АНУ-ын Стратеги, олон улсын судалгааны төвөөс “Азийн хөгжиж буй агуу гүрэн Хятадын стратегийг тайлахуй” илтгэл тавьж, Хятад ямар гүрэн болохыг зорьж, эрмэлзэж байгаад дүн шинжилгээ хийж, тодруулахыг оролджээ.

Хятадын гадаад бодлого илүү түрэмгий болж ирж байгаа хэдий ч Америк, Хятадын харилцаа дахин хүйтэн дайных шиг үед буцаад очихгүй гэсэн шалтгааныг энд тайлбарлажээ. Үнэндээ АНУ өөрөө хүлээн зөвшөөрч байгаагаас ч илүүтэйгээр Хятад улс хөгжлийн нөхцлүүдээ хянаж чадаж байгаа аж.

Хятадын Коммунист намын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Си Цзиньпин өөрийн гол бодлогыг хэрэгжүүлж, Засгийн газрыг, түүний дотор арми, Тагнуулын албыг ч гэсэн гартаа авч чадлаа.

Түүнээс өмнөх генсекүүд ийм нэгдсэн хяналттай болж чадаагүй юм. Түүнчлэн Хятадын тэргүүн Си одоо хүчтэй, үр дүнтэй, идэвхтэй гадаад бодлогыг явуулж эхэллээ. Генсек Си дэлхийн тавцан дээр баримталж ирсэн Хятадын уламжлалт идэвхгүй үүргээсээ татгалзахыг хүсч байгааг онцлон тэмдэглэж байна.

Эдгээр өөрчлөлт тийм ч гайхалтай зүйл биш, үнэн хэрэгтээ Хятадын өнөөгийн байдлыг Америкийн түүхтэй харьцуулан, жишиж үзэж болно.

Хятадын хувьд гэвэл Коммунист нам нь зориудаар “тусгаарлах” зожиг бодлого явуулж ирсэн уламжлалтай.

Америкийн Ерөнхийлөгчдийн бүрэн эрхийн жагсаалтад Зэвсэг хүчнийг командлах, Аюулгүй байдлын асуудлыг эрхэлсэн Үндэсний зөвлөлийг байгуулах, Тагнуулын албыг хөгжүүлэх зэрэг чиг үүрэг үргэлж багтаж ирсэн ч зөвхөн Дэлхийн II дайны дараа өөрчлөлт гарсан, тэгээд гол бодлого нь арми ба гадаад бодлогыг хянахад чиглэх болжээ.

АНУ дэлхийн тавцанд эзлэх үүргээ өөрийн эдийн засгийн өсөлттэй уялдуулж өгсөн юм. XX зууны эхэн хүртэл Америк улс иргэний дайны дараах сэргээн босголт, дотоод эдийн засгийн эрх мэдлээ атгаж, нягтруулахад анхаарч байсан. Харин агуу гүрний хувьд хийсэн Америкийн анхны алхам бол Портсмутын гэрээ. Тэр үед, тодруулбал 1905 онд Ерөнхийлөгч Теодор Рузвельт Япон, Хятадын дайныг төгсгөл болгосон Портсмутын гэрээнд чухал үүрэг гүйцэтгэсэн юм. АНУ дараа нь Дэлхийн I ба II дайнд оролцож, дэлхийн хэмжээний улстөрийн олон маргаан зөрчилдөөнд тодорхой үүрэг гүйцэтгэх болсон билээ.

Харин Хятадын хувьд гэвэл Коммунист нам нь зориудаар “тусгаарлах” зожиг бодлого явуулж ирсэн уламжлалтай.

Гэтэл Хятадын өнөөгийн удирдагч Сигийн явуулж байгаа улстөрийн бодлогод өөрчлөлт гарлаа. Энэ нь Хятадын элитүүдийн дунд газар авч буй маргааны тусгал. Хятад улс улам бүр хүчирхэгжиж байгаа эдийн засгийн хүчин чадалтайгаа энэ тэнцэхүйц гадаад бодлогыг илүү идэвхтэй явуулах ёстой эсэх талаар тэд маргаж мэтгэлцэж байна.

Энд мөн Америкийн түүхтэй харьцуулан авч үзэж болно.

Хамгийн гол нь Хятадын хүчтэй гадаад бодлого нь Ази ба АНУ-ын хувьд яаж нөлөөлөх бол?

Хамгийн гол нь Хятадын хүчтэй гадаад бодлого нь Ази ба АНУ-ын хувьд яаж нөлөөлөх бол?

Америкийн зарим шинжээч “Хүйтэн дайны үеийнх шиг агуу гүрнүүдийн мөргөлдөөнд бэлдэх ёстой” гэж байна.

Гэхдээ л Америк, Хятадын харилцааны өнөөгийн байдлыг ажиглахад хүйтэн дайныхтай төстэй гэхээсээ ялгаатай тал нь олон.

Нэгт, АНУ, Хятадын харилцаа нь хуучин зөрчлүүдээс үүдэлтэй газар нутгийн төлөөх тэмцэл дээр үндэслээгүй. Жишээ дурдахад, АНУ ба ЗХУ нь Дэлхийн II дайны дараа Европын төлөө, энэ тивд үзүүлэх нөлөөний төлөө өрсөлдөж тэмцэж байсан.

Хятад улс одоо дөнгөж л АНУ-ыг гүйцэн түрүүлж байгаа бөгөөд Америкийн даяаршсан, агуу эрх мэдэлд ойртоо ч үгүй байна. Гэтэл АНУ, ЗХУ хоёр бол Дэлхийн II дайны төгсгөлөөс л стратегийн эсрэг тоглогчид, эн зэрэгцэхүйц өрсөлдөгчид байсан юм.

Хоёрт, Хятад хэдийгээр өөрийн Тэнгисийн цэргийн флотыг хөгжүүлэх зэргээр цэрэг армийн хүчин чадлаа маш хурдан нэмэгдүүлж байгаа ч АНУ ба Хятад улсуудын хооронд зэр зэвсгийн өрсөлдөөн байхгүй.

Мөн тухайн үеийн АНУ, ЗХУ хоёр шиг харилцан бие биеэ баталгаатай устгах магадлалтай цөмийн зэвсгийн салбарын өрсөлдөөн Америк, Хятадын хооронд алга.

Хятад улс өөрийгөө задарч бутрах биш харин ч эсрэгээр хөгжлийн замдаа яваа гэж дэлхий дахинд харуулж, батлахыг хүсч байгаа юм.

Хятад улс аажмаар АНУ-ын Ази дахь нөлөөг үгүй хийхийг эрмэлзэж байна. Гэхдээ Хятадтай хөрш зэргэлдээ орших Азийн улс орнуудын ихэнх нь чухамдаа АНУ л тухайн бүс нутгийн хэрэгт оролцож, Хятадын өсөлтийг хянаж байхыг хүсдэг.

Тэд “Хятад яваандаа олон улсын хэм хэмжээг баримтлахаа болих байх” гэж эмээж байгаа. Тэгээд ч Хятад энэхүү олон улсын хэм хэмжээг бий болгоход оролцоогүй улс.

Харин Хятад улс яг одоо өөрийн нь аюулгүй байдал, бүс нутгийн үүрэг рольд нөлөөлөх гадаад аюул хязгаарлагдмал байгааг анзаарч, мөн өөрт нь стратегийн боломж гарч ирснийг олж харсан, тэгээд энэ үеийг ашиглан хөгжиж, илүү идэвхтэй гадаад бодлого явуулж болохыг ухаарсан хэрэг.

Стратегийн боломжийн хувьд бол АНУ удахгүй бүс нутаг дахь өөрийн нөлөөг улам бууруулна гэдэгт Хятад улс итгэлтэй байна.

Тэгээд ч Хятад улс стратегийн ялалтаа тэмдэглэлт том ойд зориулан, амжуулахыг зорьж байна. 2021 онд Хятадын Коммунист намын 100 жилийн ой, 2049 онд Хятад улс байгуулагдсаны 100 жилийн ой болно. Иймээс Хятад улс өөрийгөө задарч бутрах биш харин ч эсрэгээр хөгжлийн замдаа яваа гэж дэлхий дахинд харуулж, батлахыг хүсч байгаа юм.

Энд л АНУ ба Хятадын системийн суурь ялгаа гарч ирж байна. Хятад улс урт хугацааны стратегийг баримтлахыг эрмэлздэг бөгөөд сонгуулийн мөчлөг энэ тэр гэж өөрсдийгөө сатааруулалгүйгээр ганц намын дэглэмийг шүтэн, хэрэгжүүлж явдаг.

Харин Америкийн ардчилал богино хугацааны бодлого дээр илүү төвлөрдөг. Ерөнхийлөгч Барак Обамагийн бодлого одоо өөрчлөгдөж Ази руу хандах болсныг зарим нь шоолж, “Дэлхийн бусад хэсгээс нүүр бурууллаа” гэж байгаа ч үнэндээ энэ нь АНУ-ын гадаад бодлогын урт хугацааны стратегийг санал болох оролдлого юм. Хятад угаасаа ийм л бодлого баримталж ирсэн бол одоо АНУ-ын хувьд ийм стратегийг мөрдөх нь чухал ач холбогдолтой болоод байна.