76:31 буюу Л.Гантөмөр

УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөр. Өнгөрсөн удаагийн сонгуульд Сүхбаатар дүүрэгт АН-аас нэр дэвшин сонгогдсон. Тэрбээр тухайн үед “Ард түмний мөнгийг хэмнэе” уриатай оролцсон нь тун зөв бодлого байсан учраас тухайн үеийн МАХН-ын С.Баяр, С.Батболд гэсэн хоёр лидертэй эн зэрэгцэн УИХ-ын эрхэм түшээгээр сонгогдож чадсан. Сонгогдсоныхоо дараа ч энэ амлалтаа зүгээр нэг шоу болгоод өнгөрөөлгүй ажил хэрэг болгосон билээ. Үүнээс үзэхэд Л.Гантөмөр гишүүн хэлсэн үгэндээ эзэн болж, иргэдийнхээ сонголтыг хүндэтгэдэг нэгэн ажээ. Манай сонин энэ удаагийн “76:?” буландаа УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөрийг онцолж байна.

Амлалт

Саяхан болж өнгөрсөн АН-ын ҮЗХ-ны хурал дээр Сангийн сайд С.Баярцогт “АН-ын амлалт 100 хувь биелсэн” хэмээн мэдэгдсэн билээ. Үнэхээр ч 2008 оны сон­гуульд Ардчилсан намаас авч орсон мөрийн хөтөлбөр хан­галттай хэрэгжсэн. Өнгөрсөн сонгуульд гишүүд дан­­гаараа элдэв амлалт, мө­рийн хөтөлбөр гаргахыг хо­риг­­лос­ноороо онцлог бай­сан. Л.Ган­төмөр гишүүн ч бас элдэв янзын мөнгөний ам­лалт өгч, тэр хороонд тийм тог­­лоомын талбай, ам­рал­тын газар байгуулж өг­нө гэх мэт жижиг зүйл яриа­гүй. Энэ бичлэгийн эхэнд дурьд­санч­­лан эрхэм гишүүний гол уриа “Ард түмний мөнгийг хэм­нэе” байлаа. Энэ хүрээнд хам­гийн түрүүнд сайдуудаас эх­лээд энд тэндэхийн тө­рийн албан хаагчид, дарга на­рын жий­­пүүдийг хурааж, жи­жиг авто­ма­шинаар солих са­наа­чил­­­га гар­гасан. Мэдээж ту­­хайн үедээ маш хүчтэй эсэр­гүүцэл­тэй тулж байсан ч энэ бод­лого хэрэгж­сэний үр дүнд төс­вөөс 100 га­руй тэрбум төгрөг хэм­нээд бай­на. Энэ мөнгөөр 180 га­руй ки­лометр автозам тавьж болох юм. Ямаанд зарцуулж буй 35 тэрбум төгрөгийг цуцлах, одон­гийн өвчнөөс ангижрах гэх мэт томоохон санаачилгууд бай­сан. Харамсалтай нь УИХ-ын олон­хийн зарчмаар шийдвэр гарч, эрхэм гишүүд ямаанд хайр зарлан 35 тэрбум төгрөг өг­­сөн билээ. Харин өнөөдөр 35 тэр­­бум төгрөгөөр тансагласан ямаа иргэн таны амьдралд ямар нэ­мэр үзүүлснийг Л.Гантөмөр ги­шүүн асууж байна. Энэ мөн­гөөр ноос, ноолуурын үйлдвэр барь­сан бол хэчнээн хүн ажлын байртай болж, хэчнээн айл орло­готой болохоор байсан билээ. Монгол Улс жил бүр төсөвтөө то­дотгол хийж, илүүдэл орлогоо шавхан хуваарилж, ард түмний татварын мөнгийг хэрэгтэй, хэрэггүй олон зүйлд зарцуулдаг байсан цаг ард хоцорлоо. Төс­вийн тогтвортой байдлын ту­хай хууль батлагдсанаар Мон­гол Улс илүүдэл орлогоо та­рааж хаях бус хадгалдаг болж байна. Түүнчлэн Төсвийн хуу­лийн шинэчлэлийн хүрээнд орон нутаг өөрөө төсвийн эрх мэ­дэл­тэй болох, Тендерийн ту­хай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулс­ны үр дүнд орон нутаг өөрөө тендерийн худалдан авалт хийх эрхтэй болоод бай­на. Л.Гантөмөр гишүүний 2008 оны сонгуульд амласан амлал­тын нэг бол төсвийн эрх мэдэл цөөн хэдэн сайд нар, УИХ-ын гишүүдийн гарт төвлөрч, орон нутаг бие даан юу ч хийх бо­ломж­гүй байсныг өөрчлөх ту­хай байлаа. Өөрөөр хэлбэл, орон нутагт тодорхой эрх мэд­лийг өгч, бие даан хөгжих бо­лом­жийг нь бий болгох ту­хай асуудал. Ингэснээр УИХ-ын гишүүд сумын төвийн соёлын төвд засвар хийх тухай асууд­лыг ярьж суудаг цаг дуу­сах учиртай. УИХ Төсвийн шинэч­лэ­лийн тухай хуулийн төслийг баталснаар энэ асуудал бүрэн ший­дэгдлээ. Ингэснээр орон нутаг өөрөө төсвийн эрх мэ­дэл­тэй болж, орлогоо ху­ваа­ри­лан зар­цуулах эрхтэй болж байна.

Амжилт

УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөр “Үүргийн хувьсгал”-ыг санаа­чилж, үүнийг нь Монгол Улсын Ерөн­хийлөгч дэмжлээ. Энэ бол түүний хамгийн том амжилт болов уу. “Үүргийн хувьсгал” гэж чухам юу вэ. Энэ талаараа эрхэм гишүүн “Өдрийн сонин”-д дэлгэрэнгүй ярилцлага өгөхдөө дурьджээ. Тэрбээр “...Зун ша­та­хууны хомсдол үүсэхэд нэг ч хүн хариуцлага хүлээгээгүй. Тэ­гэхээр монголчуудыг бензинээр таслахгүй байх үүрэг хүлээх хүн байгаагүй гэсэн үг. Д.Зоригт сайд, Онцгой байдлын дарга, Сангийн сайд, Газрын тосны хэ­рэг эрхлэх газрын даргад тийм үүрэг байгаагүй. Тиймээс яагаад үүрэг хүлээдэггүй юм гээд шалгаад үзсэн чинь ма­най хуулиудад дарга нарын та­лаар зөвхөн бүрэн эрхийн зохи­ цуулалт л байдаг юм байна. Ялангуяа сүүлийн 6-7 жил гаргасан, шинэчлэн найруулсан хуулиудад тийм байна. Бүрэн эрхийн зохицуулалтаар хийхээр эрх мэдэл нь харагдаад үүрэг нь бүгд алга болдог” хэмээжээ. Түүний хийсэн судалгаагаар манай төрийн албан хаагчид дунджаар 70 төрлийн эрх эдэлдэг бол үүрэг нь түүнээс долоо дахин бага байгаа нь тогтоогдсон байна. Жишээ нь Монгол Улсын Засгийн газрын тухай хуульд Төрийн бүрэн эрх 67 байхад үүрэг нь нэг ч байхгүй, албан тушаалтны бүрэн эрх 28 байхад үүрэг нь мөн адил тэг байна. Төрийн албан хаагчид хүнд сурталтай, иргэнд үйлчлэхээсээ илүү чирэгдүүлэх дуртай байгаагийн гол шалтгаан нь ердөө л энэхүү хуулийн зохи­цуулалтад байгаа нь эндээс тод­хон харагдлаа. Өнөөдөр тө­рийн албан хаагчид зөвхөн эр­хээ эдлээд үүргээ биелүүлэх та­лаар мартсан байна. Арга ч үгүй дээ, үүргийн талаар ямар ч хуулийн зохицуулалт байхгүй, байлаа ч эрхээсээ долоо дахин бага юм чинь. Тийм ч учраас Л.Гантөмөр гишүүн “Үүргийн хувьсгал”-ыг хийх шаардлагатай гэх санаачилга гаргасан. Үүнийг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж дэмжиж, Үндэсний эрх чөлөө, тусгаар тогтнолоо
сэргээсний 100 жилийн ойн хүндэтгэлийн чуулганд үг хэлэхдээ “Үүргийн хувьсгалдаа урагшаа” хэмээн уриалсан. Мөн тэрбээр энэ хүрээнд “Монголд мөнгөний биш хариуцлагын хомсдол байна, манайх эрхийн биш үүргийн дутагдалд оржээ, хариуцлага хүлээдэг хүн алга боллоо гэж иргэд ярьдаг. Иргэд үнэнийг хэлж байна. Хуулиар хуяглаж, эрхэндээ эвдэгдсэн төрөө энэ байдлаас нь өөрчилье. Иргэддээ, хувийн хэвшилд, олон нийтийн байгууллагуудад эрхийн шилжилт хийе. Төр нь үүрэгтэй, иргэд нь эрхтэй байдаг эв зохист нийгмээ байгуулъя” хэмээн онцолсон билээ. Хамгийн гол нь хэдэн сайд дарга нар, төрийн албан хаагчдын эрхийг хасах тухай асуудал бус Монголын нийгэмд хийх жинхэнэ реформын шинжтэй үйл ажиллагааны эхлэл болж байгаа юм. Энэ реформыг хийж чадвал улсын хөгжилд маш том түлхэц болох нь дамжиггүй билээ.  Эрхэм гишүүн 2008 онд Автобензин, дизелийн түлшний албан татварын тухай хуулийг хүчингүй болсонд тооцох тухай, Онцгой албан татварын тухай хуу­лийн зарим зүйл заалтыг хү­чингүй болсонд тооцох тухай, Гаалийн албан татвараас чөлөөлөх тухай хуулийн төслүүдийг өргөн барьсан. Үүний үр дүнд Засгийн газар зайлшгүй тохиолдолд газрын тосны бүтээгдэхүүний онцгой албан татварт өөрчлөлт оруулах замаар автобензин, дизелийн түлшний хэрэглэгчдэд хүрэх үнийг тогтвортой байлгах боломж бүрдсэн билээ. Сүүлийн гурван жилд нефть бүтээгдэхүүний үнэ тогтвортой байлаа шүү дээ.

Алдаа

Тэрбээр 2008 онд АН анх хамтарсан Засгийн газарт орох шийдвэр гарах үед аль нэг салбарын сайд болох боломжтой байсан гэдэг. Гэвч эрхэм гишүүн энэ саналыг хүлээн аваагүй нь нэг талаараа түүний хувьд алдаа гэж болно. Уг нь Л.Гантөмөр гишүүн тухайн үед сайд болоход тийм ч болохгүй зүйлгүй байлаа. Өмнө нь дөрвөн жил УИХ-ын гишүүнээр ажиллачихсан, АН доторх чамгүй ирээдүйтэй залуучуудын нэгд зүй ёсоор тооцогдоно. Хэрвээ сайд болсон бол магадгүй улс төрийн хувьд бас нэг шинэ туршлага болохоор байсан биз ээ. Гэхдээ эрхэм гишүүн намынхаа үзэл бодолд тууштай, итгэл үнэмшилтэй, зорилготой нэгэн учраас анхнаасаа л Ардчилсан нам хамтарсан засагт орохыг эсэргүүцэж байсан. Тийм ч учраас хамтарсан засгийн сайд болж, үзэл бодлоосоо няцахыг хүсээгүй гэдэг. Өнгөрсөн гурван жилийн турш эрхэм гишүүн хамтарсан засаг болон намын даргынхаа ажилд сэтгэл дундуур байгаагаа илэрхийлсээр ирсэн билээ.

Тэнэглэл

Уг нь түүнд эрх мэдлийн бялуу­наас төвөггүйхэн хуваалцаад явах боломж байгаа. Хэрвээ Н.Ал­тан­хуяг тэргүүтэй намынхаа удирд­лагуудыг дагаад явбал шүү дээ. Харин эрхэм гишүүн тийм амар хялбар замаар явахыг хү­сээ­гүй. Тэрбээр өөрөө залуу хүн гэдэг утгаараа үргэлж намын­хаа залуучуудыг дэмжиж, тэдэн­тэй­гээ хамт байдаг. Үүний тод жи­шээ “Нэг Ардчилал” клуб билээ. Залуучуудаа дэмжиж, тэ­дэн­тэй хамтран ажиллаж бо­лох ч на­мынхаа удирдлагууд, шийд­вэр гаргах төвшний албан тушаалтнуу­даас дэндүү хол явдаг нь түүний хувьд тийм ч зохистой биш бай­маар. Ялангуяа Л.Гантөмөр ги­шүүн АН-ын ирээдүйтэй за­луу­сын нэг хэмээн хүлээн зөв­шөөрөгд­дөгийн хувьд шүү дээ. Тэр намын удирдлагуудтайгаа хэрвээ ойр байсан бол эрх мэдэлд илүү амархан хүрч чадахаар хүн. Магадгүй өөрийн гэсэн үзэл бо­дол, нийгмийг өөрчилж, улсаа хөгжүүлье гэсэн чин эрмэлзэлтэй, түүнийхээ төлөө тэмцэж явдаг нь нөлөөлсөн биз ээ. Гэхдээ түүний энэ үйлдлийг улс төрийн талаас нь харвал “тэнэглэл” байж болох юм.

Ирээдүй

Эрхэм гишүүн өдгөө найм дахь жилдээ УИХ-д ажиллаж байна. Өнгөрсөн хугацаанд үргэлж ши­нийг санаачилж, шинийг хийж ирсэн. Өөрөөр хэлбэл, эрхэм ги­­шүүн нийгэмд шинэчлэл хийх дуртай, түүнийхээ төлөө ажил­­лаж, хийж чаддаг нэгэн. Үүр­­гийн хувьсгал, ард түмний мөн­­гийг хэмнэе гэх мэт санал, са­наа­­чилгуудаас нь харахад хан­галт­тай. Л.Гантөмөр гишүүн өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, ард тү­мэн ажил хийж чадвал баяжиж чадна гэсэн зарчмыг баримталдаг. Өөрөөр хэлбэл, элдэв амлалт, нийг­мийн халамжийн шинж ча­­нар­тай зүйлүүдээс татгалздаг хүн. Хэрэггүй олон төрлийн одон ме­далийг устгах тухай хуулийн төсөл санаачилж өргөн барьж байсан удаатай. Төрийн мөнгийг хэмнэе, хэмнэсэн мөнгөөрөө утаа­наасаа салъя, зам тавья, хүн амаа ажлын байртай болгоё гэх уриатай. Энэ уриалгаа ажил хэ­рэг болгохын төлөө зүтгэдэг. Харам­салтай нь түүнд энэ бүх бодлогыг хэрэгжүүлэхэд нь эрх мэдэл яах аргагүй дутагддаг. Мэдээж Л.Гантөмөр гишүүний хэлж ярьж байгаа улс орны хөгжилд маш том түлхэц өгө­хүйц бодлогын шинж чанартай зүйл байдаг учраас ганц ги­шүү­ний хүчээр хэрэгжүүлэхэд хүнд­рэлтэй. Өөрөөр хэлбэл, түүнд өөрийн бодлогоо хэрэгжүүлэхэд нь эрх мэдэл хэрэгтэй. Тийм ч учраас эрхэм гишүүн өнгөрсөн хугацаанд намын дарга болох са­наатай байгаагаа олон удаа илэр­хийлж байсан билээ. Тэрбээр энэ улсыг өөрчлөх талаар өөрийн гэсэн бодолтой, зорилготой нэгэн. Ардчилсан намын түүхэнд тийм бодолтой, ирээдүй холыг харсан хүн л намын дарга болж байсан гэдэг. Хэрвээ энэ уламжлал дав­тагдвал Ардчилсан намын дараа­гийн даргад Л.Гантөмөрөөс өөр хүн ерөөсөө харагдахгүй байна. Дараа­гийн сонгуульд ч бас эр­хэм гишүүн ард түмнийхээ ит­гэлийг дааж, цаашилбал намын дарга болж, АН сонгуульд ялалт байгуулбал, Ерөнхий сайд болох ч ирээдүй харагдаж байна. Тэрбээр хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Би Ерөнхий сайд болохыг мөрөөдөж байсан. Ерөнхий сайд хүн юу хийх ёстойг би сайн мэднэ” хэмээн зоригтой хэлж байсан билээ.