Улс төрийн хүрээнд Ч.Улаан гэдэг нэр “зартай”. Гэхдээ энэ удаа түүнийг зангиагүй байхад нь саатуулж, өөр сэдвээр ярилцахаар урив. Түүний хурдан буянууд улс, улсын чанартай бүсийн наадмаас 10-аад, орон нутгийн  уралдаан, наадмаас 20 гаруй айраг, түрүү авсан гэдэг. Гишүүн улсынхаа Алдар уяач хэргэмтэй. Уулын цанын III, сагсан бөмбөгийн II зэрэгтэй, гар бөмбөгийн спортын дэд мастер цолтой. Уулын цанаар Альпийн нуруунд гулгаж байснаа ч дурсав. Монголын усан спортын холбооны ерөнхийлөгчийн хувьд энэ төрөлд шаггүй гэсэн. Усан пологийн спортыг хөгжүүлэхийн төлөө яваагаа ч нуугаагүй. Дунд сургуульд байхдаа чөлөөт бөхөөр хичээллэж, сургууль, дүүрэгтээ чамгүй амжилт гаргаж байжээ. Мотоспортоор хичээллэж байсан ч, дэндүү эрсдэлтэй хэмээн ар гэрийнхэн нь хориглосноор больсон гэв.

-Энэ буландаа Таныг уръя гэтэл “Монголд улс төргүй юм байгаа юм уу” гээд дурамжхан байлаа.

-Манайхны олон хүн юм болгоныг улс төрийн өнцгөөс хардагт нь харамсдаг. Эдийн засаг, санхүү,  төсвийн бодлогыг хэзээ ч улстөржүүлэх хэрэггүй л байхгүй юү. Тэдгээр чинь өөрийн гэсэн хууль эрх зүй, тогтсон журамтай. Гэтэл манайхан  бүгдийг улс төрийн өнцгөөс нь хардаг. Энэ тухай би дандаа л хэлдэг. Гэвч санаснаар болдоггүй. Энэ утгаар нь би Танд тэгж хэлсэн хэрэг.

-Таны хэлдэг зөв л дөө. Алдарт уяач Улааныг  хүртэл  сонирхлынх нь төлөө улстөржүүлдэг.

-Харин тэгдэг юм. Янз бүрээр л  бичдэг.

-Таны зүүснийг анзаарлаа. Морины зурагтай цаг ямар учиртай юм бэ?

- Миний хурдан буян, Даян түмний эх “Аварга” зээрдийн зураг. 2008 онд ийм зурагтай цаг хийлгээд зүүсэн. Ойр дотныхоо хүмүүст бас бэлэглэсэн. Манай Сүхбаатарт морины тухай хүүрнэхгүйгээр хүнтэй яриа эвлэхгүй шүү дээ. Моринд дуртай болсноо би буруу гэж боддоггүй, хүн бүрт өөрийгөө амраах  сонирхол гэж байх ёстой. Зарим нь ан гөрөө хийж байхад нэг хэсэг нь загас жараахай хөөцөлдөөд явж байх жишээтэй. Хөзөр, даалуу гэх мэтийн тоглоом хөөдөг хэсэг байдаг л байх.

Миний хар багаасаа наадаж тоглодог байсан зүйл бол спорт. Цана, тэшүүр, сагс, гар бөмбөг, нисэх загвар, усан спорт  гэсэн хүүхэд байсан. Одоо ч хэвээрээ. Долоо хоногтоо  нэг удаа зааланд хөлсөө гаргачидаг.  Усан бассейнд сэлнэ, өвөлдөө уулын цанаар гулгана. Спортод ийм л сонирхолтой. Тэр маань явсаар морин спортод дуртай болгосон доо. Бахархмаар сайхан, хийморьтой хообий гэж үздэг.

-Том уяачдад хандсан шүүмжлэл их байдаг. Монгол морийг нэмэлт тэжээл, хүч тамир бэлдмэлээр бордож уралдуулдаг гэж. Танд хаягласан шүүмжлэл байдаг л байх.

-Тийм яриа их гардаг. Үүнд хэн хэн нь анхаарах ёстой. Хүнээр бол допинг хэрэглэдэг мэтийн ярианы талаар дуулсан. Уламжлалт бус аргаар морь уяж, тэжээдэг нь оргүй зүйл биш л дээ. Би энэ бүхний эсрэг байдаг. Монгол морин уралдааныг уламжлалт ёс заншлын дагуу хөгжүүлэх хэрэгтэй.

Сүүлийн үед “шинэ монгол адуу” гэж манайхны зарим нь ярьдаг болсон байна лээ. Энэ нэрийн дор цэвэр хурдны үүлдрийн морь уралдуулдаг.  Хөдөөгийн уяачид үүнд их дургүй юм. Монгол адууны генийг хадгалж үлдэхийн төлөө одооноос анхаарахгүй бол гамшиг болно.  Эрлийзүүлснээр монгол адууны чанар сайжирч байна гэдэгтэй би санал нийлдэггүй. Тухайлбал, Солонгост нутгийн уугуул адууны генийг хамгаалсан хуультай юм билээ. Бас бидний анхаарах ёстой зүйлийн нэг гэж боддог. Миний хувьд нутгийн монгол адуугаа уралдуулдаг. Тэр тусмаа Сүхбаатарынхаа  хурдан буяныг дээдэлдэг.

-Эрийн гурван наадмаа дэлхийн өвд хамруулна гэж бид ярьж байна. Бас Баяр наадмын тухай хуультай. Бөхийн барилдааныг ч  журамласан. Солонгосууд шиг монгол мориныхоо генийг авч үлдэх талаар төрийн бодлого хэрэгтэй юү?

-Бодох ёстой асуудал. Дэлхийг байлдан дагуулж асан алдартай, сайн чанарыг нь хадгалж үлдэхийн  тулд  төрийн бодлого хэрэгтэй. Энэ талаар би дуртайяа ажиллана шүү. Эрийн гурван наадмаа монгол ёс заншил, уламжлалаас гажуулахгүйгээр хөгжүүлэх хэрэгтэй. Түүнээс бус зүгээр л хадгалаад байж таарахгүй.

-Сүхбаатар хурдтай. Харин сүүлийн үед  нутгийн хурдыг мөнгөтэй хүмүүс зөөсөөр байгаад  үгүй хийчих вий гэсэн болгоомжлол байдаг юм. Сүхбаатарын угшилтай морьд эзнээ алдаршуулаад байдаг. Гэтэл угшлаар нь  зарлахаа больсон юм шиг билээ. Та энэ талаар ямар бодолтой явдаг вэ?

-Тэр нутгийн хурдан буяны угшил, гарал үүслийг сайн хадгалж, хэлж ярьж байх ёстой юм.  Олон хүн Сүхбаатараас хурдан буян авч, хурдлуулж байна. Гарал үүслийг хэлж зарлуулдаг уяачдад баярлах хэрэгтэй. Зарим үед гарал үүсэл нь мартагдах тохиолдол цөөнгүй байна.

Их хаадын үеийн цэргийн агт, сүүлд Манжийн хааны торгон сүргийг  одоогийн Сүхбаатарын нутаг адгуулдаг байж. Мэдээж хаадын цэргийн агт гэхээр газар газрын хурдан буяныг л цуглуулдаг байсан болов уу. Сүхбаатарын хурд тэр үеэс эхтэй байж мэднэ. Түүний үр дүн өнөөдөр гарч байгаа хэрэг. Алсдаа харамсахгүй нь тулд амьдралаас сургамж авах хэрэгтэй.

Хардал жанжин бэйсийн үед Галшарын хурд алдартай байсан бол өнөөдөр нэг их яригдахаа больсон. Замбараагүй тарааснаас л ийм байдалд хүрсэн. Түүн шиг л юм болох вий гэж болгоомжилдог. Нутгаасаа гарсан морьдоо бүртгэдэг, хаана, хэнд очсныг нь харж, чимээ тавьж байх хэрэгтэй гэж боддог. Нутгийнхаа зөвлөлийн шугамаар, Буд гишүүн бид хоёр энэ хавиараа ярьж, төлөвлөж буй зүйл бий. Морины тухай дуу дуулаачдын улсын уралдааныг нутагтаа хоёр жил тутам нутагтаа зохион байгуулдаг. Энэ жилийнх ирэх тавдугаар сард болно. Сүхбаатараас угшилтай алдартай хурдан морьдын цэцэрлэгт хүрээлэн байгуулах бодол бий.