УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар 2008 оны сонгуульд МАХН-аас Дархан-Уул аймагт нэр дэвшин сонгогдсон. Их хурлын гишүүн болохоосоо өмнө гишүүний туслах, бүлгийн ажлын албаны хуулийн бодлогын зөвлөх, Сонгуулийн ерөнхий хорооны нарийн бичгийн дарга, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын тэргүүн дэд дарга гэх мэт алба хашиж байсан. Өөрөөр хэлбэл, Ж.Сүхбаатар гишүүн УИХ-д ажилласан хугацаа нь сүүлийн гурван жил боловч улс төр болон төрийн ажилд сүүлийн 15 гаруй жил тасралтгүй ажиллажээ. Нэг талаасаа залуу улстөрч боловч нөгөө талаасаа хэнээс ч дутахааргүй туршлага хуримтлуулсан байна. Манай энэ удаагийн “76:?” УИХ-ын гишүүн Жамъянхорлоогийн Сүхбаатарыг онцолж байна.


Амлалт

2008 оны УИХ-ын сонгууль на­мууд мөрийн хөтөлбөрөө дэв­шүүлж, гишүүд элдэв янзын ам­лалт өгөөгүйгээрээ онцлогтой. Ж.Сүхбаатар гишүүн ч бас ху­вийн чанартай ямар нэгэн амлалт, сон­гогчдын саналыг татах ямар нэгэн популист амлалт өгөөгүй байдаг. Харин МАХН-ын хувьд иргэн бүрт эх орны хишиг 1.5 сая төгрөг олгох, цалин хөлсийг гурав дахин нэмэгдүүлэх, стратегийн орд газ­руудыг ашиглалтад оруулах гэх мэт голлох амлалтуудыг өгсөн билээ. МАН-ын дарга, Монгол Улсын Ерөнхий сайд С.Батболд мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилт 80 хувьтай байгааг зарласан. Өөрөөр хэлбэл, Оюутолгойн орд ашиглалтад орсон, Тавантолгойн асуудал яригдаж байгаа, цалин хөлсийг 2012 онд үе шаттайгаар нэмэгдүүлснээр 2008 оны төвшин­тэй харьцуулахад 2.7 дахин нэ­мэг­­дүүлэхээр болоод байна. Мэ­дээж үүн дээр нэмээд иргэн бүрт сая 500 мянган төгрөгийн эх орны хишгийг өнгөрсөн гур­ван жилийн хугацаанд үе шат­тай­гаар олгоод байгаа билээ. МАХН буюу одоогийн МАН-ын мөрийн хөтөлбөр ийн биелэхэд Ж.Сүх­баатар гишүүний үүрэг, роль тодорхой хэмжээнд байсан бо­лов уу. Эрхэм гишүүний хувьд улс төрд орж ирэхдээ ямар нэ­гэн популист амлалт гэхээсээ илүү улстөрчийн хувьд шударга, ёс зүйтэй, ил тод төрийг бий бол­гохын төлөө ажиллана хэмээн зорь­сон нь бий. Шударга, ёс зүй­тэй, ил тод улс төрийг тэрбээр спорт­той зүйрлэсэн байна. Өөрөөр хэлбэл, эрхэм гишүүн “Шу­дар­га, өрсөлдөөнтэй, ил тод спорт хүмүүсийн сонирхлыг тат­да­гийн адил шударга, ил тод, бие биеэ хүндэтгэсэн улс төр олон түмний дэмлэгийг хү­лээ­дэг” хэмээн ярьж, хэлж яв­сан аж. Өнгөрсөн хугацаанд шудар­га, ил тод улс төрийн төлөө хан­галттай зүтгэж, ажилласныг сэт­гүүлчид болоод ард түмэн мэ­дэж байгаа болов уу. Тэр хэзээ ч аливаа асуудалд хэт нэг талыг ба­рих эсвэл хэт туйлшруулж ханд­даг­гүй. Асуудлыг ярихдаа бүх та­лаас нь нарийн судалгаатай, бас­хүү шударгаар хэлж, хэнээс ч айж эмээлгүй, хэлэх гэснээ шууд­хан хэлчихдэг зантай. Тийм ч уч­раас өнөөгийн УИХ-д байгаа МАН-ын шилдэг залуучуудын нэг хэ­мээн хүлээн зөвшөөрөгдсөн бо­лов уу. Одоо УИХ-ын Төрийн бай­гуулалтын байнгын хороог удир­даж, улс орны ирээдүйтэй хол­боотой чухал хуулийн төслүүд /УИХ-ын сонгуулийн тухай хууль, Үнд­сэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хууль, Ашиг со­нирхлын зөрчлын тухай хууль/ дээр голлох үүрэг хүлээн ажиллаж байна. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуу­лийг шинэчлэхэд голлох үүрэг­тэй оролцож, УИХ-аар бат­луулж чадлаа. Түүнчлэн саяхан түү­ний удирдсан Байнгын хороо Со­нирхлын зөрчлийн тухай хуулийн төс­лийг батлуулсан. Залуу улс­төрчийн хувьд чамгүй амжилт шүү. Ялангуяа Сонгуулийн тухай хуу­лийг өөрчлөх асуудал хоёр на­мын хамтын ажиллагааны мө­рийн хөтөлбөрт байсан бөгөөд энэ амлалтыг биелүүлэхэд Ж.Сүх­баатар гишүүн ихээхэн үүрэгтэй оролцсон билээ. УИХ-ын гишүүн Ж.Сүхбаатар 2008 оны сонгуульд МАХН-аас Дархан-Уул аймагт нэр дэвшин сонгогдсон. Их хурлын гишүүн болохоосоо өмнө гишүүний туслах, бүлгийн ажлын албаны хуулийн бодлогын зөвлөх, Сонгуулийн ерөнхий хорооны нарийн бичгийн дарга, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын тэргүүн дэд дарга гэх мэт алба хашиж байсан. Өөрөөр хэлбэл, Ж.Сүхбаатар гишүүн УИХ-д ажилласан хугацаа нь сүүлийн гурван жил боловч улс төр болон төрийн ажилд сүүлийн 15 гаруй жил тасралтгүй ажиллажээ. Нэг талаасаа залуу улстөрч боловч нөгөө талаасаа хэнээс ч дутахааргүй туршлага хуримтлуулсан байна. Манай энэ удаагийн “76:?” УИХ-ын гишүүн Жамъянхорлоогийн Сүхбаатарыг онцолж байна.


Амжилт

Эрхэм гишүүн хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа “Би шударга ёсны төлөө дуу хоолойгоо хэзээ ч сул­руулахгүй” хэмээн онцолжээ. Үнэхээр ч гишүүн залуу улстөрч, хуульч хүний хувьд энэ нийгэмд шу­дарга ёсыг тогтоохын тө­лөө ажилладаг гэдгийг дээр дурьд­сан. Үүнийг батлах хамгийн том ажил нь Ашиг сонирхлын зөрч­лийн тухай хууль. Улстөрчид уг хуулийн төслийг барьж аван бат­лахаасаа эмээж байсан гэдэг нь өн­гөрсөн гурван жилийн турш ил тод харагдсан. Ялангуяа үргэлж ашиг сонирхлын зөрчилтэй байдаг, төрийн албыг хувийн сонирхлынхоо төлөө ашиг­­ладаг хэсэг бүлэг хүмүүсийн хувьд уг хуулийг батлахыг огтхон ч хүсээгүй гэдэг нь тодорхой биз. Ха­рин Ж.Сүхбаатар гишүүн нэр бү­хий гишүүдийнхээ хамтаар зүт­гэсний үр дүнд уг хуулийг батлуулж чадлаа. Яг хуулийн хэллэгээрээ бол Нийтийн албанд нийтийн болон хувийн сонирхлыг зохицуулах, сонирхлын зөрчлөөс урьдчилсан сэргийлэх тухай хуу­лийн төсөл. Өмнө нь ямар ч зохицуулалтгүй байсан ний­тийн алба гэдэг ойлголт уг хуу­лийн хүрээнд хуульчлагдсан. Түүнч­лэн төр, нийтийн албанд ажил­лаж байгаа хүн ямар ёс зүйг баримтлах, хэрхэн ажиллах, хэр­вээ сонирхлын зөрчилтэй бай­вал ямар ёс зүйг баримталж ажил­лах тухай бүх талын зохи­цуу­лалтыг оруулсан билээ. Ин­гэс­нээр төрийн албыг хувийнх юм шиг ашигладаг, тендер буд­лиан­­туулдаг, луйварддаг гэх мэт хууль бус үйлдлүүд уг хуу­лийн хүрээнд төгсгөл болж бай­на. Хуу­лийн талаар товч тайлбар­ла­вал, төрийн албан хаагчид ХОМ мэдүүлдгийн адил жил бүр Со­нирхлын зөрчлийн мэдүүлэг өгч байхаар болсон. Тухайн төрийн ал­бан хаагч аливаа тендер, өөр бусад үйл ажиллагаан дээр ашиг сонирхлын зөрчилтэй гэдгээ өөрөө хүлээн зөвшөөрч, татгалзана. Хэрвээ мэдсээр байж, сонирхлын зөрчилтэй үйл ажиллагаа явуул­сан нь илэрвэл тодорхой ха­риуцлага хүлээлгэхээр хуульд тус­гасан билээ. Энэ утгаараа Со­нирхлын зөрчлийн тухай хууль бол улстөрчдөөс жинхэнэ ут­гаа­раа ёс зүй, үнэнч шударга бай­дал, эр зориг шаардсан хууль. Тийм ч учраас эл хуулийн тө­сөл УИХ дээр гурван жилийн турш яригдсаны эцэст саяхан бат­лагдаад байгаа билээ. Үүнээс гад­на Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрч­лөлт оруулах тухай хуулийн төсөл яригдаж байна. УИХ-ын сонгуулийн тухай хуулийг шинэч­лэн батлуулж чадлаа. Энэ бол эр­хэм гишүүний хамгийн том ам­жилт гэж дүгнэхээр байна. Яла­нгуяа шинэ сонгуулийн хууль улс­төрчдийн хувьд эр зориг шаард­сан хууль байгаа. Улстөрчид анх удаагаа өөрсдийнхөө эрх ашигт халтай хууль баталсан хэ­мээн яригдаж буй билээ. Энэ үүднээсээ Ж.Сүхбаатар ги­шүүний баримталдаг “Шударга, ил тод, ёс зүйтэй улс төр” гэдэг зар­чимд ч бас нийцэж байгаа юм. Асуудалтай, анхаарлын төвд бай­сан хуулийн төслүүд үүгээр ч дуу­сахгүй. “Мэдээлэл авах эрх, эрх чөлөөний тухай хууль” байна. Уг хуулийн төслийг УИХ-ын Тө­рийн байгуулалтын байнгын хо­роо­гоор хэлэлцэн, баталсан би­лээ. Уг хуулийн төслийн ту­хайд төрийн байгууллагууд ир­гэддээ ил тод байх зарчмыг илүү хуульчилснаараа онцлогтой. Тө­­рийн байгууллага иргэдэд ул­сын нууцад хамаарахаас бусад мэ­­дээл­лийг нээлттэй хүргэх тухай асуудлыг уг хуулиар зохи­цуул­сан билээ. Үүнээс гадна Ж.Сү­х­баатар гишүүн УИХ дахь “Ав­лига­тай тэмцэх бүлгэм”-ийг са­наа нийлсэн хэсэг гишүүдийн хам­таар байгуулсан. Өмнө нь УИХ-д сууж байсан гишүүд ийм бүл­гэм байгуулаад, авлигын эс­рэг ажиллаж байсныг төдийлөн санах­гүй байна.

Алдаа

Эрхэм гишүүн залуу улстөр­чийн хувьд хааяахандаа асуудалд дэндүү хурцаар хандаж, шүүмж­лэх үедээ хэнийг ч шүүм­жил­чихдэг нэгэн. Гэхдээ мэдээж ху­вийн шинж чанартай, бяцхан улс төр хийж элдэв зүйл ярихгүй. Улс орны ирээдүйтэй холбогдох то­моо­хон хуулийн төслүүд, бод­логын шинжтэй асуудлаар байр сууриа илэрхийлж, шүүмжлэлтэй асууд­лыг зоригтой хэлэх нь бий. Хамгийн сүүлд гэхэд Ерөнхий сайдыг огцруулах асуудлаар С.Эрдэнэ гишүүнтэй ам муруйсан удаатай. Үнэндээ УИХ-ын гишүү­ний хувьд нэг танхимд суудаг нөхрөө “Эрүүгийн элемент”-ээр нь дуудсан нь түүний хувьд маш том алдаа гэлтэй. Гэхдээ улс төрийг тогтвортой байлгах, хуу­лийг сахих, магадгүй улс орны цааш­дын ирээдүйтэй холбоотой асууд­лаар зарим тохиолдолд ха­туу байр суурь илэрхийлж, муу­далцах нь энүүхэнд шүү дээ. Гэх­дээ тухайн үед Ж.Сүхбаатар ги­шүүн С.Эрдэнэтэй эр хүний ёсоор гар барьсан, С.Эрдэнэ ч нэг их юм бодоогүй гэдгээ хэл­сэн байсан. Үүнээс өмнө хуу­лийн салбарын шинэчлэлтэй хол­боо­той асуудлаар салбарын сайд Ц.Нямдоржтой муудалцаж бай­сан. Ц.Нямдорж сайд асуу­далд намын ахмад гишүүний ху­виар хандаж, Ж.Сүхбаатарыг өрөөн­дөө дуудаж оруулж ирээд гар зөрүүлсэн нь  сенсаци тарьж бай­лаа. Гишүүн болохгүй, бүтэхгүй байгаа асуудлыг шийдэхийн төлөө намынхаа томцуултай ч хамаагүй үзэл бодлоо уралдуулан, хэлж, ярьж, шүүмжилдэг, болохгүй бол хэрэлдэж хэлцдэг гэдэг нь эндээс харагдаж байна. Үүнээсээ болж шүүмжлэлд өртөж, хэл амны бай болох нь бий ч залуу хүн, залуу улстөрчийн хувьд ийм л зан төрх­тэй байх ёстой шүү дээ. Тэгж байж, нийгэмд болон намдаа өөрий­гөө хүлээн зөвшөөрүүлж чад­на. Гэхдээ эрхэм гишүүн али­ваа асуудлыг зүгээр яриад, шүүмж­лээд байхаасаа илүү хий­хийг эрхэм болгодог хэмээн олон ярилц­лагадаа дурьдаж байсан. Өөрөөр хэлбэл, тэр зөвхөн шүүмж­лээд суудаг хүн биш ажээ.


Тэнэглэл

Түүнийг хурц ширүүн байж байгаад байнгын хорооны дарга болсноосоо хойш төдийлөн юм ярихаа болсон гэж шүүмжлэх нь бий. Үнэхээр тийм болсон бол УИХ-д бодлого боловсруулалцаж байгаа хүний хувьд “тэнэглэл” гэж харах тал бий. Ялангуяа шу­дар­га, ил тод улс төрийн эр­хэм­лэдэг улс төрчийн хувьд шүү дээ. Гэхдээ гишүүн шүүмж­лэ­хээсээ илүү хийснээрээ хүлээн зөв­шөөрөгдөхийг эрхэмлэдэг ту­хайгаа олон ярилцлагадаа дурьд­са­ныг дээр хэлсэн. Байнгын хо­рооны дарга болсноор эрхэм ги­шүүний хувьд үргэлж ярьж, хэлд­гээ хийж, хэрэгжүүлэх боломж олд­сон. Тийм ч учраас магадгүй үр­гэлж ярьж, хэлж, шүүмжилдгээ бо­лиод шүүмжлэлтэй, болохгүй бү­тэхгүй байгаа асуудлуудыг ший­дэхийн төлөө илүү их эрч хүч­тэйгээр ажиллаж буй биз ээ. Тэ­гээд ч аливаа асуудал хүрээ­нээ­сээ халиад, хэт нуршаад эхлэхээрээ ут­гагүй болдог жамтай. Шүүмлэл ч бас хэт олшроод эхэлбэл, үнэ цэнээ алдах нь тодорхой юм. Тийм учраас эрхэм гишүүний хувьд одоо шүүмжлэлтэй асууд­луудыг дэмий ярьж хэлэх бус ший­дэхийн төлөө ажиллаж эхэл­сэн бололтой.

Ирээдүй

Эрхэм гишүүн өөрийнхөө ирээ­дүйн талаар хэвлэлд өгсөн ярилц­лагадаа “Би ирэх сонгуульд өр­сөл­д­өнө гэсэн бодолтой байгаа. Гэхдээ би өрсөлдөхөөсөө өмнө ард иргэдээсээ асууя, дэмжвэл намынхаа дотоод өрсөлдөөнд орол­цоно гэж бодож байна. Хэр­вээ иргэд намайг хүлээж, дэм­жиж байгаа бол УИХ-д сон­гогдохын тулд өрсөлдөнө” хэ­мээн дурьджээ. Тэр ямар нэгэн ам­биц, улс төр хөөхөөсөө өмнө ард түмнээсээ асууя гэсэн бай­на. Олон түмэн дэмжвэл тэр дэмж­лэгийг алдахгүйн төлөө ажил­лахаа илэрхийлжээ. Түүнд за­луу улстөрчийн хувьд энэ ул­сын төлөө хийх ажил олон бай­гаа байх. Тийм зорилго, бо­дол, хүсэлтэйгээр УИХ-д орж ирсэн тухайгаа ч хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа дурьдсан байна. УИХ-д орж ирэхээсээ өмнө 15 жил төрийн албанд  тасралтгүй зүтгэсэн туршлагатай нэгэн. Өөрийн гэсэн бодол, үзэл ба­римт­лал, тодорхой зорилгоо биелүү­лэх бүрэн боломжтой, мэд­лэгтэй гэсэн үг. Тийм ч учраас дар­ханчууд түүнд 2008 оны сонгуулиар итгэл хүлээлгэж, УИХ-ын эрхэм түшээгээр сонгосон бо­лов уу. Гишүүн өнгөрсөн гурван жил хагасын хугацаанд тэдний ит­гэ­лийг алдсангүй. Сүүлийн үеийн судалгаа Дархан-Уул аймагт Ж.Сүхбаатар гишүүний рей­тинг өндөр байгааг харуулах бол­жээ. Тийм ч учраас гишүүн ирэх сонгуульд нэр дэвшвэл ам­жилт үзүүлэх болов уу. Дахин сон­гогдвол өөрийн эрхэмлэдэг “Шу­дарга, ёс зүйтэй, ил тод улс тө­рийг бий болгохын төлөө” зарч­маа жинхэнэ утгаар нь хэрэг­жүүлэхийн төлөө ажиллах нь дамжиггүй биз ээ.