирэгдэл алга болж. Банкуудын гадаа хүмүүс бужигнаж байдаг үзэгдэл харагдахгүй, харин ч хүүхдийн мөнгийг олгож байгаа үгүй нь ч мэдэгдэхгуй болсон байна лээ.

-Энэ удаа арилжааны банкууд хүүхдийн мөнгөнөөс шимтгэл авахгүй байгаа нь олон хүнд таалагдаж байгаа. Банкуудтай энэ тал дээр тохиролцсон зүйл бий юү?

-Тийм ээ, арилжааны банкуудтай нэлээн ярилцаж байж хүүхдийн мөнгөнөөс шимтгэл авахгүй байхаар тохирсон л доо. Дээр нь хүүхдийнхээ мөнгийг нэрийн дансанд нь орсон даруйд мөнгийг нь авахгүй байж болно.

Өөрөөр хэлбэл, хүүхдийнхээ нэр дээр нэрийн данс нээсэн л бол мөнгө нь дансандаа хуримтлагдаад байж л байна. Хоёрдугаарт, тухайн арилжааны банктайгаа тохиролцоод хүүхдийнхээ нэр дээр хадгаламж нээлгэж болохоор зохицуулалт хийсэн байгаа.

Энэ бол тухайн хүүхдэдээ мөнгөн хуримтлал бий болгох бодит боломжийг олгосон. Бид бас ойрын үед хүүхдийн нэр дээр үндэсний брэнд "Т" цахим картыг гаргахаар төлөвлеөд байна. Монголбанктай ярилцаж тохирсон, чадвал оноос өмнө гарга-чих гээд л ажиллаж байна. Уг картаар архи, тамхинаас бусад бүх төрлийн бараа, үйлчилгээ авч болохоор зохицуулж байна.

Ер нь цаашдаа хүүхдийн мөнгөнөөс санаа аваад нийгмийн халамж, нийгмийн даатгалын чиглэлэээр олгож байгаа бүх тэтгэвэр, тэтгэмжийг цахим хэлбэрээр олгодог болъё гэж бодож байгаа. Жишээ нь, тэтгэврийн хөгшид маань заавал нэг банкны нэр заасан салбараас авах гээд л яьдаг шүү дээ.

Үүнийг хялбарчилъя, төвөг чирэгдэлгүй болгоё гэсэн санаа л даа. 2013 он гараад халамжийн чиглэл, даатгалаас авч байгаа тэтгэвэр тэтгэмжийн мөнгийг авахдаа иргэн өөрөө банкаа сонгодог болгоно гэж бодож байгаа. Мөн цахим карт олгоно.

Энэ нь бид хүнд ямар нэгэн дарамтгүйгээр төрийн үйлчилгээ хүргэх боломжийг л хайж судлаад байгаа гэсэн үг л дээ. Иргэдийн цаг хүч хөдөлмөрийг хэмнэсэн тэр боломжийг л бүрдүүлнэ. Одоо бол зарим нь тэтгэврээ авах гэж бүтэн өдөр очерлож байна шүү дээ.

-Цаашдаа хүүхдийн мөнгийг нэмэх боломж байгаа юу?

-Урьд нь 10000 төгрөг өгдөг байсан. Сая Шинэчлэлийн Засгийн газрын гишүүд ярилцаж байгаад 20000 төгрөг болгосон. Цаашдаа инфляц, эрэлт хэрэгцээ гол нь төсвийн боломжоо харж байгаад нэмэгдүүлэх шаардлагатай л гэж харж байгаа.

-Шинэчлэлийн Засгийн газрын нэг бүрэлдэхүүн хэсэг "Хүн амын хөлжлийн" гэсэн тодотгол нэмж ХАХНХЯ болсон. Энэ зүгээр л нэрээр тоглосон хэрэг биш цаанаа тодорхой бодлого байгаа нь ойлгомжтой байх л даа.

Хүн амын хөгжил,нийгмийн хамгааллын яам хүний хөгжлийн цогц бодлогын баримт бичгийг боловсруулж байгаа. 2013 оны эхний хагас жилдээ багтаагаад Засгийн газарт танилцуулахаар төлөвлөсөн. Хэрэв Засгийн газар дэмжвэл УИХ-д оруулж батлуулна.

2004 онд анх Хүн амын хөгжлийн бодлогын баримт бичгийг боловсруулсан юм билээ. Гэхдээ тухайн үед боловсруулсан баримт бичиг тун тааруу болж дээ гэж харж байгаа. Ер нь хүн амын цогц бодлого гэж юуг хэлээд байгаа юм бэ. Зарим хүн үүнийг ойлгохгүй байх шиг байна лээ.

Жишээ нь, хүүхэд дээр аваад үзэхэд зөвхөн боловсрол тал дээр нь анхаарч байна. Компьютер дээр ажилладаг, гадаад хэлтэй бол мундаг хүүхэд гэж хэлж байна. Гэтэл тэр хүүхэд ёс заншил, үндэснийхээ уламжлалаа мэддэг, ах захаа хүн-дэлдэг, эрсдэл даах чадвартай, наад зах нь хүний үг даадаг байх хэрэгтэй.

Цаашилбал, эх орноо хайрладаг, бусдад тусалдаг, эх оронч үзэлтэй байх тал нь орхигдоод байна. Ардчилсан намын мөрийн хөтөлбөрт "Зөв монгол хүүхэд" гэж орсон шүү дээ. Тэгэхээр зөв монгол хүүхдийг яаж төлөвшүүлэх юм бэ. Энэ асуудал хүн амын цогц хөгжлийн бодлогын нэг хэсэг нь болж байгаа юм.

-Ер нь та хүүхэд гэлтгүй, нийгмийн бусад бүлэг дээр ч төрийн бодлого алдагдсан гэж үздэг үү?

-Өнөөдөр нийгмийн бүлгүүдийг хэт тусгаарлаж, нэгийг нь нөгөөгөөс нь давамгай байлгах гэж маш их оролдсон. Жишээ нь, нэг хэсэг нь эмэгтэйчүүдийг бусдаас давамгай байдалтай байлгах гэдэг. Эмэгтэйчүүдийн хөгжлийн асуудлыг юмны түрүүнд тавьдаг ч гэх юм уу, нэг хэсэг нь "ахмадууд", нөгөө хэсэг нь болохоор "үгүй ээ, хүүхдүүд", бүр нөгөө хэсэг нь "залуус нэгдүгээрт байх ёстой" гэх жишээтэй.

Гэтэл эдгээр нь хүн амын цогц бүрэлдэхүүн хэсгийн л нэг эд эс нь шүү дээ. Харин эд бүгд гэр бүл дээр суурилах ёстой. Бодоод үз л дээ, гэр бүлээс хамааралгүй хүүхэд, ахмад настан, залуу хүн гэж байхгүй.

Ер нь гэр бүлийн хүмүүжил, орчин, гэр бүлд суурилсан хүн амын хөгжлийн цогц бодлого гэдэг дэлхий нийтийн анхаарлын төвд байна л даа. Нэг талдаа бол энэ. Нөгөө талдаа бол манайд хүн амын шилжилт хөдөлгөөн, гэр бүлийн бат бэх байдал алдагдах үзэгдэл асар их гарч байна. Энэ бол Монгол төр суларч байгаагийн шинж.

Гэр бүлээс л төр үүсдэг шүү дээ. Өөрөөр хэлбэл, төрийн анхан шатны нэгж бол гэр бүл гэж үздэг. Тэгэхээр бид өнөөдөр хүүхэд, хөгшид, эр, эм гэж нийгмийн бүлгүүдээ салгаж авч үзэх биш харилцан хамаарлыг нь судалж, гэр бүл дээр суурилсан цогц хөгжлийн бодлогыг яаж боловсруулах вэ гэдгийг бодох хэрэгтэй.

Жишээ нь, хүүхдийн асуудлыг ээжтэй нь яаж уях юм, аавтай нь яаж уялдуулах юм, ахмад настан, залуучуудаа яах юм гэх зэрэг олон асуудал байна. Гэтзл өнөөдөр тэгэхгүйгээр зөвхөн нийгмийн нэг хэсэг бүлгийн эрх ашиг ярьдаг болж хувираад байна.

-Жишээ нь, жендерийн асуудал дээр энэ тод илэрч байж болох юм.

-Жендер гэдэг чинь эмэгтэйчүүдийн асуудлыг ярьдаг асуудал биш л байхгүй юу. Хүйсийн тэнцвэртэй байдлыг л хэлж байгаа томъёолол. Харин ч сүүлийн үед жендер эмэгтэй тал руугаа биш эрэгтэй тал руугаа алдагдаж байна.

Ерөнхий боловсролын сургууль, их дээд сургуульд сурч байгаа болон төрийн албанд ажиллаж байгаа хүмүүсийн хүйсийн харьцааг хар л даа. Ихэнхи орон зайг нь эмэгтэйчүүд эзэлсэн байна. Дээр нь нийгмийн чиглэлээр ажилладаг, зөвлөгөө өгдөг, тусламж дэмжлэг үзүүл-дэг байгууллагуудыг харахаад эрчүүдэд зориулсан юу байгаа юм бэ. Нөгөө нэг онигоо байдаг ш дээ.

Эрчүүдэд зориулсан газар ганцхан эрүүлжүүлэх л байна гэж. Үнэндээ байдал ийм л болсон байна. Тэгвэл энэ асуудлыг төр яаж харах юм. Гэх мэтчилэн олон асуудлыг хүн амын хөгжлийн цогц бодлогод авч үзэх болно.

Дараагийн гол асуудал бол хүн амын хөгжлийн цогц  бодлогыг улс орныхоо эдийн засгийн өсөлттэй уялдуулж харах хэрэгтэй. 2011онд Монгол Улсын эдийн засаг 17 хувийн өсөлттэй гарсан.

Энэ бол дэлхийд өөр хаана ч байхгүй өндөр өсөлт гэж хэлж болно. Гэтэл энэ өсөлт хүн амын хөгжлийн бодлогод хэрхэн тусгалад олсон юм бэ. Хүн ам руугаа чиглэсэн ямар бүтээн байгуулалт өрнөсөн юм гээд бодохоор байхгүй л байгаа байхгүй юу, Нөгөө л ажилгүйдэл, ядуурал хэвээрээ.

Өнөөдөр ядуурлын төвшинг хүн амын дунд байгаа ажилгүйдэлтэй холбоотой гэж ярьж байгаа. Гэтэл эсрэгээрээ хөдөлмерийн бирж дээр ажиллах хүчний хомсдол үүсээд байна шүү дээ.

-Хөдөлмөрийн   бирж   дээр ажиллах   хүчний   хомсдол үүсээд байхад төрийн халамж хавтгайрсан хэлбэр рүү орж байсан. Үүнийг та өөрчлөх үү?

-Өмнөх сайдын үед хийсэн судалгааг барьж хэлье л дээ. Төрийн халамж үйлчилгээ шаардлагатай гэсэн бүлгээ тодорхойлохдоо өрхөөр нь тооцож тодорхойлсон байдаг.

Гэтэл тэр өрхөд нь хөдөлмөрийн насны, ажил хөдөлмөр эрхлэх чадамжтай иргэн байгаа. Тэр хүн төрийн халамж шаардлагатай байгаа хүнтэй адилхан халамж, үйлчилгээ хүртэж байгаа байхгүй юу. Өмнөх Засгийн газрын үед яг ийм бодлого явуулсан байгаа юм.

200 мянга гаруй өрх дээр нэг өрхийг дунджаар дөрвөн гишүунтэй гэж тооцоод 880 мянган хүнд нийгмийн халамж үйлчилгээ үзүүлэх бодлого үзүүлж эхэлсэн байгаа юм.

Би үүнийг буруу гэж хэлнэ. Одоо бид гурван аймаг, гурван дүүрэг дээр өр-хөөр нь биш өрхийн гишүүнээр тооцож судалгаа хийж үзнэ.

Урьдчилсан байдлаар төрөөс халамж үйлчилгээ шаардлагатай байгаа хүний тоо 60 хувь буюу 400 мянга орчим болж буурна гэж тооцож байгаа. Цаана 480 мянган хүн үлдэнэ. Тэр хүмүүс ажил хөдөлмөр эрхлэх насны хүмүүс бай-гаа учраас нийгмийн баялаг бүтээх салбар руу орж ирнэ гэсэн үг.

Өмнө нь энэ хүмүүс бэлэн халамж хүртээд зүгээр сууж байсан учраас нийгэмд ажлын байрны хомсдол үүсч байгаа юм. Жишээ нь, барилгын салбарын-хан "Өдрийн 20-30 мянган төгрөгийн цалин өгье. Дээр нь ажлын хувцас, хоолыг нь үнэгүй өгье гээд байхад ажиллах хүн олдохгүй байна" гэж хэлж байна лээ.

-Цаашдаа юу хийхээр төлөвлөөд байна вэ?

-Хүн амын хөгжлийн цогц бодлого гэхээр нэг талаас их том сонсогдож байгаа хэрнээ нөгөе талаас ердийн л хүний хөгжлийн асуудал байх-гүй юу. Урьд нь хүн амын хөгжлийг төвшинд бол бодлогын баримт бичиг боловсруулж байгаагүй юм билээ.

Ерөнхий, юмны хавсарга маягаар яв-сан байх жишээтэй. Нийгмийн бүл-гүүд нь тусдаа зорилтот бүлэг рүүгээ чиглэсэн төрийн болон төрийн бус байгууллагын зохион байгуулалт хийсэн байдаг. Тэр нь бусдаасаа тэр бүлгээ өмчлеөд бусад бүлгээс нь салгаад байдаг. Энэ маш буруу. Харин бид эд бүгдийг нэг цогц бодлого болгож зангидиа.

Энэ бол манай яамны хийх маш том ажил болж бай-гаа юм. Өөрөөр хэлбэл, үндэсний хэмжээний хөтөлбөр, цогц бодлого боловсруулна гэсэн уг. Сая бид арав-дугаар сард гадна, дотнын 20-иод байгууллага оролцсон нийгмийн даатгалын тогтолцооны шинэчлэлээр үндэсний чуулган хийлээ.

Одоо маргааш, нөгөөдөр /өнөөдөр. маргааш/ нийгмийн халамж үйлчилгээний тогтолцооны чиглэлээр үндэс-ний чуулган хийнэ. Ирэх арванхоёрдугаар сард хүүхдийн твлөө байгууллагуудын томоохон зевлөгөөн хийхээр төлөвлөөд байна. Эндээс цаашаагаа явах зүг чигээ тодорхойлж, бодлогын чиглэлээ гаргах учиртай юм.