УИХ-ын Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны өчигдрийн хуралдаанаар Ерөнхийлөгчийн санаачилсан Улс төрийн намын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэв.

Үндсэн хуулийн өдрийн мэндийг өөр хоорондоо хүргэж, сүрхий дотно уур амьсгал дор эхэлсэн хуралдаан харин халуухан өрнөх нь тэр. Хуралдааны эхэнд гишүүн Д.Лүндээжанцан “Улс төрийн намын тухай хуулийн төслийг яагаад гэнэт хэлэлцэх болов. Энэ сарын 4-нд УИХ-д өргөн барьсан төсөлтэй өчигдөр л танилцлаа. Одоо шууд хэлэлцэхэд бэлтгэлгүй байна. Хүчин төгөлдөр үйлчилж буй одоогийн хуулийг хэдийгээр муучилдаг ч ямар зовлон, бэрхшээл туулж түүнийг баталсныг би мэднэ. Тэнд миний гарын үсэг бий. Нухацтай ярилцахгүй бол сонгуулийн өмнө аль нэг улс төрийн намыг хүчгүйдүүлэх гэсэн санаархал байх вий” гээд долоо хоногийн дараа хэлэлцэх санал гаргасныг М.Энхболд, Су.Батболд нарын гишүүн дэмжиж байлаа.

Мөн С.Баярцогт гишүүн нухацтай хэлэлцэх ёстой гэснийг дэмжиж, “Үндсэн хуулиа баталсан баярын өдөр хэрэлдэж, муудалцаад яах вэ. Хамгийн олон гишүүнтэй сөрөг хүчнийхний тавьж буй саналыг хүндэтгэх хэрэгтэй” гэж байлаа. Харин Байнгын хорооны дарга А.Бакей төслийг өргөн мэдүүлсэн өдөр нь гишүүдэд тараасныг дурдаад, танилцаж судлахад хангалттай хугацаа байсан тул хойшлуулах шаардлагагүй гэж байсан. Үүнийг нь Н.Батбаяр гишүүн дэмжиж, хойшлуулж цаг авах замаар энэ хуулийг батлах сонирхолгүй байна гэсэн шүүмжлэлийг Ардын намынханд хаягласан. Гэвч долоо хоногоор хойшлуулах, эсэхийг санал хураалтаар шийдэж, хэлэлцэхээр болоход Д.Лүндээжанцан, М.Энхболд, Су.Батболд нарын Ардын намынхан хуралдааныг орхиж гарсан юм. Харин үлдсэн гишүүд нь хэлэлцүүлгийг үргалжлүүлсэн.

Хэлэлцүүлэг эхэлмэгц гишүүн С.Баярцогт төслийн танилцуулгад дурдсан үг, өгүүлбэр, агуулгад нэлээд шүүмжлэлтэй хандсан. Тодруулбал, энэ төслийг боловсруулж, танилцуулгыг бэлтгэсэн хүмүүс асуудалд тун болгоомжтой хандах ёстой.  

Жишээ нь, энд “улс төрийн намууд төрийн албыг дээрэмдэж, эзлэх болсон,  өндөр түвшний авлигад идэгдэж, легитим шинжээ алдсан” гэхчлэн бичжээ. Нэг зүйл хийх гэж нөгөөгөө, хуучныг нь ор тас үгүйсгэж, муучлах шаардлагагүй. Бид нэгэнт ардчиллыг сонгосон бол улс төрийн намуудаас өөр сонголт үгүй” гэсэн юм. Гэхдээ тэр төслийг эсэргүүцээгүй, дараа дараагийн хэлэлцүүлгийн шатанд нарийвчлан ярих зүйл олон бийг хэлж байлаа. Үүнийг М.Батчимэг гишүүн дэмжиж, “Ерөнхийлөгчөөс УИХ-д оруулж ирж буй бодлогын баримт бичгийн төсөлд ийм субъектив дүгнэлт байж болохгүй” гээд улс төрийн соёл, зөвшилцлийг бий болгон, УИХ-д суудалтай бусад намын төлөөллийг байлцуулан, тэдэнд байр сууриа илэрхийлэх боломж олгох үүднээс хэлэлцүүлгийг нээлттэй үлдээх санал гаргаж байсан юм.

Ингээд тэрбээр төсөл санаачлагчаас ‘Улс төрийн намууд бодлогын  чиглэлд уралддаг болно гэсэн баталгаа төслийн хаана байна вэ. Гишүүнлэл нь бодит байдал дээр ямар болно гэсэн үг вэ. Гишүүнчлэлгүй улс төрийн нам гэдэг зах зээлийн нийгэмд компанигүйгээр бизнес хийхтэй адил шүү дээ. Гишүүнчлэлгүй намын ард элдэв бүлэглэл л бий болно” гэсэн асуулт тавихад Ерөнхийлөгчийн Хүний эрх, хуулийн боддогын зөвлөх Ч.Өнөрбаяр ‘Улс төрийн намуудын дэргэд бодлогын судалгааны хүрээлэн байхаар тусгасан. Төсвөөс намд өгөх санхүүжилтийн 30 хүртэл хувийг тус хүрээлэнгүүдэд олгохоор зааж өгсөн. Ингэвэл мэргэшсэн бүтэцтэй судалгааны хүрээлэнгүүдээр дамжуулан бодлогын чиглэлд намууд өрсөлдөж эхэлнэ.

Гишүүнчлэлийн тухайд хоёр хэлбэрээр зааж өгсөн. Нэг нь харьцангуй чөлөөтэй, аливаа сонгуульт алба хаших эрхгүй, татвар төлдөггүй “дэмжигч гишүүн” байх бол нөгөөх нь тухайн намд албан ёсны бүртгэлтэй, татвар төлдөг, сонгуульт алба хаших эрхтэй “жинхэнэ гишүүн” байна. Мэдээж бүх нам гишүүнчлэлгүй болно гэж бодохгүй байна” гэсэн хариулт өгсөн. Харин Л.Цог гишүүн ‘Улс төрийн нам бол энэ нийгэмд хамгийн их нүгэлтэй, ямар ч хариуцдагагүй бүтэц” болохыг тэмдэглээд гашуун ч гэсэн үнэнийг  танилцуулгадаа бичсэн байна хэмээн зөвлөхүүдийг сайшаана лээ.

Н.Батбаяр гишүүн “нам” гэсэн үгийг тайлбарлахыг шаардаж, намын гишүүнчлэлийг хэрхэн тусгасныг тодруулсан. Тэрбээр “нам” гэдгийг “баг” болгох санал гаргана лээ. Үүнд зөвлөх Ч.Өнөрбаяр *Нам” гэдэг нь Монголын улс төрийн намын үүсэл, суурь гэгддэг хувьсгалт нууц бүлгэмүүдтэй холбоотойгоор “нам гүм, нууц байх” гэсэн утга, илэрхийллээс үүсэлтэй талаар нэгэн хэл шинжлэлийн эрдэмтэн ярьж байхыг сонсож байсан. Үүнээс өөрөөр уг үгийн үүсэл, гарлын талаар тодорхой тайлбар өгч чадахгүй нь. Энэ хуулийг баталбал одоогийн намын гишүүнчлэлийг илэрхийлэх хөөсөрсөн их тоо багасаж 40 орчим хувиар буурах тооцоо бий. Намд элсүүлэх үйл явцыг төсөлд нарийвчлан тусгасан” гэсэн хариулт өгсөн.

Ерөнхийлөгчийн Амьдрах орчин, ногоон хөгжлийн бодлогын зөвлөх О.Чулуунбилэгийн тайлбарласнаар зөвхөн УИХ-д суудалтай намууд төсвөөс санхүүжилт авдаг одоогийн тогтолцоог халж сонгуульд нийт сонгогчийн нэг хувиас илүү санал авсан улс төрийн намд төсвөөс хэсэгчлэн санхүүжилт өгөхөөр тусгасан аж. Ингэснээр намуудын одоо авч буй санхүүжилтийн хэмжээ тэрбум гаруй төгрөгөөр буурах гэнэ. 2005-2012 оны дундаж үзүүлэлтээр улс төрийн нам 1-2.3 тэрбум орчим төгрөгийг төсвөөс авч иржээ. Харин үүнийг М.Батчимэг гишүүн эсэргүүцсэн. Тэрбээр “Намуудын санхүүжилтийг багасгаж болохгүй. Орон нутгийн намын байгууллагыг удирдаж ажилладгийн хувьд одоо төсвөөс олгож буй мөнгөөр урсгал зардлаа ч санхүүжүүлж хүчирдэггүйг мэднэ. Улс төрийн нам чиг үүргээ хэрэгжүүлэхэд нь хангалттай санхүүжилт олгох ёстон. Намуудыг эрүүлжүүлэх хөшүүрэг нь санхүүжилт юм шүү” гэж байлаа.

Хуралдааны төгсгөлд М.Батчимэг гишүүний саналаар хэлэлцүүлгийг нээлттэй үлдээж, долоо хоногийн дараа Ардын намынхныг байлцуулан үргэлжлүүлэх санал гаргасан ч тус хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх нь дэмжсэнгүй. Ингээд Улс төрийн намын тухай шинэчилсэн найруулгын төслийг хэлэлцэхээр боллоо.