Тав дахь хоногтоо үргэлжилж байгаа МАН-ын “Бид хамтдаа” Үндэсний форумын өчигдрийн буюу дөрөв дэх өдрийн хурал­­даанаар “Нийслэлийн хөгжлийн бодлогын асуудлууд” салбар хуралдаанууд болсон.

Өчигдрийн хуралдааны эхэнд МАН-ын Удирдах зөвлөлийн гишүүн, Нийслэлийн МАН-ын хорооны дарга Ц.Сандуй “Нийслэл хотын хөгжлийн шинэ үзэл баримтлал: Аз жаргалтай хот” илтгэл тавьсан юм. Нийслэлийн газрын албаны даргаас МАН-ын хороон даргаар томилогдсон түүний хувьд, амьдралынхаа 20-иод жилийг Улаанбаатар хотын ажил, албатай холбон амьдарч яваа нэгэн.

2012 оны наймдугаар сарын 15-нд Нийслэлийн МАН-ын хорооны даргаар томилогдож байсан Ц.Сандуй даргын амны уншлага нь “Улаан­­баатарын хөгжил нь Монгол Улсын хөгжлийн нэг гарц” гэх юм билээ. Ингээд Нийслэлийн 376 жилийн ойн өдөр МАН-ын хорооны дарга Ц.Сандуйтай хийсэн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Монголын нийгэм, улстөр тав дахь хоногтоо МАН-ын “Бид хамтдаа” Үндэсний форумаар амьсгалж байх шиг байна. Энэ форумаас МАН юу хүлээж байна, ард түмэнд юу үлдэх бол? 

-За юуны өмнө Үндэсний өдөр тутмын “Өглөөний сонин” МАН-ын “Бид хамтдаа” Үндэсний форумд ач холбогдол өгч, намайг урин ярилцаж байгаад нийт уншигчдынх нь өмнөөс болон хувиасаа талархлаа илэрхийлж байна. Мөн та бүхэн бүгдээрээ л нийслэл хоттой амьдрал, хувь заяагаа холбосон хүмүүс учир нийслэл хот үүсгэн байгуулагдсаны 376 жилийн ойн баярын мэнд хүргэж байна. МАН-аас орон даяар “Бид хамтдаа” аянг өнгөрсөн зургаадугаар сард эхлүүлсэн.

Энэ оны дөрөвдүгээр сарын 26-нд нийслэлийн МАН-ын хорооны 90 жилийн түүхт ой болсон. Тэр үеэр бидний зүгээс “Нийслэл хот нэг л өдөр сүндэрлээгүй, хэн нэг хүн ганцаараа ч босгоогүй. Үе үеийн нийслэлчүүдийн нөр их хөдөлмөрийн үр шимээр өнөөдрийн сая гурван зуу гаруй мянган хүн амтай том хот сүндэрлэн боссон юм” гэсэн уриатайгаар түүхт ойгоо тэмдэглэн өнгөрүүлсэн. Яг тэр үеэс ялангуяа нийслэлчүүдийнхээ дуу хоолой, санал хүсэлтийг сонсож эхэлсэн бөгөөд урьд нь бид засаглаж байхдаа ямар алдаа гаргаж байж вэ, одоогийн удирдлагууд юун дээр алдаж, ямар завхрал гаргаж байна вэ гэдэг дээр дүн шинжилгээ хийж эхэлсэн.

Тэгээд ч МАН-ын Удирдах зөвлөлийн шийдвэрээр “Бид хамтдаа” аяныг Монгол Улсын 21 аймаг, 330 сум, нийслэлийн есөн дүүрэг, 152 хорооны хэмжээнд ард иргэдийнхээ санал бодлыг сонсох, 2016 оны сонгуульд ямар бэлтгэлтэй орох, ард иргэдийнхээ амжиргааг сайжруулахын тулд давын өмнө хийж хэрэгжүүлэх ямар ажлууд байгааг судлах, дүн шинжилгээ хийх зорилготойгоор өрнүүлсэн юм.

Бидний зүгээс “Бид хамтдаа” аянаа гурван үе шаттай өрнүүлэхээр төлөвлөсөн. Нэгдүгээр үе нь зургаадугаар сарын эхний долоо хоногт болсон МАН-ын идэвхтэн, сонгуультнуудын зөвлөлгөөний үеэр МАН-ын дарга М.Энхболд, Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат нарын гарын үсэгтэй захидлыг өрх бүрт хүргэх аян явуулсан. Үүнийг дагаад УИХ-д суугаа МАН-ын гишүүд, Удирдах зөвлөлийн гишүүд, намын идэвхтэн сонгуультнууд, ахмад, залуу үеийн төлөөллүүд бүгд хамтраад 21 аймгаараа тойрч,иргэд сонгогчидтойгоо уулзан санаа бодлыг нь сонссон. 

-Тэр олон захидал, санал хүсэлт өнөөдрийн форумын гол хүчин зүйл болж, энэ форумыг хийж байгаа юм байна гэж ойлгож болох уу? 

МАН-ын хорооны дарга Ц.Сандуй

-Тэгж ойлгож болно. Нийслэлчүүдээс ирсэн 100 мянган захидалд маш чухал шинэлэг санаанууд, шууд хэрэгжүүлээд ажил болгохуйц дэвшилттэй санал олноороо ирсэн. Тийм ч учраас бид ард иргэдийнхээ санаа бодол дээр тулгуурлан “Бид хамтдаа” аяныхаа хоёрдугаар үе шат болгон өнөөдрийн форумыг зохион байгуулсан юм. Нийслэлийн МАН-ын хорооны зүгээс нийслэлийг хөгжүүлэх үзэл баримтлалын баримт бичгийг нийслэлчүүддээ өргөн барьж байгаа.

Ерөөсөө Монгол Улсын ирээдүйн үсрэнгүй хөгжлийн нэг чухал, томоохон гарц нь Улаанбаатар хотын хөгжил юм. Яагаад ингэж үзэж байна вэ гэвэл та бид гадаадын өндөр хөгжилтэй хотуудад очихоороо улсынх нь хөгжлийг тухайн тансаг сайхан, баян цатгалан хотынх нь хөгжлөөр төлөөлүүлэн тодорхойлоод байдаг шүү дээ.

Тэгвэл яг тэр зарчмаар Улаанбаатар хотыг хөгжүүлэх хууль эрхзүйн орчныг давын өмнө боловсруулан гаргах ёстой. Ялангуяа би салбар хуралдаанууд дээр Үндсэн хуульд хотын статусыг шинэ түвшинд гаргах, хотуудын тухай хуулийг батлан гаргах асуудлыг хөндөж тавьсан. Товчхондоо манай форумын үндсэн зорилго нь Монгол Улс болон нийслэлийн ирээдүйн хөгжлийн гарцуудаа тодорхойлоход л оршиж байгаа юм. 

-Нийслэлийн МАН-ын тухайд, ер нь МАН-ын хувьд 2009 оноос хойш дараалсан олон сонгуульд дандаа л ялагдаад явсан. Эхлээд Ерөнхийлөгчийн сонгууль, дараа нь УИХ, хот дүүрэг гээд л. Эдгээр ялагдлууддаа бодвол ноцтой дүгнэлт хийж байгаа байх даа? 

-За тийм ээ. 2009 оноос хойш таван ч сонгуульд ялагдсан. Нийслэлийн МАН-ын хорооны хувьд өнгөрсөн гурван жилд цөөнх болж, өмнө нь өөрсдийнхөө хийж байсан ажлыг хөндлөнгөөс харж, үнэлэлт, дүгнэлт хийж үзлээ. Мэдээж алдаа, оноо байна. Гэхдээ оносон нь алдаанаасаа их байсан. 

Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд Улаанбаатараа хэд тойрч маш олон иргэдтэй уулзлаа, санаа бодлыг нь сонсож, өргөдөл гомдол ч олноор хүлээж авлаа. Нийслэлчүүдээс ирүүлж байгаа тэр олон санал, санаачлага, өргөдөл гомдлыг нэгтгээд нэгэн цул үзэл баримтлалтай болох гэж өнгөрсөн гурван жил ажиллалаа.

Өнөөдөр бид нийслэлийнхээ 376 жилийн ойн өдөр “Нийслэл хотын хөгжлийн шинэ үзэл баримтлал буюу Аз жаргалтай хот” гэсэн үзэл баримтлалыг дэвшүүлэн тавилаа. Гэхдээ энэ бол цоо шинэ зүйл биш л дээ. Дэлхийн баян тансаг, аз жаргалтай хотуудад “Happy City” хэмээх үзэл баримтлалын хүрээнд амжилттай хэрэгжээд явж байгааг л Улаанбаатар хотдоо нутагшуулъя гэж байгаа юм. Ингэхийн тулд хамгийн эхлээд хууль эрхзүйн орчноо сайжруулах ёстой. 

-Ингэхэд АН сүүлийн гурван жилд л Улаанбаатарыг удирдаж байгаа. Өмнөх 22 жилд МАН Улаанбаатарыг удирдаж байхдаа ер нь юу хийж, ямар бүтээн байгуулалт өрнүүлсэн юм бол? 

-Энэ талаар иргэдийн зүгээс ч асууж, шалгаадаг л даа. Бид юм хийгээгүй, бүтээн байгуулаагүй биш хамгийн их хийж, бүтээн байгуулсан байхгүй юу. 1921-1990 онд Улаанбаатар хотын ерөнхий төлөвлөгөөг боловсруулахдаа шинжлэх ухаанд тулгуурласан, маш бодитойгоор, тухайн цаг үеийнхээ амьдралд нийцүүлэн хийгээд явж байсан. Гэтэл 1990 онд Монгол Улс нийгмийн байгууламжаа өөрчилж, өнөөдрийн “Зэрлэг капитализм”-д шилжсэн.

Одоо 25 жилийн дараа эргэж хараад “Өнөөдөр яагаад Улаанбаатар хотод ийм олон тулгамдсан асуудал бий болж вэ” гээд бодоод сууж байхад бид 22 жил нийслэлд эрх барихдаа тодорхой бодлогын чанартай алдаанууд гаргажээ. Тэдгээр алдаанууд даамжирч явсаар өнөөдрийн хүндрэлд бодитой нөлөө үзүүлсэн байна гэдэгт үнэлэлт өгч, дүн шинжилгээ хийж байгаа. Гэхдээ сүүлийн гурван жилд хотын удирдлагуудын ноцтой алдаатай бодлогын улмаас дээрх хүндрэл, бэрхшээлүүд улам бүр лавширч, өнөөдөр яах аргагүй бодлого, үйл ажиллагаа нь таг зогсчихлоо шүү дээ.

Хамгийн гол нь зах зээлийн эдийн засгийн төвийг бараадаж, үр хүүхдүүдээ мэдлэг боловсролтой болгохоор үнэхээр тооцоолж байгаагүй хэдэн зуун мянган иргэн Улаанбаатарт орж ирсэн. Монгол Улсын Үндсэн хуульд заасан “Монгол Улсын иргэн амьдрах газар орноо өөрөө сонгоно” гэсэн зарчмын дагуу нийслэлээ бараадаж байгаа тэдгээр иргэдийг буруутгах, хөөж туух ямар ч үндэслэл, нөхцөл байхгүй. Тэгэхээр тэдгээр иргэдээ хүлээж авах бэлтгэл Улаанбаатар хотод, үе үеийн удирдлагуудад нь байгаагүй. 

Социализмын үеийн төлөв­­лөгөөгөөр бол Улаанбаатар хот 600 мянган иргэнтэй байхаар л зохицуулагдсан байсан. Өнөөдөр Сонгинохайрхан, Баянзүрх дүүргүүд хэрхэн хэн ч таамаглаж байгаагүйгээр өргөжив. Тэдгээр дүүрэгт хэдэн зуун өрх гэр бүлүүд тог цахилгаангүй, амьдралын наад захын хэрэгцээгээ хангаж чадахгүй өдөр хоногийг аргацаан өнгөрүүлж байна гээд даруйхан шийдэх ёстой, нийслэлийн иргэдийн эрх ашиг зөрчигдөж байгаа маш олон асуудал байна.

Нөхцөл байдал ийм байгаа болохоор юуны өмнө Улаанбаатарын дагуул хотуудын хууль эрхзүйг нь маш тодорхой болгож нэн даруйхан хөгжүүлж эхлэх ёстой. Өнөөдөр 2016 оны улсын төсвийг хэлэлцэж байгаа энэ үед хотын төв рүүгээ хөрөнгө мөнгө цацах биш дагуул хотууд руугаа хөрөнгө мөнгө шидэж, тэднийг давын өмнө хүн амьдрах бүх нөхцөл бололцоогоор хангах хэрэгтэй. Тэгж байж Улаанбаатарын энэ их түгжрэл, бөөгнөрөлийг сааруулна. 

-Тэгвэл Улаанбаатарт давын өмнө шийдэх ёстой ямар асуудлууд байна вэ? 

-Ер нь том хотуудад гурван гол асуудал байдаг юм. Эхлээд газар ашиглалтын асуудлыг шийдсэн байх ёстой. Хоёрдугаарт дэд бүтцийн асуудлаа толгой өвдөхгүй хэмжээнд шийдсэн байх ёстой. Гуравдугаарт байршил, суурьшлийг нь маш зөв зохицуулсан байх ёстой юм. Өнөөдрийн форумаар ч эдгээр асуудлыг голлон авч үзэж байна. Ер нь энэ форумаар хэлэлцэгдэж байгаа гол асуудлууд нь 2016 оны сонгуульд нийслэлийн МАН-ын хорооноос барьж ажиллах үндсэн чиглэл, нэг ёсондоо бид 2016 оны сонгуульд барьж орох хөзрөө дэлгэж байна гэж ойлгож болно. 

Нийслэлийн иргэдийн санал бодлыг сонсож “Та ер нь хамгийн гол нь юу хүсч байна” гэхэд ихэнх нь “Биднийг зүгээр л нэг тайван амгалан, аз жаргалтай л амьдруулаад өгөөч” гэж байна. Нийслэлчүүд хамгийн эхлээд эрүүл байхыг дараа нь өөрийн гэсэн орон байртай байхыг, тэгээд дараа нь тодорхой орлоготой, ажилтай байхыг л хүсч байна.

Тэгвэл өнөөдрийн нийслэлийн удирдлагууд хотынхоо иргэдийн энэхүү хамгийн гол гурван шаардлагыг хэрэгжүүлж чадахгүй байна. Нийслэлийн удирдлагуудын сайхан амалж гарч ирсэн бүх амлалтууд өнөөдөр таг зогсож, урагшаа явах ямар ч чадамжгүй, боломжгүй болчихсон. Үндсэндээ бид нийслэлийг удирдаж байхдаа эхлүүлж, зураг төслийг нь гаргаад бэлэн болгочихсон байсан хэдэн төслийг л өнөөдрийн Улаанбаатарын удирдлагууд барьж авсан юм шүү дээ. 

-“Гудамж төсөл”, дөрвөн замын уулзваруудыг өргөжүүлж, томруулсныг хэлж байна уу? 

-Тэгэлгүй яадаг юм. Э.Бат-Үүл нарын хотын удирдлагууд манай нам нийслэлд засаг барьж байх үедээ эхлүүлсэн ажлуудыг л хэрэгжүүлсэн болоод явж байгаа шүү дээ. Нийслэлийн иргэд өөрийн орон байртай, сайн эмнэлэгтэй, хүүхдүүд нь сургууль цэцэрлэгтэй, эрүүл аюулгүй орчинд амьдрахыг л хүсч байна. Нийслэлийн удирдлага энэ бүх нөхцлийг бүрдүүлэх ёстой. Э.Бат-Үүл даргын өнөөдөр ч ярьдаг зүйлүүд бол бидний үед эхнийх нь бэлэн болчихсон байсан төслүүд.

Манай нам нийслэлийг удирдаж байхдаа Нүхтэд Олон улсын байгууллагууд, Элчин сайдуудыг урьж бүгдийг нь байлцуулан томоохон чуулга уулзалт хийж, өнөөдрийн удирдлагуудын хэрэгжүүлэх гээд чадахгүй мунгинасаар байгаа олон шийдлүүдийг дэвшүүлэн гаргаж байсан юм. Тэнд хамгийн гол асуудал нь гэр хорооллыг дахин төлөвлөх, орон сууцжуулах хөтөлбөр байсан. Төлөвлөгөө, судалгаа, тооцоо бүх зүйл нь гараад ажлыг нь эхлүүлж байсан ч бид сонгуульд ялагдснаар тэр бүхний эзэн нь өнөөдрийн хотын удирдлагууд болчихсон.

Анх 2008 онд 100 айл орчим, Ногоон нуур орчмыг орон сууцжуулж эхэлсэн юм шүү дээ. Таны нэрлэсэн “Гудамж төсөл” байна. МАН засаглалд байх жилүүдэд замын уулзваруудыг өргөтгөх, замын нягтаршил, түгжрэлийг арилгах олон гарцуудыг хайж, ажил эхлүүлснийг өнөөдрийн удирдлагууд “Гудамж төсөл” хэмээн нэрлэж, энэ ажлыг бантагнуулсан хүмүүс нь ихээхэн хөрөнгө мөнгө шамшигдуулсан талаар яригдаж л байсан.

Хуучин Эдийн засгийн хөгжлийн сайд байсан Н.Батбаяр, хотын удирдлагууд 34 уулзварыг шинэчилнэ гэж мөн ч их ярьсан. Үүний 24 уулзварынх нь судалгаа тооцоо, зураг төслийг бид хийж ажлаа эхлүүлчихсэн байсан. Үүнийг миний бие удирдаж, манай хамт олон хийж гүйцэтгэсэн юм. 

Одоо “Гудамж төсөл”-д байгаа Б.Батболд хүртэл хотын даргын зөвлөхөөр ажиллаж, бид хамт сууж хийж байлаа. Төв талбайн хоёр талыг хоёр урсгалтай болгож, дөрвөн талынх нь уулзварыг шинээр хийснийг иргэд санаж л байгаа. Богд уулын араар тавьсан шинэ замыг бид судалгаа тооцоо зураглалыг нь гаргаад анхны шороог нь хүрздэж байсан. Харамсалтай нь бидний эхлүүлсэн энэ бүх ажил өнөөдрийн хотын удирдлагууд, АН-ынхны амны уншлага болчихсон. Нарны гүүрийг бидний үед барьж дууссан ч 2012 оны есдүгээр сард туузыг нь хайчилснаар Э.Бат-Үүлийн “Гардаж хийсэн бүтээн байгуулалт” болчихож байгаа юм. 

Харамсалтай өнөөдөр бидний хийсэн төслүүд дээр тоглож байсан хотын удирдлагуудад одоо бэлэн төсөл ганц ч үлдээгүй. Э.Бат-Үүлийн “Гэр хорооллын дахин төлөвлөлт” дампуурчихсан. Ингээд яриад байвал сонгуульд ялагдсанаараа бид маш олон боломжоо алдаж, ёстой жинхэнэ гардан бүтээн байгуулсан ажлуудаа өнөөдрийн хотын удирдлагууд, АН-д алдсан. Тийм болохоор ирэх оны сонгуульд бид маш сайн бэлтгэлтэй оролцох, зайлшгүй ялах шаардлагтай байгаа. 

-МАН-ын дарга 2016 оны сонгуульд оролцох Улаанбаатар хотын бүх эрх мэдлийг танд шилжүүлэх гэж байгаа гэсэн яриа яваад байсан. Тэр асуудал шийдэгдсэн үү? 

-Нам бол хамтын удирдлагын байгууллага шүү дээ. Энэ яриа ч бидний дэвшүүлсэн “Нэгдсэн удирдлагатай ажиллъя” гэснийг жаахан гуйвуулсан гэх юмуу даа, тийм яриа тарсан байсан. Бид сүүлийн зургаан жил ялагдлын гашуун зовлонг амсаж явна. Дээрх яриа бол МАН-ын удирдлагуудын зүгээс 2016 оны сонгуульд хамгийн шилдэг, нэр цэвэр, ялах магдлалтай хүмүүсээ нэр дэвшүүлэх эрхийг л өгсөн. Түүнийг л ярьж байгаа байх.