-УИХ-ын дарга монгол оюутан, иргэд, дипломат ажилтнуудтай уулзав-

ОХУ-д албан ёсны айлчлал хийж байгаа УИХ-ын дарга Д.Дэмбэрэл Москва хотын их дээд сургуульд суралцаж буй монгол оюутан, аспирантууд, хоёр талын болон олон улсын байгууллага, ЭСЯ-ны дипломат ажилтнууд, ажиллагсадтай өнгөрсөн ням гаригт Москва хот дахь Элчин сайдын яаманд уулзаж, айлчлалынхаа талаар болон улс орны нийгэм, эдийн засгийн байдал, хууль тогтоох байгууллагын бодлого, үйл ажиллагааны талаар дэлгэрэнгүй танилцуулав.

Тэрбээр хэлэхдээ, ОХУ-ын Төрийн Думын дарга Б.В.Грызловын урилгаар тус улсад хийсэн энэ удаагийн албан ёсны айлчлал маань амжилттай өндөрлөж байна. Айлчлалын гол асуудал нь ОХУ-ын Төрийн Думын дарга ноён Грызловтой яриа хэлэлцээ хийх явдал байсан. Энэхүү яриа хэлэлцээ амжилттай хэрэгжлээ гэж үзэж байна.

Монголын талаас анхаарах ёстой зарчмын гол асуудлыг хэлэлцээний үеэр хөндөж танилцуулсан. Үүний дотор парламент хоорондын харилцааны асуудал гол байр эзэлж байгаа. Энэ харилцааг цаашид улам гүнзгийрүүлэн хөгжүүлэх боломжтой гэж хоёр тал үзэж буйгаа уулзалтын үеэр илэрхийлсэн. Ялангуяа депутатууд, гишүүд хооронд харилцан айлчлах, туршлага, санал бодлоо солилцох боломжийн харилцаа тогтсон гэж үзсэн. Парламентын дээд удирдлагуудын харилцан айлчлал удаа дараа болсон нь хамтын ажиллагааг хөгжүүлэхэд ач холбогдлоо өгсөн. Мөн парламент хоорондын харилцаанд гол байр эзэлдэг Тамгын газруудын хамтын ажиллагааг цаашид улам сайжруулахаар тохиролцлоо.

Үүний зэрэгцээ хууль тогтоох үйл ажиллагаанд тодорхой анхаарал тавъя гэдгээ ярилцсан. Өнөөгийн нөхцөл байдалтай тэр бүр уялдаж өгөхгүй байгаа өмнөх нийгмийн үеэс улбаатай суурь хуулиудыг зах зээлийн өнөөгийн харилцаанд зохицуулж өөрчлөх эрх зүйн шаардлага аяндаа гарч ирж байна. Үүнийг анхаарах санал хэлснийг Грызлов дарга дэмжиж буйгаа илэрхийлсэн.

Ер нь манай хоёр улсын харилцаанд шийдвэрлэх боломжгүй, зарчмын зөрүүтэй асуудал гэж огт байхгүй.

Манай үе үеийн дипломатууд, улстөрчид хоёр орны харилцааны үндсийг сайн тавьж өгсөн. Энэ нь өнөөгийн хамтын ажиллагааны асуудлаа улам үр өгөөжтэй хөгжүүлэх том боломж олгож байгаа юм. Аж ахуйн шинжтэй эрх зүйн үндэслэл нь тодорхойгүйгээс үүдэлтэйгээр анхаармаар зарим зүйл байгаа нь мэдээж. Грызлов даргатай уулзахад манай аж ахуйн байгууллагыг ялгаварласан байдал зарим талаар байна уу даа гэсэн санаа цухалзуулж, харилцан тэгш, бусад орнуудынхтай ижил нөхцөл, шаардлага байх ёстой гэсэн зарчим хэлсэн. Үүнтэй бид адил байр суурьтай байгаа.

Оросын талд бидний зүгээс хэлсэн бас нэг зүйл нь дээд түвшиндээ олон уулзалт, айлчлал болж байна. Энэ жилийн тухайд л гэхэд ОХУ-ын Ерөнхийлөгч, Холбооны Зөвлөлийн дарга, Засгийн газрын тэргүүн манай улсад айлчиллаа. Бас манай Ерөнхий сайд ОХУ-д айлчилсан. Эдгээр айлчлалын хүрээнд нэлээд асуудал шийдвэрлэхээр ярилцсан ч үр өгөөж нь удаан байгааг хэлсэн. Хөдөө аж ахуйн чиглэлээр хөрөнгө оруулахад 300 сая долларын хөрөнгө оруулалт хийхээр ярилцаж тохирсон ч явц нь тааруу байна. Гэхдээ эхлэл байгаа, ирэх онд ахиц гарах болов уу гэж найдаж байгаа.

Төмөр замын асуудлаар нэлээд зүйл ярилцлаа. Ялангуяа АНУ-ын Мянганы сорилтын сантай бид 185 сая ам.долларын төмөр замын хөрөнгө оруулалтын асуудал ярьж байсан. Гэхдээ оросын талын санаачлага, хүсэл эрмэлзлийг харгалзан бид нэлээд бэрхшээл амсч байж энэ төслийг өөрчилсөн гэдгээ хэлсэн. Үүний оронд оросын талаас 1.5 тэрбум долларын хөрөнгө оруулалт хийнэ гэдгээ ажил хэрэг болгох нь чухал шүү гэдгийг бас сануулсан. Мөн 250 сая ам.доллараар хувь нийлүүлсэн “Улаанбаатар төмөр зам” нийгэмлэгийн дүрмийн санг нэмэгдүүлэх, үүний 125 саяыг нь монголын тал гаргахад хөнгөлөлт үзүүлнэ гэсэн, эдгээр нь хүлээгдэж байгааг хэллээ.

Бидний хувьд төмөр замын асуудлын тухайд Хятадын чиглэлд аж ахуйн холбогдолтой нарийн төмөр замууд тавигдана, харин оросын талын тухайд Оюутолгой, Тавантолгойн том ордуудад, Сайншандыг дайруулан Алс Дорнодын чиглэлд төмөр зам тавина гэдгээ ярилцаж байсан. Энэ бодлогын асуудлын тухайд оросын тал урагш гарч байгаа жижиг замуудад хувьцаа эзэмших, хөрөнгө оруулах боломж бүрэн нээлттэй гэдгээ хэлсэн. Энэ тухайд тодорхой хариу хэлэхгүй байгааг бодоход зөвшөөрч байгаа юм байна гэж бид ойлгож байгаа. Мөн “Дорнод уран” нэртэй хамтын аж ахуйг байгуулсан, ажлын ахиц тааруу байгаа, энэ бүхэнд анхаарал хандуулах, ер нь манай эдийн засгийн өрнөлт хурдацтай байгаа, харин оросын хөрөнгө оруулалт харьцангуй удаашралтай байгааг хөндөж тавилаа.

Хоёр орны бараа эргэлтийг 2010 он гэхэд нэг тэрбум ам.долларт хүргэхээр тохирсон нь 2008 онд тэр түвшинд хүрсэн, гэхдээ хямралаас болоод энэ онд хоёр дахин буураад байна. Гэхдээ энэ нь нэг талаар эдийн засгийн хямралаас үүдэлтэй ч нөгөө талаар бидний үйл ажиллагаатай холбоотой учраас бараа эргэлтийг нэмэгдүүлье гэдэг байр суурьтай байгаагаа хэлсэн. Ер нь манай стратегийн ач холбогдолтой томоохон ордуудад оросын талын оролцоо, хөрөнгө оруулалт нээлттэй байгааг ОХУ-ын парламентын хэлсэн удирдлагуудтай уулзах үеэрээ хэлж байсан гэдгээ УИХ-ын дарга онцлов.

Тэрбээр цааш нь улс орны нийгэм, эдийн засгийн өнөөгийн байдлын талаар хэлэхдээ:

-УИХ ирэх 2010 онд улсын төсвийг орлого нь хоёр их наядыг давж, зарлага нь 300 гаруй тэрбум төгрөг байхаар баталсан. Тэгэхдээ зарлагыг дотоодын нийт бүтээгдэүүний таван хувиас хэтрүүлэхгүй байхаар ОУВС-тай тохирсон байгаа. Алдагдалгүй төсөв батлах, зарлагыг яаж ийж хасаад зарлах нь амархан. Гэхдээ УИХ тэгж үзэхгүй байгаа. Ирэх онд хөрөнгө оруулалтыг 400 гаруй тэрбум төгрөгт хүргэхээр төлөвлөсөн. Үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх үүднээс ийм арга хэмжээ авахаар болсон. Харин үүнийг шингээх чавдар манай эдийн засагт байна уу, үгүй юү гэдэг дээр Засгийн газарт нэлээд ярьж байгаа. Ялангуяа тендерийг эртхэн зарлаж 2010 он гэхэд ийм үр ашигтай зүйлийг хийсэн байх ёстой гэж үзэж төсвөө баталсан.

Зарим хүн томоохон үйлдвэрлэлээ дэмжихийн оронд аймаг орон нутагт төсвөө цацаж байна гэж шүүмжилдэг. Хөдөө орон нутагт хөрөнгө оруулалтыг дэмжиж, тэнд хүмүүс ая тухтай ажиллаж амьдарч байх нөхцөлийг бүрдүүлэхэд анхаарах нь чухал байгаа юм. Энэ талаар сүүлийн жилүүдэд ахиц гарч бүх сумд цахилгаан эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэртэй болоод байна. Тайширын усан цахилгаан станцын байдлаас болоод Говь-Алтай, Завхан аймгууд эрчим хүчний хүндрэлтэй байгааг харгалзан төсвөөс нэмэлт хөрөнгө оруулалт хийж байгаа. Мөн малчдын бараг 80-аад хувь нь сэргээгдэх эрчим хүчний эх үүсвэртэй, хөдөлгөөнт холбоо хэрэглэдэг болсон нь төрөөс хөрөнгө оруулалт хийж дэмжсэний үр дүн юм. Иймээс хөрөнгө оруулалт, хөгжлийн асуудал үр дүнгээ өгнө гэдэгт найдаж байгаа.

Мөн стратегийн орд газруудын ашиглалтыг түргэтгэх талаар УИХ ихээхэн анхаарч байна. Олон улсын нээлттэй тендерт Тавантолгойн ордыг оруулах бодолтой байгаа. Иймээс УИХ-аас Тавантолгойн нүүрсний ордыг ашиглахтай холбоотой гэрээ хэлцлийг түргэтгэхийг Засгийн газарт чиглэл болгосон, 2010 оны эхээр Засгийн газар энэ асуудлыг оруулж ирэх байх. Энэ 2009 онд Оюутолгойн ордыг ашиглах гэрээ хэлэлцээрийг хийсэн явдал нь манай орны хөгжлийн хурдцыг цаашид улам түргэтгэх сайхан боломж гарч ирсэн гэж үзэж байгаа. Ордыг дагаж орж ирж буй хөгжил дэвшил, техник технологи, эдийн засгийн үр ашиг өндөр байхыг харгалзан ийм гэрээ хэлцлийг хийсэн юм. Эдгээр ордод оролцоход нээлттэй байгаа гэдгийг Оросын парламентын удирдлагуудтай уулзахдаа хэлсэн. Ер нь Оросын хөрөнгө оруулалтыг бид ч сонирхож байгаа. Манай нийт бараа эргэлтийн 70 хувь нь Хятадтай хийгдэж байгааг аль болохоор буулгаж бусад орны хөрөнгө оруулалтыг түлхүү татахад анхаарах учиртай юм.

Манай эдийн засагт хүндрэл бэрхшээл бас байгаа. Ялангуяа санхүү, төсөв, банкны хувьд анхаарах асуудал их байна. Санхүүгийн бэрхшээлийг хамгийн бага хохиролтойгоор давах, эцэстээ эдийн засаг хүрээгээ тэлэх боломжийг олж авах чиглэлийг УИХ барьж байгаа. Бүтээгдэхүүний үнэ өсч, барилгын салбар зогсонги байдалд орж, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний борлуулалт унаснаас малчдын орлого багассан. Иймээс мал аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнээ борлуулах, эдийн засгийн өсөлтийг хангах асуудлыг Оростой холбоотойгоор авч үзэх зайлшгүй шаардлага гарч байна. УИХ ирэх оныг төсвийг батлахдаа “Монгол мал” хөтөлбөр гаргахаар шийдсэн, бэлтгэл ажил хийгдэж байгаа. Энэ нь хүн амын 40-өөд хувь нь амьдралаа тэтгэж байдаг хөдөө аж ахуйн салбарыг урагшлуулахтай холбоотой асуудал юм.

Хил залгаа Тува, Буриад улс, Чита, Алтайн хязгаар гээд орон нутгийн депутатуудтай манай гишүүд, бүс нутгийн хурлын байгууллагууд сайн харилцаатай байгаа. Хил орчмын асуудлаар Холбооны Зөвлөл томоохон хууль гаргахаар төлөвлөж байгаа юм байна. Энд бид ихээхэн найдлага тавьж байгаа. Манай Элчин сайдын яам бүс нутаг, хил залгаа худалдааны эргэлтийг нэмэгдүүлэх, хамтын ажиллагааг өргөжүүлэхэд улам илүүтэй анхаарах хэрэгтэй байна. Бид айлчлалын хугацаанд Санкт-Петербург хотод айлчилсан. Тус хот нь манайтай харилцдаг маш сайн сувгуудтай, хуучин уламжлалт хэлхээ холбоотой юм. Эндээс харж байхад геологи, археологи, соёл урлаг, эрдэм шинжилгээний уламжлалт харилцааг сэргээх боломж байна. Тэнд эдийн засаг, санхүүгийн боломж байна, харин бид энэ боломжийг бид ашиглах хэрэгтэй юм. Иймээс тэдний сонирхлыг манай руу хандуулахад энд ажилладаг ажил хэрэгч хүмүүс, ЭСЯ анхаарвал зохилтой.

Манай хоёр орны харилцааны анхаарах ёстой асуудлын нэг нь оюутан солилцооны асуудал юм. Холбооны Зөвлөлийн дарга С.М. Мироновтой уулзахдаа оюутан сургахтай холбоотой тодорхой саналуудаа хэлсэн. Тухайлахад мэргэжилтэн бэлтгэх, тэр дундаа ОХУ-ын Засгийн газрын зардлаар сургах квотыг нэмэгдүүлэхэд туслалцаа үзүүлэхийг санал болгосон. Мөн атомын эрчим хүчийг ашиглах болон уран, цацраг идэвхт бодисыг ашиглахтай холбогдсон хууль гаргаж, “Дорнод уран” хамтарсан компани байгуулах явцад энэ чиглэлийн мэргэжилтнүүдийг жил бүр бэлтгэх санал тавьсныг Оросын тал хүлээж авсан юм.

Одоо Москвад манай 1500 орчим, Санкт-Петербург хотод 230 орчим оюутан суралцаж байгаа юм байна. Цаашдаа Оросын талын зардлаар сургах квотыг нэмэгдүүлэх талаар анхаарах нь зүйтэй юм. Иймээс энэ чиглэлээр ажил хэргийн холбоогоо бэхжүүлж оюутан сургах, давтан бэлтгэх, хэлний боловсролыг ахиулах, нэмэлт хөтөлбөрт хамруулах талаар ЭСЯ-ны зүгээс анхаарах нь чухал юм.

Мөн хилийн боомтуудын гаалийн асуудлыг энэ удаа хөндөж ярилцсан. Хоёр талд нийлүүлэх бараа, тэр дундаа Монголын талд нийлүүлэх бараанд тарифын хөнгөлөлт үзүүлэхэд анхаарах саналаа тавьсан. Монгол, Оросын худалдааг дэмжих үүднээс манай талаас зарим барааг хөнгөлөлттэй нөхцөлөөр харилцан нийлүүлэх тухай Засгийн газар хоорондын хэлэлцээр байгуулах санал гаргаж, энэхүү хэлэлцээрийн төслийг оросын талд хүргүүлээд байгаа, энэ хэлэлцээрийг байгуулахад дэмжлэг үзүүлэхийг парламентын удирдлагуудаас хүссэн.

Энэ бүхнээс харахад 2010 онд бидний тухайд Орос, Монголын харилцааг шинэ түвшинд гаргах, үр дүнг нь үзэх талаар ихээхэн анхаарал тавих шаардлага байна гээд яриагаа дуусгав.

УИХ-ын дарга дараа нь уулзалтад оролцсон оюутны төлөөллийн асуултад хариулт өгөв. Москвагийн их, дээд сургуульд магистрант, докторантур, бакалаврт суралцаж байгаа оюутан, аспирантуудаа төлөөлж Москвагийн багшийн их сургуулийн магистр, аспирант 14 хүн гарын үсэг зурсан хүсэлтээ УИХ-ын даргад гардуулав. Тэдэнд ОХУ-аас сар бүр 1000-1500 рублийн тэтгэлэг олгодог ч энэ нь амьдралын наад захын шаардлага хангадаггүй, бас байр, хоолны мөнгөө өөрсдөө гаргадаг. Гэтэл бусад орны Засгийн газар нь оюутан, магистрантууддаа ихээхэн дэмжлэг үзүүлж тэтгэлэг олгодог. Иймээс энэ талаар анхаарах, тэтгэлэг олгох боломжгүй бол унааны хөнгөлөлт үзүүлэх, эсвэл долоо хоногийн хоёр өдөрт нь ажил эрхлэх боломж олгохыг шийдвэрлэж өгөхийг хүсч байв.

УИХ-ын дарга тэдний санал хүсэлтийг хүлээн аваад “Оюутнуудын хувьд амьжиргааны өртөг өндөртэй энэ том хотод суралцахад бэрхшээлтэй байгааг ойлгож байна. Ер нь манай оюутнууд суралцдаг аль ч улс оронд зардал өндөр байгаа. АНУ-ын тухайд л гэхэд хоёр талас тал тал хувиар зардлыг нь дааж магистрант, аспирантуудыг сургах боломжийг хангая гэсэн саналаа тавиад байгаа.

Та бүхний санал хүсэлтийг Засгийн газарт танилцуулъя, нөхцөл байдлыг судалж үзье. ЭСЯ-ны зүгээс ч энэ талаар сайн анхааарч туслаарай.

Энэ жилийн төсөвт оюутны тэтгэлэгт зориулж багагүй хөрөнгө хуваарилсан байгаа. Сурдаг нь олон, хүртээх юм нь хомс байна. Гэхдээ манайд олон сургуулийн оюутны төлбөрийг төрийн албан хаагчийн нэг хүүхэд, нэн ядуу өрхийн хүүхэд гэх мэт олон чиглэлээр хөнгөлөлт дэмжлэг үзүүлж байгаа. Иймээс цаашдаа Монголд хамгийн хэрэгтэй мэргэжлээр, эсвэл хамгийн сайн амжилт үзүүлсэн хүүхдүүдийг дэмжих байдлаар бодлогоо өөрчлөх хэрэгтэй болох байх” гэлээ.

Монгол Улсаас ОХУ-д суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Д.Идэвхтэн шахуу хөтөлбөртэй айлчлалынхаа үеэр цаг зав гарган монгол иргэд, ЭСЯ-ны ажилтнуудтай уулзаж мэдээлэл өгсөнд нь УИХ-ын даргад талархал илэрхийлээд дурсгалын зүйл гардуулав.

Уулзалтад УИХ-ын гишүүн, УИХ-ын Нийгмийн бодлого, боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны байнгын хорооны дарга Д.Арван оролцлоо гэж УИХ-ын Хэвлэл мэдээлэл, сурталчилгааны хэлтэс мэдээлэв.