“Монгол хүнийг хөөргөж болохгүй, хөөргөчихвөл юу ч хийж мэднэ” гэж дэлхий биднээс айдаг. Эрин зууны түүхэнд хөөрсөн монголчууд юу эсийг бүтээж, юу эсийг нураав даа. Далан жилийн турш учиргүй хөөрч, социализм гэгчийг байгуулж байлаа. Харин 90 оны хөөрлөөр өнөөх социализмаа ганц дайралтаар л нураасан.

Өнөөдөр хөөрөлдөө автсан монголчууд агуу бүтээн босголтыг цогцлоож байна. Бид нийслэлдээ хөл гишгэх зайгүй орон сууц босгосон. Мөдхөн 1 566 600 кв.км газар нутагтаа зүү шивэх ч завсаргүй орон сууц сүндэрлүүлнэ гэж хөөрч байгаа. Энэ хөөрлийн тухай өнөөдөр өгүүлсү.        

Хөөрсөн барилгачид

“Орон сууцны барилга шиг ашигтай бизнес алга. 100 саяын хөрөнгө орууллаа гэхэд 200 сая болгож нуга өсгөж байна!” гэсэн сураг чимээг сонссон даруйдаа л бүх монголчуудын зүрх хөөрсөн. Биологич, геологич хэн ч бай хамаагүй барилгын бизнес рүү хөөрөн орж, барилгачин болсон нь бахадмаар. Генетикчээс эхлээд лунатикч нь ч хүртэл барилгын салбарыг дэндүү мэдэж эхэлсэн нь гайхамшиг.

Гурван сая хүнтэй Монголд хоёр сая есөн зуун мянган барилгачин бий гэх судалгаа гарахдаа дөхөөд байна. “Хөөрөлд орсон малын эмч захирлын удирдаж буй барилга дээр хөөрөлд автсан түүхийн багш арматур зангидаж, хөөрсөн буузны тогооч каракас цутгаж, хөөрөлд гүн эзэмдүүлсэн хуульч өрлөг хийн зогмуй...” гэх хайлал Монголын барилгын салбарын сонгодог зураглал боллоо.

Гайтай нь энэ хэт хөөрөл хар бараан үр дагаврыг араасаа чирч байна. Иракт дайн хийсэн Америкийн армийн хохиролтой дүйж очиж мэдэхээр олон хүн барилгын ослоор амь насаа алдав. Гурван жилд 61 хүн барилгын талбайд амь үрэгдсэн нь аймшигтай тоо биш гэх үү. Их барилгын талбай юу, иргэний дайны талбар уу гэж дуу алдмаар.      

Хөөрөлтэй төлөвлөлт

Барилгачдыг мэргэжлийн бус сайд сэтгэлийн хөөрлөөр удирдан залдаг. Барилгын салбарын үе үеийн сайд нарын нэрсийг уншихаар эдийн засагч, жүдо бөх, цахилгааны инженер, статистикч гээд зүсэн зүйлийн мэргэжлийн цуглуулга бүрдэх нь ангайн гайхмаар. Шинэ сайд томилогдох бүрт таг далий мэргэжлийг нь сонссон  ёжтой нэг нь мушийж, ууртай нөгөө нь бухимддаг. Нөгөөх нь Монголын эрс тэс цаг уурт зохицох бүү хэл ойртох ч үгүй евростандартыг нэвтрүүлнэ гэж онигоо шиг юм ярьж бүр ч уур хүргэнэ.  

Орон сууцны барилгатай хамт хот төлөвлөлт гэх зүйл явдаг гэдгийг мэргэжлийн бус сайд нар ердөө ойлгохгүй. Нүдээ аньж хөөрөөд л, орон сууцны барилгаар шүршээд л, “Би сайд болсноороо арван мянган айлыг байртай болголоо. Энэ бол бахдам амжилт!” хэмээн чанга хашгирдаг нь сүржин.

Сайд энэ арван мянган айлын хүүхдүүд цэцэрлэгт хүмүүжиж, сургуульд сурах ёстой, шинэ хорооллын хүмүүст спортын ордон, усан сан, соёлын төв, кинотеатр хэрэгтэй гэдгийг ор тас мартана. Зуун айл амьдрах хотхоны төсөлд зургаахан машины зогсоол тусгах нь хорлонтой. Хүмүүс орно, зам гарц хийх ёстой гэдгийг бас мэдэхгүй. Мянгаар тоологдох айлууд руу цор ганц зам орохоор зураг төслөө шийдсэн нь хотхон дотор мөнхийн түгжрэл үүсгээстэй. Гэртээ түгжрээд, ажилдаа хүрч чадалгүй хонож өнжих энүүхэнд. Ийм жишээнүүд төлөвлөлт гэх зүйл барилгын салбарт байдаггүйг баталдаг.

Хөөрлийн хөл дорхи хөөрхий газар лус

Тоглоомын талбай, машины зогсоол, алга дарам ногоон зүлэг гээд өчүүхэн ч болов зай байвал барилгачид бүү үзээсэй гэж хотынхон айдаг болоод байна. Үзүүлчих юм бол тэгээд л өнгөрлөө гэсэн үг. Унтаад сэрэхэд л өнөөх газрыг хашаагаар битүүлээд, сууриа ухаад эхэлнэ. Хоёр байшингийн хоорондын бяцхан зайд шахаж барьсан орон сууцаа “Индирс”, “Миндирс” гээд л сүртэй гоёоор нэрлэхийг яана.

Яг ийм байдлаар нэг байшинд тулгаж нөгөө байшинг барихаар сууриа ухсанаас бүхэл бүтэн арван хоёр давхар байрыг нурааж, өчнөөн өрхийн хэдэн зуун хүнийг нурангинд даруулчих шахсан нь аймшиг. Авлига хээл хахуулийн ашигт шимтэж, уух идэхийн хөөрөлд автсан түшмэлд энгийн ардын эрх ашиг, амь нас ямар ч үнэгүй гэдгийн нотолгоо энэ.

Явган хүний замыг барилгын довжоогоор хаах энүүхэнд. Бүр цаашлаад улсын чанартай замдаа тулгаад орон сууц барихдаа туллаа. Арлын япончууд шиг усан доогуур ч суурь ухлаа. Хөөрсөн барилгачин Хатан Туулаа хайргаар дараад, баячуудын орон сууц барьсан нь ядуусын нүд хужирлан сүндэрлэж буй. Өглөө сэртэл тэр том голыг нилэнхүйд нь булаад, орон сууц барьж эхэлсэн байхыг ч сийхгүй.      

Хөөрлийн бодлого

Барилгын салбарт явуулж буй бодлогыг тархинд төрсөн бодол гэснээс зүрхэнд үүссэн хөөрөл гэвэл зохилтой. Дотоодын барилгын материалын үйлдвэрлэлийг дэмжих бодлого гэгчийг гаргаж ирэх нь баярын нулимс унагамаар. Гэвч өнөөх бодлогоо хэрэгжүүлэх тал дээрээ таг.

Дотоодын үйлдвэрүүддээ өчнөөн тэрбумын зээл өгчихсөн хэрнээ Эрээнээс орж ирж буй хямд чанаргүй материалыг гаалийн татвараар зохицуулах ёстой гэдгээ ор тас мартана. Монгол мэргэжилтэн цавуу үйлдвэрлэчихээд байхад өнөөхийг нь тоож харах хүн үгүй. Худалдан авах ажиллагааг мэддэг хурган дарга нар нь тэр бодлого гэгчийг уландаа гишгээд, дандаа урдаас материалаа зөөчихдөгийг нь яалтай ч билээ.

Барилгын мэргэжилтэй ажилчин бэлтгэх бодлого бас л түг таг. Социализмын үед байсан хэдэн зуун техник мэргэжлийн сургуулийг нурааж тарааж дуусгасан. Нуралгүй үлдсэн цөөн хэдэн барилгад хуульч, сэтгүүлч бэлддэг дээд сургуулиуд эзэн суучихсан. Мэргэжлийн бус сайд дарга нар нь “Шавар зуурахад мэргэжил хэрэгтэй гэж үү?” гээд ангайцгаах нь өшөө хүрмээр.    

Хөөрлийн хөөс хэзээ хагарах бол?

Хэдэн жилийн өмнө сургийг нь сонсоод, “Манайд хэзээ ийм болно доо...” гэж мөрөөдөж, шүүрс алддаг байсан ипотекийн зээл гэгчийг Монголд бий болгочихлоо. Гэхдээ л дэндүү хойрголож олон жил алдсан. Арав хорин жилээр маргаж, “Болно болохгүй, бүтнэ бүтэхгүй” гэж цэцэрхэж суухаар эрт эхлүүлсэн бол нийслэл маань утаанаасаа салчихсан ч байх билүү. 

Гаднын ямар ч хөгжилтэй орны жуулчин ирлээ гэсэн Улаанбаатарын шил толь болсон барилгуудыг хараад “Монгол ийм гэж үү?” хэмээн гайхаж биширдэг болсон. Гэвч асуудал оршсоор л. Гадаад засал, өнгө үзэмж, хийц бүтээцээ л хөөцөлдөөд байхаас инженерийн шугам сүлжээ, агааржуулалт хөргөлтийн системийн тал дээрээ манай барилга хол хоцрогдсон гэлцдэг.

Хямралаас болоод зогсоход хүрсэн компаниудаа дэмжихийн тулд гэр хорооллын дахин төлөвлөлт гэх мэт шинэ гарцыг бодож олж буй нь сайшаалтай ч дутагдал бугшсаар л. Өмнөх онд ашиглалтад орсон орон сууцнуудын 80 хувь борлогдоогүй байгаа гэх тоо түгшүүрийн харанга дэлдэж байна. Үүнийг шийдэхийн тулд байрны урьдчилгаа төлбөрийг 10 хувь болгож бууруулна гэж ярьж буй ч ажил хэрэг болохгүй хүлээгдсээр л. Байраа зарагдахгүй байгааг харсаар байгаа хэрнээ үнийн хөөсийг хагалж, үнэ бууруулах замаар орон сууцаа борлуулах талаар бодохыг ч хүсэхгүй гүрийсээр л суух. Нугарсан ашиг хийх гэж зүтгэдэг хөөрлөөсөө компанийн эзэд салж чадахгүй.  

Хөөрөл намжаад, хөөс хагараад, барилгын салбарт эрүүл сэтгэлгээ, тулхтай бодлого, ултай төлөвлөлт хэзээ ирэх бол оо?