УИХ-ын гишүүн, Хөдөлмөрийн сайд Я.Санжмятавын Завхан аймгийн Засаг дарга байхдаа "Хүүхэд хөгжүүлэх гурван тулгуурт бодлого" санаачилсан юм.

Үүний хүрээнд сурагчдыг компьютер сургахын тулд 6666 нөтбүүктэй болгожээ. Мөн 2222 морин хуурч хүүхэд бэлтгэсэн. Тэдний 999 морин хуурч хүүхэд Сүхбаатарын талбайд тоглолт хийж байсан билээ. Тэгвэл энэ удаа 9999 шатарчин хүүхэд нэг цагт нэгэн зэрэг тоглож аваргаа шалгарууллаа. Энэ тэмцээн Монголд төдийгүй дэлхийд анх удаа болсноороо онцлог юм.

Мөн тэргүүн К.Илюминжинов ирж сонирхов. 2020 онд Монгол Улсад шатрын олон улсын тэмцээн зохион байгуулахыг дэмжихээ

176 сурагчийг "Өсвөрийн Монгол шатар-9999" тэмцээнд оролцуулжээ

илэрхийлжээ. Үүнээс гадна Олон улсын шатрын холбооны тэргүүн Монголд шатрын академи байгуулах, шилдэг таван шатарчин хүүхдийг Москвагийн их сургуульд үнэ төлбөргүй сургана гэж мэдэгдсэнийг өмнө нь манай сонин мэдээлсэн билээ.

Өсвөрийн шатарчдын анхан шатны тэмцээн энэ сарын 20, 21-ний өдөр бүх сумдад боллоо. Ингээд сум бүрээс шалгарсан 1124 өсвөрийн шатарчин 22-23- нд Улиастай хотод тоглож аваргаа тодруулсан юм. Тэднээс шилдэг 300 шатарчин шалгарав. Завхан аймгийн хэмжээнд 15 мянган сурагч бий. Тэдний 90 орчим хувь нь шатрын спортоор хичээллэж байна.

Өсвөрийн шатарчдын анхан шатны тэмцээн 24 суманд нэг өдөр зэрэг эхэлсэн. Манай сурвалжлах баг аймгийн төвөөс 250 км алс орших Цэцэн-Уул суманд ажиллав. Тус сумын 400 гаруй сурагчийн 70 орчим хувь нь "Цэцэн нүүдэл" шатрын клубт хичээллэж буй юм. Тус клубийн тамирчид өөрсдөө аваргаа шалгаруулж 176 сурагчийг "Өсвөрийн Монгол шатар-9999" тэмцээнд оролцуулжээ.

Эдгээр сурагчдаас 30 нь шалгарч Улиастай хотод болсон тэмцээнд өрсөлдөв. Цэцэн-Уул сумын Ерөнхий боловсролын сургуулийн захирал н.Дамба "Энэ тэмцээнд манай сурагчид амжилттай оролцож байна. Хувийн амжилтаа ахиулсан сурагч олон гарлаа" хэмээж байв. Тус сумаас ирсэн сурагчдаас есөн хүүхэд эхний 100-д шалгарсан юм. Өсвөрийн шатарчдын хамгийн бага насны ангилал нь нэг, хоёрдугаар ангийн сурагчдынх. Тэдний тоглолт өрсөлдөөнтэй бас өхөөрдөм, хамгийн хурдан нь байсан юм.

Тэмцээний шүүгчид бага насны ангиллын сурагчид чам- бай сайн тоглож байгааг хэлж байлаа. Тухайлбал, Цэцэн-Уул суманд болсон анхан_шатны тэмцээнийн үеэр нэгдүгээр ангийн нэгэн хүү "Ахаа энэ тоглохгүй гээд байна" гэв.Тэгээд "Ахын дүү яагаад тоглохгүй байгаа юм бэ" гэхэд "Энэ миний хүү, бодыг идээд байна" гэв. Гэтэл нөгөө хүү "Чи ч бас минийхийг идээд л байгаа биз дээ" гэхэд тоглохгүй гэж байсан хүү "За тэгвэл хоёулаа гялс тоглъё" гээд нүүж эхэлсэн нь өхөөрдмөөр.

Өсвөрийн 9999 шатарчдын тэмцээн, түүний цар хүрээ УИХ-ын гишүүн, Хөдөлмөрийн сайд Я.Санжмятавын Завхан аймгийн засаг дарга байхдаа санаачилсан "Гурван тулгуурт бодлого" үр дүнтэй хэрэгжсэнийг харууллаа. Мөн Завхан нутагт оюуны гимнастик болох шатрын спорт хэрхэн хөгжиж буйг илтгэж буй юм.

Завхан аймгийн сумдын өвлийн бэлтгэл хангах ажил 70-90 хувьтай байна

Завхан нутагт налгар сайхан намар болж байна. Хүгэлгэр өндөр уулсын тэргүүнд буурал сор сууж хараахан амжаагүй, хаа сайгүй л өвлийн бэлтгэл хангах, өвс тэжээл нөөцлөх, түлээ түлшээ базаах ажил ундарч буй нь илт. Учир нь зам зуурт хадлангийн салаа, өвс бухалдсан өвөлжөө нэлээд таарсан билээ. Өнгөрсөн зун улсын хэмжээнд зуншлага сайхан байсан. Гэвч өвлийг өнтэй давахын тулд бэлтгэлээ сайтар хангах учиртай.

Цэцэн- Уул суманд өнгөрсөн 20-ны өглөө очиход бороо шивэрч байлаа. Төд удалгүй уулсын орой бууралтаад цас болон хувирав. Нутгийн ардууд "Энэ цас удахгүй хайлна. Тэгээд ирэх хавар шар тос болно. Намар сайн чийг өгчихвөл хавар эрт ногоо ургах суурь болдог" гэж байлаа. Үдээс хойш тэнгэр цэлмэж бууралтсан газар бараантаж байгаль эх бас нэг гайхамшигаа үзүүлсэн юм.

Байгаль дэлхий өвөл айсуйг сануулж буй энэ үед тус суманд Аймгийн Засаг даргын захирамжаар байгуулагдсан өвлийн бэлтгэл шалгах ажлын хэсгийнхэн ирсэн байв. Өвөлжилтөд бэлтгэх ажлын хэсгийнхэн Завхан аймгийн бүх сумаар ажиллаж буй аж.

Сумдын өвлийн бэлтгэл хангах ажил харилцан адилгүй байна. Тухайлбал, өнгөрсөн долоо хоногийн байдлаар аймгийн хэмжээнд сумдын өвлийн бэлтгэл

Одоогоор өвөлжөөний хашаа хороогоо засч янзлах, малаа тарих, өвс тэжээлээ татаж авч нөөцлөх ажил орон нутагт ид өрнөж байгаа юм.

Завхан аймагт өнгөрсөн зун бороо хур бага оржээ. Иймд өвс тачирхан, гандуу, байгалийн хадлан бэлтгэх боломж хомс аж. Тухайлбал, Баянтэс, Сонгино, Шилүүстэй, Баянхайрхан, Ургамал, Яруу, Түдэвтэй, Их-Уул, Асгат .Алдархаан, Эрдэнэхайрхан сумдын нутаг гандуу өвөлжилт хүндэрч мэдэхээр байна. Эдгээр сум өвс тэжээлээ сайтар бэлтгэх, малчид газрын гарц сайтай сум, орон нутагт отор нүүдэл хийж өвөлжих шаардлагатай байгаа юм.

Харин Цагаанчулуут, Нөмрөг, Тэлмэн, Дөрвөлжин, Тосонцэнгэл, Цэцэн уул, Сантмаргазад газрын гарц харьцангуй сайн бөгөөд сумынхаа нутагт оторлож өвлийг өнтэй давах магадлалтай байна. Үүнээс гадна Завхан аймгийн малчид ирэх өвөл Баянхонгор, Говь-Аптай, Увс, Хөвсгөл, Архангай аймгуудад отор, нүүдэл хийхээр төлөвлөж буй юм.

Ингээд дээрх аймгуудын засаг дарга нартай гэрээ байгуулах ажил аймгийн удирдлагуудаас зохион байгуулж буй аж. Зарим сумдын өвс тэжээлийн нөөцийг сонирхвол Тосонцэнгэл суманд 300 тонн өвс, 50 тонн тэжээл нөөцөлжээ. Мөн Түдэвтэй сум 200 тонн өвс, Шилүүстэй, Улиастай сум тус бүр 50 тонн тэжээл нөөцлөх юм.

Отгонтэнгэр хайрхныг энэ ертөнцийн уулын анхдагч гэдэг

Завхан аймгаар тойроод ирсэн сэтгүүлчдийн баг Хангайн нурууны ноён оргил Отгонтэнгэр хайрхан руу зорин очиход тэнгэрт бөртийх ч үүлгүй цэлмэг, мөнгөн тэргүүн нь гялалзаж угтсан нь үзэсгэлэнтэй. Жилийн цөөхөн хоногт мөнгөн тэргүүн нь цэлмэж үзэгддэг өргөл мөргөлийн ‘цагаан суварга, буян хишгийн энэ уулаа нутаг усныхан Цагаан уул, Богд Очирваань хэмээн залбиран хүндэлдэг билээ.

Төрийн тахилгат Отгонтэнгэр хайрхныг онгоцоор нар зөв тойрч харахад жанчаа нөмрөөд заларч суугаа Очирваань бурхны дүр харагддаг гэдэг. Иймд Отгонтэнгэр уулыг Богд Очирваань хэмээн хүндэтгэн нэрлэсэн аж. Зүүн бэлд нь баруун өмнө зүг рүү харсан аварга том яст мэлхийн хэлбэртэй хад бий. Түүнийг "Мэлхий хад" гэдэг бөгөөд Очирваань хайрхныг хамгаалан оршдог домогтой.

Хангайн нуруу Монгол орны төв хэсэгт гурван тэрбум жилийн тэртээ, Явран галавт анх үүсчээ. Тухайн үед Хангайн нуруунаас бусад монголын газар нутаг бүхэлдээ Номхон далайтай залгасан тэнгисийн ёроолд байжээ. Энэ үед Отгонтэнгэр уулсын орой тэнгисийн уснаас цухуйж байсан аж.

Отгонтэнгэр хайрханыг тахих ёслолыг 4 жилд нэг удаа хийдэг.

Ингээд 900 сая жилийн өмнөөс зарим уул үүсч бий болж өргөгдсөөр 800 сая жилийн тэртээ тэнгис татран ширгэж, өнөөгийн Монгол нутгийн хуурай газар гарч ирсэн аж. Хойд мөсөн далай, Атлант, Энэтхэгийн далайг 200 сая жилийн настай гэдэг.

Мөн Гималайн нуруу гучаад сая жилийн өмнө үүсэн бий болсон. Иймд Хангайн нурууны ноён оргил Отгонтэнгэр хайрханыг энэ ертөнцийн уулын анхдагч хэмээдэг билээ.

Богд Очирваань хайрхан далайн түвшинээс дээш 4031 метр өндөрт орших бөгөөд түүнийг тойрсон 108 төрлийн халуун, хүйтэн рашаан, 108 булаг шанд, нуур цөөрөм бий. Мөн 108 гол горхи эх авч, эргэн тойрондоо Их, Бага Богд Мандалт Даян, Их мянган, Хатан бэйл, Дуут нуур, өвөрт нь Бадархундага нуур, Мөнгөнт цохио, Гэрэлт ам зэрэг байгалийн үзэсгэлэнт сайхан тогтоц бүрдсэн газар.

Зуны цагт 2000 метрээс доош бороо, түүнээс дээш цас ялгаран буудаг. Энэ ууланд мөнх ногоон арц, вансэмбэрүү, ванжингарав, юмдүүжин, чихэр өвс, цэнхэр, шар дэгд, согоон сүмэн, алтан гагнуур, зэрэг 400-гаад эмийн ургамал бий.

Отгонтэнгэр хэмээх нэр нь түрэг, монгол хэлнээс гаралтай хэмээн эрдэмтэд үздэг. "Отхан" буюу "Галын хаан, голомт сахигч", монгол хэлний эртний үгийн санд "Этүгэн" буюу "Анхны эх газар" хэмээсэн унаган монгол үг аж. Отгонтэнгэр хайрхныг 1779 оноос эхлэн тахиж ирсэн байна. Ингээд ойр орчмоос эмийн ургамал түүх, мод бут огглох, ан гөрөө хийхийг хориглож дархалжээ.

Үүнээс гадна 1911 онд Монгол орон Манжийн ноёрхноос ангижирсны дараа олноо өргөгдсөн Богд хааны зарлигаар жил бүр тахиж байхаар тогтсон байна. Гэвч энэ уламжлал Богд хаан таалал төгссөн 1924 оноос алдагдаж 1930-аад оноос бүрмөсөн зогсчээ.

Тэгээд Отгонтэнгэр хайрханыг тахих ёслол 1995 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаа оргээж төрийн тахилгь дөрвөн жил тутамд үйлдэ* байхаар болжээ. Үүнээс хойно Отгонтэнгэр хайрханы төрийн тахилгыг таван удаа үйлдсэн ирэх онд төрийн тахилга болно.

Ийнхүү Отгонтэнгэр хайрханы байгалийн үзэсгэлэнг биширсэнээр дэлхийд анх удаа зохиогдсон 9999 өсвөрийн шатарчидын тэмцээнийг сурвалжилсан сэтгүүлчдийн баг гэрийн зүг хүлгийн жолоо залсан билээ.

Олон улсын шатрын холбооны ерөнхийлөгч К.Илюминжиновын хэлснээр: "Монголоос дэлхийн шатрын аварга удахгүй төрөх болтугай"

Оюунаа хөгжүүлж, өвлийн бэлтгэлээ базаасан Очирваань уулын нутгийнхан