Энэ удаагийн "Ярилцах танхим"-даа Хүн амын хөгжил, Нийгмийн хамгааллын сайд С.Эрдэнэтэй цаг үеийн асуудлаар ярилцлаа.

-Намрын чуулган нээлтээ хийлээ. Чуулганы өнгө төрхийг хэрхэн төсөөлж байна. Таны хуьд ямар асуудлуудыг чухалчлан хэлэлцэх хэрэгтэй гэж харж байгаа вэ ?

Намрын чуулган ээлжит нээлтээ хийлээ. Өмнөх нээлтүүдтэйгээ адилхан болоо. Хэлэлцэх асуудлын төлөвлөгөөнд намын бүлгүүдийн чухалчилж оруулсан асуудлууд дээр анхаарлаа төвлөрүүлж ажиллах байх.

-Намрын бүлгүүд өнөөдөр Н.Батбаярын сайдын асуудлыг хэлэлцлээ. Та энэ асуудал дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ ?

Хэлэлцэх асуудлын дараалалд оруулсан байна лээ. Намын бүлгүүд ямар байр суурь илэрхийлэг хэсгийг мэдэхгүй. Бүлгүүд хуралдаад өөр өөрсдийн шийдвэрийг гаргах байх.

-Хувь гишүүний хувьд та юу гэж бодож байна вэ?

Бид хоёр нэг намынх, нэг кабинетад ажиллаж байгаа хүмүүс. Ер нь хараад байхад эдийн засгийн хямрал гэх энэ том асуудлыг ганц хүн дээр тохох гэж оролдоод байгаа. Энэ бол мэдээж сөрөг хүчний оролдлого. Би энэ асуудалтай санал нийлэхгүй байгаа.

Харин ч эдийн засаг өнөөдрийнхөөс дор бүр зогсонги байдалтай байх байсан. Энэ байдлыг Н.Батбаяр сайд төр, засгийн оролцоотойгоор боломжийн төвшинд авч яваа. Ер нь өр авлагагүй улс орон гэж байхгүй. Америк улс гэхэд их хэмжээний өр зээлтэй. Бас л өрийн хэмжээ нь даваад саяхан хэл ам болоод байсан.

Ноднин конгресс нь төсвөө батлахгүй хоёр сар болсон. Тэр ч бүү хэл төсвийн албан хаагчдынхаа цалинг зогсоосон. Дэлхийд эдийн засгаараа нэгдүгээрт бичигддэг улс оронд хүртэл тийм байдал үүсч л байдаг. Гэтэл үүсдэггүй юм үүссэн юм шиг, байхгүй юм бий болчихсон аятай асуудалд хандаад байгаа нь их сонин санагдаж байна. Эдийн засгийн хямрал ганц манай улсад нүүрлээд байгаа юм биш. Дэлхий даяар эдийн засгийн савалгаатай байна. Зарим улсад нь гайгүй. Заримд нь хүчтэй явагдаж байх жишээний.

Энэ бол байнгын давтамжтай явагддаг эдийн засгийн үйл ажиллагаа. Түүнээс биш байдаггүй, болдоггүй юм болчихсон хэрэг биш. Харин энэ асуудлыг хувь хүн дээр тохох гэж оролдож байгаа нь сөрөг хүчний “шүд зуулгах” тактик. Нэг, хоёроор нь тоншиж Засгийн газрын хүчийг сааруулах гэсэн оролдлогын нэг байх.

Одоо ингээд харахаар сүүлийн жилүүдэд хийгдээгүй томоохон бүтээн байгуулалт хийлээ. Үүнийг үгүйсгэж болохгүй. Нийслэл хотын өнгө төрх хоёр жилийн хугацаанд яаж өөрчлөгдсөн нь хүн болгоны нүдэн дээр ил байгаа. Маш олон гудамж, талбай шинэчлэгджээ. Улаанбаатар хотыг одоо нэг мега хотын төвшинд хөгжих гэж байгааг хүмүүс харж, мэдэрч байна.

Харин энэ асуудлыг хувь хүн дээр тохох гэж оролдож байгаа нь сөрөг хүчний “шүд зуулгах” тактик.

Энэ бүхнийг би хотын удирдлага гэхээсээ илүү Засгийн газрын хийсэн ажил гэж дүгнэнэ. Тэр дундаа Эдийн засгийн хөгжлийн сайд Н.Батбаяр өөрөө “гудамж төсөл”-ийг санаачилж ажиллах баг бүрэлдэхүүнийг нь байгуулсан. Өнөөдөр “гудамж төсөл” Улаанбаатар хотын нүүр царай болж байна.

-Танай нам өмнө нь сөрөг хүчин байж үзсэн. Сөрөг хүчин болохгүй байгаа асуудлыг гаргаж тавих нь зүйн хэрэг. Эсвэл МАН-ын зүгээс хэт улс төржөөд байна уу ?

Бид ч гэсэн өмнө нь сөрөг хүчин байж үзсэн. Ер нь бодит зүйл дээр зөв хандах хэрэгтэй. Өмнөх парламентын үед гэхэд улсын төвийн ажлын хэсэгт Н.Батбаяр, Д.Ганхуяг гишүүн болон миний бие орж байсан. Эрх барьж байгаа намаас бидэнтэй адил тооны гишүүд ороод нэг болоод хамтран ажиллаж байсан үе бидэнд бий. Харин өнөөдрийн сөрөг хүчин үйл ажиллагаанд оролцохгүй юм.

Улсын төсөв боловсруулах үүрэг УИХ-ын гишүүн бүрт байдаг. Гэтэл сөрөг хүчний гишүүн. Тиймээс аливаа үйл ажиллагаанд оролцохгүй, зөвхөн шүүмжлэх үүрэгтэй гээд сууж болохгүй. Ард түмэн тэднийг сонгохдоо улс орны төлөө сайн сайхан зүйл хийгээр гэж сонгосон. Ямар ч байсан зөвхөн шүүмжлээд суугаарай гэж сонгоогүй нь лавтай.

Бид сөрөг хүчин байх л шүүмжилдэг, тэмцдэг байсан уу гэв тийм. Гэхдээ бид аль болох асуудлыг эв зүйгээр учрыг нь олоод ажиллахыг зорьдог байсан. Тухайн үед нийгэм эдийн засагт сөрөг нөлөө үзүүлж болохуйц олон асуудльг' ил болгож таслан зогсоосон. Харин эрх баригчдын зөв зүйтэй явуулж буй бодлогыг дэмжиж ажиллаж ирсэн. Одоогийн сөрөг хүчнг хувьд аливаа асуудаыг сатааруул. гэсэн л дүр зураг харагдаад байгаа юм Тэр нь надад харамсалтай байна.

-Засгийн газрыг байгуулагдсанаа хойш данхгар бүтэцтэй гэх шүүмжлэлийг дагуулсаар ирсэн. Харин Ерөнхий сайд Н.Алтанхуяг бүтэцдээ өөрчлөлт оруулах болсон талаараа мэдэгдсэн. Таны хувьд энэ асуудлыг хэрхэн дүгнэж байгаа вэ. Таны удирдаж байгаа яамыг нэгтгэнэ гэвэл сайдын суудлаа өгөхөд бэлэн үү?

Надад өнөөдөр ямар нэгэн албан тушаал, эрх мэдэлд хорогдоод байх зүйл алга. Шаардлагатай гэж үзээд асуудлыг тавих юм бол чаргууцаддаад, булаацалдаад суугаад байх шаардаагагүй. Харин нэгэнт Засгийн газрыг байгуулсан юм бол үр дүнг нь үзэх хэрэгтэй.

Тэгэхгүй тоглоом хийж байгаа юм шиг асуудлыг ингэж авч үзэж болохгүй. Засаг солигдоход одоо жил гаруй хугацаа байна. Гэтэл энэ Засгийн газрыг солиод өөрийг гаргалаа гэхэд энэ богинохон хугацаанд ажиллаж чадах уу.

Өнөөдөр үүсчихээд байгаа нийгэм, эдийн засгийн хүлээлтийн хариуг нь өгч чадах уу. Би бол үүнийг боломжгүй гэж харж байгаа. Үүнийхээ оронд өнөөдөр байгаа яамдаа илүү шахаж, шаардаж ажлуулах нь үр дүнтэй. Манай яамны хүрээнд олон ажлыг эхлүүлсэн. Эрх зүйн хувьд холбогдох хууль тогтоомжийг өргөн барьчихсан.. Гэтэл одоо өөр нэг яамтай нэгтгэх юм бол үр дүн гэж гарахгүй.

Энэ олон ажил бүгд эзэнгүй болно. Нөгөө Хүн амын талаар төрөөс баримтлах бодлого хайчих вэ. Хүн амын бүлгүүдийн асуудлыг шийдэх гээд бид хоёр жилийн хугацаанд чамгүй ажилласан. Энэ бүх ажил ямар ч үр дүнгүй болно гэсэн үг. Үүний ард хэн хохирох вэ гэхээр ард түмэн л хохирно. Би бол хохирохгүй. Хувь хүнийхээ үүднээс ажлаа хийсэн үү хийсэн. Надаар хийлгэхгүй байхад нь би хийнэ гээд зөрөөд байлтай биш.

Тухайн үед нийгэм эдийн засагт сөрөг нөлөө үзүүлж болохуйц олон асуудльг' ил болгож таслан зогсоосон. 

Ажлаа өгөөд явна. Төрийн бодлогын алдааг залруулах ажлыг энэ хоёр жил хийсэн. Хүн гэдэг капиталаа үгүйсгээд хаячихсан. Тэгээд эзэнгүй хөгжлийн төлөө явж байсан. Юуны төлөө хэний төлөө энэ улс орныг хөгжүүлэх гээд байгаа нь ойлгомжгүй. Зөвхөн нийгэм, эдийн засаг, үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуй гэх мэт материаллаг зүйл рүүгээ хэтэрхий анхаарлаа тавиад хүн  гэдэг талаа орхигдуулчихсан. Xүн гэдэг  хөгжлийн орчин байхгүй болчихсон.

Хүний хөгжлийн асуудлуудыг дандаа төрийн бус байгууллагууд нуруун дээрээ үүрч ирсэн. Нэг хэсэг нь үнэхээр зорилтот бүлгийн төлөө сэтгэл зүрхээ зориулан ажилладаг байсан. Харин зарим нь мөнгө олох арга хэрэгсэл болгочихсон байсан. Тэгээд тэнд хэн ч хариуцпага хүлээдэггүй байсаар ирсэн. Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгаалльн яам байгуулагдсанаар хүүхэд залуучууд, гэр бүл эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн асуудлыг хариуцсан хэлтэстэй боллоо.

Ингэснээр анх удаа хүн амын бодлогын асуудлыг төр өөрөө хариуцлага хүлээдэг болж байгаа юм. Ажил яваагүй биш яваад байна. Гэтэл өнөөдөр яагаад болж байгаа зүйлийг нь ярьж болохгүй байгаа юм бэ. Сүүлийн хоёр жил суурь бүтээгдэхүүний үнэ нэмэгдээгүй. Гэтэл яагаад энэ бүхнийг ярихгүй байгаа юм.

-Хийсэн зүйл байна гээд ярилаа. Тэгвэл Шинэчлэлийн Засгийн газар юун дээр алдчихлаа гэж та харж байна?

-Бидэнд алдсан зүйл байна уу гэвэл байна. Тэр нь хийсэн бүтээсэн зүйлээ бага ярьсан. Сурталчилгаа бага хийсэн. Гэтэл тэр орон зай алдаа дутагдал дээр нөгөө тал тоглох гэж байгаа бол одоо ярьж эхэлье л дээ. УИХ дээр болон нийгэмд хэлэлцүүлэг өрнүүлээд яръя. Засгаас суурь үнээ барих бодлого хэрэгжүүлсэн өнөөдрийг хүртэл барьсан. Хоёр жил барьсан.

Зарим компани түлшний үнээ нэмэх гэж хэд хэдэн удаа оролдоод засгаас таслан зогсоосон. Бензин, мах, гурилын үнийг зохих хэмжээнд нь барьсан. Өөр яах ёстой байсан юм бэ. Сөрөг хүчин гээд шүүмжлэл өрнүүлээд хэн нэгнийг муулаад яваад байгаа этгээдүүд бидэнд юу үлдээсэн юм бэ.

Яг үнэндээ бидэнд асар их өр үлдээсэн. Бид өмнөхөө муулж пиар хийж цаг алдалгүйгээр төрийн залгамж чанараа хадгалаад ажилдаа ханцуй шамлаад орсон. 'Жишээ нь би энэ яамыг хүлээж авахдаа асар их өр хүлээж авсан. Иргэн бүрт олгох 21 мянган төгрөг, өндөр настны мөнгө, хүүхдийн мөнгө гээд дутуу олгогдсон маш олон зүйл байсан.

Энэ бүхнийг барагдуулах ажлыг хамгийн түрүүнд хийсэн. Одоо гэтэл энэ бүхнийг ярьж байгаа хүн байна уу. Өмнөх засгийн газар Хятадын Чалкогоос 300 сая ам.долларын урьдчилгаа зээл аваад идчихсэн байсныг бид нар л өнөөдөр төлж байна. “Эрдэнэт”-ийн борлуулагдаагүй зэсийн мөнгийг зээл аваад идчихсэн гээд яриад байвал зөндеө юм байна.

Монголбанкнаас хүртэл өчнөөн зээл авчихсан. Энэ бүхнийг барагдуулах гэж өр авлагыг зохицуулах гэж ажиллаж байна. Зүгээр суугаагүй. Алдаагүй юм гэж байхгүй. Бидэнд алдаа байгаа. Хүлээн зөвшөөрөх ёстой. Өнөөдөр хүртэл дуугүй явлаа. Ам нээвэл уушиг нээ гэдэг. Одоо бол дуугүй суух арга алга. Юманд хэмжээ байх ёстой. Арай дэндүү дайрч довтолж байна.

Ямар нэгэн байдлаар хэсэг хүмүүст Монголын хөгжлийн гарц таалагдахгүй байгаа юм уу гэж харж байна. Тиймээс аль болох хөгжлийн бодлогыг сааруулах зүйл яваад байна уу даа гэж хараад байгаа. Над бол тийм хар байдаг. Аль болох бужигнуулах зорилготой. Би бол сөрөг хүчнээ юу гэж харж байна гэхээр Ардчилсан нам ингээд олонхи болохоороо засаглаж чаддагүй юм гэдэг хандлагыг олон нийтэд түгээхийг зорьж байгаа. Үнэн дээрээ бол тэд өөрсдөө хийдэг.

-Яамд нь ажил хийгээд байхад Ерөнхий сайд яагаад тийм мэдэгдэл хийх болсон юм бэ. Цаана нь улс төрийн тохиролцоо байгаад байна уу?

Аль нэг улсынх нь хөршүүд ирэхэд бид энэ тэндээс нь чулуу шидэх ямар шаардлага байна. 

1996-2000 оны хоорон дахь дөрвөн Засгийн газрыг хэн сольсон юм. Тухайн үеийн Монгол Ардын нам сөрөг хүчин байхдаа талийгаач О.Дашбалбартай нийлээд Засгийн газрыг дөрвөн удаа унагаасан. Би аль нэг засаг гэхээсээ илүү Монголын төр тогтвортой байгаасай гэж боддог. Хоёр хөршийн төрийн тэргүүнүүд манай улсад айлчиллаа.

Энэ үеэрээ бидэнд олон боломж бололцоо нээж өгч байна. Ийм үед дотроо асуудлыг ярьдаг, зөвшилцдөг, зөв шийдвэр гаргадаг байж боломжийг ашиглаж үр дүнд хүргэж чадна. Аль нэг улсынх нь хөршүүд ирэхэд бид энэ тэндээс нь чулуу шидэх ямар шаардлага байна. Бидний үр хүүхэд ач зээ нар хүртэл хөрш зэргэлдээ орших нь үнэн.

-Таныг хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн нэр дээр газар авч “Шонхор таур”-ыг барьсан гэсэн мэдээлэл гарсан. Та үүнд ямар тайлбар хийх вэ?

Хүнийг гүтгэж болно. Болохгүй бол нийслэлийн газрын алба дээр очоод шүүлгээд үзэж болно шүү дээ. Тэр бол хүүхэд болгоны боловсролыг дэмжих “Төгс эрдэм” сан гээд төрийн бус байгуулагын нэр дээр газрын бичиг гарсан. Ямар нэгэн хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн ойлголт байхгүй. Молор трейд компанийн ерөнхий хөрөнгө оруулалттайгаар баригдсан.

Мөн үндэсний лигийн тэмцээнийг шинэ шатанд гаргаж зохион байгуулсан. Ингэснээр манай тамирчдын ур чадвар, сэтгэл зүйн бэлтгэл дээшилсэн гэж хэлж болно.

Ийм л юм байгаа. Тэрнээс биш хүүхдийн паркын газар руу ороогүй. Эмзэг бүлпшн нэр бариагүй. Зүгээр л хүүхэд залуучуудын боловсролыг дэмжих “Төгс эрдэм” сангийн хичээлийн байрыг гаргаж өгсөн. Мэдээж хөрөнгө оруулалт хийж байгаа бол тодорхой хэмжээний ашгаа авах нь тодорхой. Тэр ч үүднээсээ оффис ажлуулдаг.

-Инчоны олимпод манай тамирчид амжилттай оролцож байна. Сагсны баг тамирчид хүртэл шилдэг найман багт үлдэж чадлаа. Танай яамнаас ямар нэгэн зардал мөнгийг нь даагаагүй хэрнээ амжилтыг нь өөрсдийнх нь нэр дээр авч гэх шүүмжлэл байна?

Хүн ам, нийгэм хамгааллын яамнаас ямар ч тусламж дэмжлэг үзүүлээгүй. Өнөөдрийн сагсан бөмбөгийн амжилтад хүрсэн байдлыг харъя л даа. Хоёр жилийн өмнө Монголын сагсан бөмбөгийн хөгжил ямар түвшинд явж байсан юм. Монголын Үндэсний сагсан бөмбөгийн холбоо шинээр байгуулагдаад гурав дахь жилдээ болж байна. Энэ гурван жилд бид анх байгуулагдаад ерөөсөө монголын сагсан бөмбөг уналтад орчихсон.

Зүгээр сайн дураараа тоглож байгаа хэдэн хүүхдүүд байсан. Явагдаж байгаа уралдаан тэмцээн нь зөвхөн ашгийн төлөө. Ийм байдалтай болж гэсэн дүгнэлт хийсэн. Ямар аргаар босгох вэ гэж дүгнэлт хийсэн. Үүний үр дүнд маш тэсрэлттэй өөрчлөлт хийж энэ спортыг босгож ирэх юм байна гэж бодсон.

Анхны жил NBN-н холбогдох хүмүүстэй нь уулзуулж туршлага судлуулсан. Ямар ч байсан гадны хүчтэй лигеонер тамирчидтай тоглуулсан. Мөн үндэсний лигийн тэмцээнийг шинэ шатанд гаргаж зохион байгуулсан. Ингэснээр манай тамирчдын ур чадвар, сэтгэл зүйн бэлтгэл дээшилсэн гэж хэлж болно.