Гадаа ч утаа, гэрт ч утаа. Энэ чинь юу болж байна? Бид болон бидний үр хойч үргэлж утаан дунд амьдарч боломгүй. Өвөл айсуй, дараа жил ч өвөл болно. Хэдэн жил утаа ихэдлээ гэж улиг болтлоо ярих вэ? Эсвэл эвлэрэхээр шийдсэн үү? Улаанбаатар хотын дээгүүр хөшиг мэт татдаг утаанаас яаж ангижрах вэ? Утааг бууруулах тал дээр "vip76.mn" цахим хуудаснаас шийдэл, гарц хайж байна.   

Сайжруулсан зуух оновчтой шийдэл биш байв уу?

Засгийн газраас татаастай олгосон 160 мянга гаруй зуух бүгд зорилтот бүлэгтээ хүрсэн гэвэл үгүй. Учир нь төслийн зуух биш “наймааны”, арилжааны зорилготой зуух болсон.

2014 онд "Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо" (одоо татан буугдсан), "Агаарын чанарын алба" хамтран нийслэлийн төвийн 6-н дүүргийн 116 хорооны 117 орчим өрхөд хийсэн судалгаагаар зарим зүйл ил боллоо. 

Үүнд мөнгө хувиарласан төр засаг, хэрэгжүүлэгч яам-агентлаг-газар, зуух үйлдвэрлэсэн компаниуд, хэрэглэгчдийн хэн нэгнийг буруутгах нь өрөөсгөл. "Цэвэр агаар" сан, "Агаарын бохирдлыг бууруулах үндэсний хороо" зэрэг энэ чиглэлийн асуудлыг хариуцсан байгууллагуудын өнгөрсөн хугацаанд хийсэн ажлыг тэр чигт нь үгүйсгэж болохгүй.

Тухайлбал, "Цэвэр агаар сан"-гаас хийсэн бодит ажлууд гэвэл 

• Сайжруулсан зуух авсан иргэдэд татаас олгосон.
• Сайжруулсан түлш тараахтай холбоотой тээвэр, агуулах, борлуулалтын зардлыг санхүүжүүлсэн.
• Улаанбаатар хотын захын хорооллын халаалтын зуухнуудыг татан буулгаж, хэрэглэгчдийг төвлөрсөн дулаан хангамжид холбох, цахилгаан эрчим хүчний хангамж сайжруулсан.
• Тэгвэл одоо ямар ажил гүйцэтгэж байна?
• Хэт ачаалагдсан дэд станцуудын ачааллыг хөнгөвчлөх ажлуудыг санхүүжүүлэх,
• Хийн түлшний хэрэглээг нэмэгдүүлэх,
• Уламжлалт нүүрсний хэрэглээнээс татгалзах шинэ дэвшилтэд техник, технологи нэвтрүүлэх,
• Агаарын чанарын суурин харуулын тоог нэмэгдүүлэх,
• Агаар, ус, хөрсөнд хүнд металл тодорхойлох багаж хэрэгсэлийг суурилуулах зэрэг томоохон ажлуудыг санхүүжүүлж байна.

Агаарын бохирдлыг бууруулахад ард иргэдийн дунд зөв хандлага төлөвшүүлэх шаардлага байгаа. Тиймээс "Цэвэр агаар сан"-гаас агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа аж ахуйн нэгжүүдийг дэмжих сурталчлах, иргэд хувийн зүгээс хувь нэмрээ хэрхэн оруулах тухай мэдээлэл, сурталчилгааны чанартай багц ажлыг төлөвлөжээ. 

Гэхдээ бодит байдалд мэдэгдэхүйц өөрчлөлт гарсан уу гэдэг асуудал.

Өнөөгийн өнцгөөс дүгнэхэд, агаарын бохирдлыг бууруулах нь энгийн зуухыг сайжруулсан зуухаар солих ажил гэж ойлгосон нь алдаа байж. Олон арван жил энгийн зуухаа аргал, мод, нүүрсээр галлаад сурчихсан айл өрхийн хувьд энэ нь амьдралын шинэ хэв маяг байсан. Тиймээс ард иргэдэд сайжруулсан зуухыг практикт яаж хэрэглэх, ямар ач холбогдолтой байсан талаар мэдээлэл хүргэх ажлыг дутуу эсвэл чанаргүй хийжээ.

Одоо бол их хэмжээний мөнгө дахин төсөвлөх биш энэ жилдээ сайжруулсан зуухтай иргэдэд шахмал түлшийг тогтмол хэрэглэж, ашиглах тал дээр мэдээлэл, заавар зөвлөгөө өгөх дээр анхаарлаа хандуулж ажиллах нь зүйтэй болов уу. 

Утаагүй түлш мөрөөдөл үү, ажил уу?

Улаанбаатарын хэмжээнд гэр хорооллынхон галлагаанд нэг улиралд 800 орчим мянган тонн түүхий нүүрс, 750-800 мянган шоо мод түлдэг. Энэ чинь л агаарын бохирдол тэр дундаа утаа ихсэх гол "буруутан" шүү дээ. Өнгөрсөн хугацаанд эрдэмтэн болон бизнесменүүд утаагүй түлшийг амьдралд нэвтрүүлэх гэж үзээд мэдэгдэхүйц үр дүнд хүрч чадсангүй.

• Төрийн бодлого тууштай биш байна.

• Иргэд хэрэглэж дадсангүй.

Тэгвэл Улаанбаатарчуудын хэрэгцээг хангах утаагүй түлш үйлдвэрлэх боломж нөхцөл юу байна? гэдэг асуулт урган гарна. Шахмал түлш үйлдвэрлэдэг долоон үйлдвэр бий болжээ. Тэдний ихэнх нь энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байсан туршлагагүй. 

Улаанбаатарчуудын хэрэгцээг бүрэн хангах боломж (Хагас коксжсон шахмал түлшний үйлдвэрүүд)

Ийм үйлдвэрүүд орон нутагт хэд хэд бий. Үйлдвэрлэлийн үндсэн түүхий эд нь Сэлэнгэ аймгийн Мандал сумын нутаг, Түнхэл тосгонд байрлаж байсан хуучин мод бэлтгэлийн үйлдвэрээс үлдсэн хаягдал үртэс юм.

Шинэ эх үүсвэр, нөөц (үртсэн шахмал түлшний үйлдвэрүүд) 

Асар их хэмжээгээр хуримтлагдаж үлдсэн үртэс нь "Өлзийт", "Хүслэн Өлзий", "Тара" зэрэг шахмал түлшний үйлдвэрийн хүчин чадлын тооцоогоор 7-10 жилийн түүхий эдийн нөөцийг хангана. Хаягдал үртэс дууслаа гэхэд олон арван жил мод бэлтгэх явцад ойд бэлтгэсэн модны мөчир, үзүүр ёзоор зэрэг хаягдлыг дахин 2-3 жил ашиглах боломжтой.

Хэдийгээр хагас коксжсон түлштэй харьцуулахад үртсэн шахмал түлш нь бага нийлүүлэлттэй ч үнэ хямд, хаягдал материалыг түүхий эдэд ашигладаг сайн талтай.

Сэлэнгэ аймгийн Түнхэл тосгонд үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудаас мэдээлэл авахад олонхи нь хэвийн ажиллаж байна. 

Эндээс харахад утаагүй түлш үйлдвэрлэлийн бааз суурь Монголд нэгэнт бий болжээ. Гагцхүү энэхүү суурийг үргэлжлүүлэн бэхжүүлэх бодлогыг шат дараалалтай хэрэгжүүлэх л үлдээд байна.

Шинэ санаа, санаачлага

• Утаагүй түлшний талаар багагүй судалж, цэвэр түлш гарган авахад гар бие оролцсон, ШУА-ын Хими, хими технологийн хүрээлэнгийн эрдэм шинжилгээний тэргүүлэх ажилтан, доктор Ж.Дугаржав  үртсэн, сүрлэн болон био түлш гарган авах төслийн санаа байна. Даанч шаардлагатай хөрөнгө мөнгө алга. Хэрэв түүний боловсруулсан төслийг хэрэгжүүлэхэд эхний ээлжинд 23 сая орчим ам.долларын хөрөнгө оруулалт хэрэгтэй. Энэ хөрөнгөөр 250.000 тонн утаагүй түлш үйлдвэрлэх боломжтой гэсэн тооцоо гаргажээ. Энэ нь Улаанбаатар хотын иргэдийн 24 жилийн хэрэгцээг хангах хэмжээний түлш гэсэн үг.

• Японы "Hitachi" фирмд ажилладаг монгол залуу Д.Баяр 2014 онд эрчим хүчийг үржүүлэн ашиглах технологи бүхий төхөөрөмж зохион бүтээснээ танилцуулсан юм. Хэрэв энэ технологийг нэвтрүүлвэл эрчим хүчийг хэмнэн, инженерийн шугам сүлжээнд ачаалал болохгүй. Иргэд, аж ахуйн нэгжүүд бага зардлаар халаалтаа шийдсэнээр агаарын бохирдол буурна.  Гэр хорооллын нэг айл өрх  3-5 тонн 2-3 портер нүүрсээр өвлийг давдаг. Өөрөөр хэлбэл одоогийн ханшаар 300-450 мянган төгрөг зарцуулдаг.  Харин энэ төхөөрөмжийг ашиглан цахилгаан халаалт хэрэглэснээр сард ердөө 28 000 төгрөг төлөх юм.

Англид 1950-иад онд агаарын бохидол "хит" асуудал болж байж

1950-иад онд Английн Лондон хотод агаарын бохирдол туйлдаа хүрч эцэстээ 1956 онд тав хоногийн дотор 800 орчим хүн амь үрэгдсэний дараа л хотын захиргаа тууштай шийдвэр гаргаж "Т марк” хэмээх хийн зуухыг ашигладаг болжээ. Тэр үед явуулсан судалгаагаар агаарын бохирдол үүсгэсэн гол хүчин зүйлс нь ил зуух, хуучирсан машинууд, хүмүүсийн хор хөнөөлтэй үйл ажиллагаа дүн гарчээ. Англичууд "Цэвэр агаарын тухай" хууль баталж, утаагүй зуух хэрэглүүлэх, үйлдвэрүүдийг хотоос зайдуу гаргах зэргээр шат дараатай олон ажлыг хэрэгжүүлжээ. Үр дүнд 2-3 жилийн дараа агаарын бохирдол мэдэгдэхүйц буурсан байна. Өнөөдөр түүхий нүүрс түлдэг англи айл гэж байхгүй.

Төрийн байгууллагуудад:

Нийтлэлийн төгсгөлд дараах зорилтот бүлгүүдэд хандаж хэлэх хэдэн үг байна.

Төрийн бодлого тасралтгүй явагдах учиртай. Нэгэнт тараасан сайжруулах зуухны хэрэглээг нэмэгдүүлж, шахмал түлш үйлдвэрлэж буй үйлдвэр, аж ахуйн нэгжүүдэд зах зээлд нэвтрэх боломж олгож, борлуулах цэгүүдийг олшруулах шаардлагатай байна. 

Иргэдэд:

Агаарын бохирдол ихтэй, утаатай байна гэж хэлчихээд утаа үйлдвэрлээд суугаад байж болохгүй. Мод, нүүрс хэрэглээд заншсан байж болно, хүүхдээ дааруулахгүй гэсэндээ түлсээр байгааг ойлгож байна. Гэхдээ зах зээлд шинээр гарч буй шинэ зүйлийг туршаад үзээч. Үр хүүхдээ хорт утаагаар амьсгалуулмааргүй байгаа бол гэртээ төрөл бүрийн шахмал түлш хэрэглэ.

Энэ жилийн хувьд эдгээр асуудал, түүнтэй холбогдох жижиг зүйлийг шийдчихээд дараа жил ахисан түвшний арга хэмжээ авах нөхцөл, боломж нээлттэй байх болов уу. Дараа, дараагийн удаа агаарын бохирдлыг бууруулах хүрээнд цувралаар асуудал хөндсөн нийтлэл хүргэх болно. Та мэргэн оюундаа тунгаагаарай.