УИХ-ын чуулганаар “Иргэний нисэхийн салбарыг хөгжүүлэх талаар төрөөс баримтлах бодлого батлах тухай” тогтоолын төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийсэн. Энэ талаар ажлын хэсгийн ахлагч УИХ-ын гишүүн Д.Ганбаттай ярилцлаа.

-Иргэний нисэхийн сал­барыг хөгжүүлэхтэй зэрэгцэн МИАТ-ийн хувьч­лалын асуудал яригдаж байна. Ажлын хэсгийн ахлагчийн хувьд та энэ хувьчлалыг дэмжсэн байр сууриа илэрхийлсэн. Яагаад заавал хувьчлах шаард­лагатай  гэж?

-Хэвлэл мэдээллийн хэ­­­рэгслээр МИАТ-тэй хол­боотой дуулианууд багагүй гарч байна. Үүнтэй холбоотойгоор иргэний ни­сэхийн салбарт хөгжүүлэх төрийн бодлогыг хүн бүр сонирхож байгаа.

Угаасаа Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрт 51-ээс доошгүй хувийг хувьчилна гээд орчихсон. Энэ ажлын хэсгийг ахалж байгаагийн хувьд ч мөн л тийм бодолтой байна.

Анхны хэлэлцүүлгээр гишүүд хувьчлалтай хол­боо­той асуудлыг дэмжсэнгүй унагачихлаа. Гишүүдийн бүрэн эрхийн асуудал учраас дараагийн хэлэлцүүлгийн хувьд хэрхэхийг мэдэхгүй байна.

Хэрвээ хувьчлахгүй бол өнөөгийн байдлаасаа гарч чадахгүй. Сүүлийн хориод жил энэ л байдлаараа явж ирсэн. Төрийн өмчит ком­панид улстөрийн томилгоо хийж, садан төрлөөрөө очиж ажилладаг, улсын хөрөнгийг идэж, шамшигдуулдаг зэ­рэг нь иргэний нисэхийн аюулгүй байдалд нөлөөлөх хэмжээнд хүрсэн.

Тиймээс бодлогыг нь гаргаж өгөөд, цаашид хэрхэн ажиллахыг нь хянах хэрэгтэй. Нэгэнт иргэний нисэхийн хувьд өнөөг хүртэл ирсэн замнал, хөгжлөөсөө ухармааргүй байна. Тиймээс хэт орой­той­гүй үед нь хувьчлах хэрэгтэй.

Гэхдээ бүх зүйл нь уруу­гаа харчихаагүй. Ту­хайл­бал, инженер техникчдийн бүрэлдэхүүн, боловсон хүч­ний хувьд 40-50 жилийн ху­гацаатай бэлтгэгдсэн. Аюул­гүй үйл ажиллагааны хувьд олон улсын стандартад нийцсэн. Мэдээж хөрөнгө, мөнгө шамшигдуулсан хэрэг нь хуулийн дагуу шалгагдаад явах биз.

Хамгийн гол нь өөрчлөлт оруулснаар Монголын иргэд, аж ахуйн нэгжүүд хувь эзэм­шихээр нэгэнт хөрөнгөө оруулчихсан хүмүүс өөрс­дийн хяналтаа тавьж чадна гэсэн бодлого байгаа хэрэг.

-Гэхдээ зарим гишүүн 51 хувийг бага байна гэж үзэж байсан. Монополь байж төрийн дэмжлэгээр өнөөг хүрсэн хэрнээ дахин “төрөөс баримтлах бодлого” батлуулахаар зүтгүүлж бай­гаа нь юутай холбоотой вэ?

-1990 оноос хойш зах зээлийн нийгэмд шилж­сэ­нээр улс орноо яая гэж байх үед анхаарал хандуулах боломжгүй байсан. Ха­рин сүүлийн жилүүдэд ир­гэний агаарын тээвэр аажимдаа сэргэсэн. Мэдээж хуучин бааз суурин дээрээ шинэчлэгдсэн.

Шууд бүхлээр нь хувь­чилж болохгүй. Гадаад руу өрсөлдөөн бий. Гадаадын нислэгийг үндэсний агаарын тээврийн компани гэдэг статус өгөөд нэг компаниа дэмжээд хөл дээр нь босгох хэрэгтэй. Тухайлбал, “Айр­чайна”, “Аэрофлот” зэрэг­тэй харьцуулахад өр­сөлдөх чадваргүй. Тэдгээ­рийг төр засгаас нь дэмжлэг үзүү­лээд 200-300 онгоцтой болчихсон. Гэтэл манайх дөнгөж хөлд орж байгаа хүүхэд шиг л байна.

2020 он хүртэл үе шаттайгаар дэмжиж хөг­­жүүлэн, хөл дээр нь босгочихоод тухайн үед нь дараагийн компанийн та­лаар ярих хэрэгтэй.

Хэрвээ энэ хэвээр яваад байвал өрсөлдөх чадваргүй, гадны компаниудад  цохиулж бай­на. Харин дотоодын нис­лэгийг өрсөлдөөнтэй байл­гах гээгүй гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.

-МИАТ-ийн хэргийг сөх­сөнтэй холбогдуулан хувьч­лалын асуудал яригд­лаа. Энэ нь цаагуураа авах эзэд нь тодорхой болсныг хэлээд байгаа юм биш үү?

-Хуучинсаг хардлага л болов уу. Яагаад гэвэл төр өөрийн хяналтаа байлгахын тулд 100 хувь хувьчлах гэж зүт­гээгүй. Үндэсний агаарын тээвэрлэгчийн хувьд 51-ээс доошгүй хувийг төр эзэм­шээд зогсохгүй зөвхөн монгол иргэн, компаниуд хувь эзэмшигч байх юм.

Өнөөгийн хууль зүйн орчныг нь харахад идлээ, уулаа гэдгийг нь шалгахаар төрийн нэрээр томилгоо хийчихсэн. Тэд нь мөнгө угаадаг байдал 20 жил үргэлжлээд явчихсан байна.

Үүнийг өөрчлөхгүй бол иргэний агаарын тээвэргүй болох хэмжээнд хүрчихээд байна. Монгол Улс өөрийн гэсэн унаатай, гарцтай, нислэгтэй байх нь чухал.

Өнгөрсөн туршлагуудаас харж байхад хэн нэгэн нөхөр улсын мөнгө идэж, завшчихаад, 2-3-хан жи­лийн ял авч, суугаад л гараад ирдэг. Тэгсэн хэрнээ нөгөө мөнгийг нь төлдөггүй. Монгол Улс, ард түмэн тэр чигээрээ хохироод л үлддэг. Энэ байдлыг зогсоох арга нь өнөөгийн бодлогоор дэмжих явдал юм.

-Төрийн өмчит компани хөгжиж  дэвшихгүй “ашиг­гүй” ажиллаад, хувийн аж ахуйн нэгжүүд яагаад өнгөтэй өөдтэй байж болоод байгаа юм бэ. Төсвөөс авдаг татаасаар яг юу хийгээд ашиг олж чаддаггүй юм бол. Хувьчлалыг хурдасгах арга хэлбэр үү?     

-Төрийн бодлого болон хууль эрх зүйн орчин муу байна.

Удирдлагуудын асуудалд хандаж  буй хандлагаас шалт­гаалан  өмчийн өөр хэлбэртэй компаниудын ашиг, орлого их бага байгаа. Тиймээс бид гадагшаа нэг цонхны бодлого барих ёстой. Тэрний нэг илрэл нь үндэсний агаарын тээвэрлэгч компани байж 51 хувийг төр эзэмших юм. Уул уурхайн салбар ч ялгаагүй нүүрс, зэс бүгд нэг бодлоготой байх нь чухал.

-Бондын мөнгөнөөс он­гоц худалдаж авах ту­хай яригдаж байгаа нь хэр зүйтэй гарц вэ. Хүүтэй мөнгөөр авч байгаа хөрөн­гөнөөс хэзээ ашгаа гаргаж авах бол?

-Аливаа ажил судалгаанд тулгуурладаг. Мэдээж, мөн­гөний хүү явж байгаа учраас буцаан төлнө. Ашигтай гэж үзвэл зээлнэ. Түүнээс шууд ор сураггүй зүйл рүү шууд оруулах гэж байгаа юм биш.

Монгол Улс өөрийн гэсэн онгоц худалдаж авах нь зөв. Өнөөдрийн байдлаар янз бүрийн түрээсээр ашиг­лалтын хугацаа нь дөхсөн онгоц ашигладаг. Гэтэл бүхэл бүтэн улс, өөрийн гэсэн инженер техникийн ажилтантай юм болохоор онгоц авах нь зайлшгүй.

Тиймээс  гурван  онгоц авах хүсэлт тавьсан. Гэ­рээ хэлцэл нь хийгдээд, урьд­­­чилгаа  мөнгө  нь   төлөгдчихсөн байгаа. Үл­­дэг­­­дэл мөнгөний тухай яригд­­сан бөгөөд хувьч­лагд­сан тохиолдолд тө­рийн 51 хувьдаа багтаах эсвэл хувьчлалд оролцох компаниуд талыг нь төлөх гэх зэргийг дараагийн удаа ярих асуудал.