Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж өчигдөр Үндэсний бизнес эрхлэгчидтэй уулзалт хийлээ. Ерөн­хийлөгчийн бодлого, үйл ажиллагааны хөтөлбөрт заасан “Импортыг орлох үндэсний үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, эцсийн болон нэмүү өртөг шингэсэн бараа бүтээгдэхүүн экспортлохыг дэмжих” зорилтын хүрээнд Үйлдвэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төслийг боловсруулаад байгаа юм. 

Уг хуулийн төсөлтэй холбогдуулан Төрийн тэргүүн өчигдөр ийнхүү үндэсний үйлдвэрлэл эрхлэгчидтэй санал солилцох уулзалтыг зохион байгуулсан юм. Энэ өдрийн уулзалтад Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбат, Хүнс, хөдөө аж ахуйн сайд Р.Бурмаа, Барилга, хот байгуулалтын сайд Д.Цогтбаатар, УИХ-ын гишүүн С.Бямбацогт Сангийн яам, Гаалийн ерөнхий газар, Татварын ерөнхий газар, Үндэсний статистикийн хороо болон бусад холбогдох байгууллагын төлөөлөл оролцсон. 

Мөн ноос, ноолуур, арьс шир, оёмол бүтээгдэхүүн, мод, хэвлэл, сав баглаа боодол, цемент, бетон, төмөр, барилгын материал, мал аж ахуй, газар тариалан, сүү сүүн бүтээгдэхүүний мэргэжлийн холбоод, Эрдэнэт үйлдвэр, Дарханы төмөрлөгийн үйлдвэр, Сүү ХК, Дархан нэхий, Мон-Сүү ХХК, Монголшевро, Говь ХК, Гоёо ХХК, Гацуурт ХХК, Газар шим ХХК, MCS, Тесо зэрэг үндэсний томоохон үйлдвэрлэгчдийн 200 орчим  төлөөлөл оролцлоо. Энэхүү уулзалтыг нээж Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж үг хэлсэн юм.

Монголын хөгжлийн зам бол хүчтэй хувь хүн, хүчтэй хувийн хэвшил

Хувийн хэвшлийг дэмжсэ­нээр эдийн засаг өсөх учир­тай. Монголын хөгж­лийн зам миний бодлоор хүчтэй хувь хүн, хүчтэй хувийн хэвшил. Ху­вийн хэвшил нь төрөөс ангид орших чадвартай бодит сектор. Тэгээд улс орны амьдралыг авч явах чадвартай байдаг учраас аливаа улс орон хүн төрөлхтөний нийтлэг хөгжлийг сонгосон бол хувийн хэвшлээ дэмждэг. 

Харин хувийн хэвшил дотроо үйлдвэрлэл, үйлдвэрлэгчдийг дэмжих нь чу­хал. Үйлдвэрлэл нь босоод ир­вэл бусад салбарлаж байгаа бүх ху­вийн хэвшил дагаж босч ирэх бо­ломжтой гэсэн дүгнэлтэд хүр­сэн. Өмнө нь үйлдвэрлэлийг дэм­жих төсөл гэж байсан бол одоо Үйлд­вэрлэлийг дэмжих тухай хуулийн төслийг боловсруулаад байна. Энэ талаар их судалгаа хийсэн. Ийм төрлийн хуультай улс бий ч маш цөөхөн байдаг юм билээ. Оны өмнө Засгийн газар солигдсон.

Тухайн үед Ерөнхий сайдтай санал солилцож, үйлдвэрийн яам бий болгох нь чухал гэж байсан. Энэ бол зөв эхлэлийн нэг болж магадгүй. Өөрөөр хэлбэл, энэ Засгийн газар амжилттай шийдвэр гаргасан нь Аж үйлдвэрийн яам байгуулж, сайдыг нь томилж, ажлаа эхлүүлсэн. Яг энэ үед үйлдвэрлэл эрхлэгчидтэй уулзаж байгаа нь төрийн байгууллага хоорондын ажлын уялдаа аль алиндаа хэрэгтэй болов уу. Тэгэхээр Ерөнхийлөгч, Засгийн газрын зүгээс яагаад үйлдвэрлэлийг дэмжих гээд байгаа юм бэ. Энэ талаар хэд хэдэн шалтгааныг хэлмээр байна. 

Нэгдүгээрт, улс төрд үйлдвэр­лэлийн нэгдсэн бодлого алга. Өөрөөр хэлбэл, бодлого нь салангид өөр өөр яаманд байдаг учраас нэг газар очиж асуудлаа шийдүүлэх боломжгүй. Тэгээд улстөрчдийг дагасан бодлогогүй, савласан хандлага харагдаад байна. Албан тушаалтнуудын ааш аягийг дагасан, биднийг дэмжих болов уу гэсэн байдлаар лоббидсон төрх харагдаад байгаа юм. Улс төрийн хүрээлэлд үйлдвэрлэлийн бодлого нь нэгдмэл биш учраас үүнийг нэгтгэх хэрэгтэй. 

Хоёрдугаарт, улсын нэр хүнд­тэй холбоотой. Та бүхэн үйлд­вэр­лэлийн бодлого яахаараа улс ор­ны нэр хүндтэй холбоотой вэ гэж бодож байж магад. Соц үед бид хадаасаа ч хийж чадахгүй бай­на гэж хоцрогдлоо жишээлж шүүм­жилдэг байсан ч энэ нь одоо хүртэл үргэлжилсэн хэлбэртэй байна. Гэтэл монголчууд эрт үеэс өөрсдийн үйлдвэрлэлтэй байсан.

Монголчууд хүчтэй байх үед тэдний үсний засалт, хувцаслалт зэр­гийг дуурайхаас гадна мон­голчууд ган хайлуулдаг байсан гэх мэтээр хийж бүтээж байсан зүй­лийг дэлхийд тарааж байсан нь түүхэнд тэмдэглэгдэн үлдсэн. Тэ­гэхээр улс орны нэр хүндэд үйлд­вэрлэсэн зүйл маш чухал. Таны үйлдвэрлэж байгаа барааг до­тооддоо төдийгүй гадаадад гарч байгаагаар нь таныг үнэлж болж байгаа юм. Энэ утгаас нь авч үз­вэл маш чухал зүйл. Тиймээс бид үнэхээр нэрээ боддог хүний үр сад учраас энэ асуудлыг бодох цаг бол­жээ.

Гуравдугаарт, эдийн засгийн бүтэц буруу байна. Сүүлийн 30 жил энэ бүтэц засагдаагүй. Ма­най улсын гадагшаа гаргадаг бүтээг­дэ­хүүний 92 хувийг уул уурхайн бүтээгдэхүүн эзэлж байна. Найман  хувь нь боловсруулсан, Монголд үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн. Ийм улс орны эдийн засаг хөгжинө, иргэд нь сайн сайхан амьдарна гэсэн тухай ойлголт үгүй. Дээрх зүйлээс үүдэн дөрөв дэх шалтгаан гарч ирж байгаа юм. 

Яагаад сайн сайхан амьдрах зорилго тавьж ажиллахад хүндрэлтэй байдаг вэ гэхээр маш амархан хямралд өртдөг. Түүхий эдийн үнэ өндөр байхад тансаглаж, унаад ирэхээр бүгдээрээ хямарна. Үүнийг бид өнөө­дөр хангалттай үзэж байна. Тий­мээс энгийн нэг зүйлийг ойл­гох хэрэгтэй. Түүхий эдийг түү­хийгээр нь гаргавал бүрэн хя­марна. Хагас боловсруулаад гар­гавал хямралд хагас өртөнө. Бүтэн бо­ловсруулаад гаргавал бага өр­төнө гэсэн энгийн ойлголтыг авах ёстой. Тиймээс бид энэ байд­лыг цааш нь үргэлжлүүлж бо­лохгүй. Ухаарч байгаа дээрээ тал та­лаасаа ярилцаж шийдвэр гаргах бо­ломжтой. 

Тавдугаарт, үйлдвэрлэлийн соёл гэж тогтоогүй. Нэгэнт соёл тог­тоогүй, бодлого байхгүй учраас тодор­хой зорилго үйл ажиллагааг бодлого гэж хэлээд байгаа юм. Үйлдвэрлэл явагдаж байгаа нь өөрөө соёлыг бий болгодог. Монголд адууны соёл байгаагаас бус үйлдвэрлэлийн соёл алга. Тэгэхээр бид энэ асуудалд анхаарч хэдэн зуун жилээр тогтдог зүйлд уялдуулж төрийн бодлогыг гаргадаг байх хэрэгтэй. 

Үйлдвэрлэлийн бодлого маань хоёрхон гадаад үгэнд уягдаж байна. Өөрөөр хэлбэл, экспорт, импорт гэсэн үг. Улс орнуудын үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүний экспортын чадамжийг НҮБ-ын тусгай салбар байгууллага тогтоосон байдаг. Мон­гол Улсын үйлдвэрлэж бай­гаа бүтээгдэхүүний экспортын ча­дамж 0.0079, гэтэл Япон улс 0.54 хувьтай. Үүнийг харахаар бид хаана яваагаа хэлэх, олоход хэцүү. 

Гэхдээ бид ийм байна гээд чадахгүй юм байна гээд зогсч болохгүй. Бидэнд боломж байна. Улс орны чадавхийг хийж байгаа бүтээгдэхүүн, гаргаж байгаа зүй­лээ хэн худалдаж авч байна, хэнд хүрч байна, түүнийгээ хэнтэй хуваалцаж байгаагаар нь үздэг юм байна. Аливаа үйлдвэрлэлийг дүгнэхдээ дэлхийн дэвжээ л хэрэгтэй. Өөрөөр хэлбэл, дэлхийд чансаагаа үзэх ёстой. Дотоодын хэрэгцээгээ хангаж байгаа нь сайн, гаднаас авах зүйлийг орлуулж байгаа нь сайн хэрэг. Гадны хүн бүтээгдэхүүн авах, захиалга ирж байгаа нь чадамжийг тодорхойлж байгаа юм. 

Хамгийн том далай манай улсын эргийг угаагаад байна

Монголыг далайд гарах гарцгүй орон гэж ярьдаг. Яг үнэндээ далайд гарах гарц бол зах зээлд гарах тэр гарцыг хэлдэг. Түүнээс биш далайд гарах гарц гээд усанд шумбах, сэлээд живээд байгаа ойлголт биш. Тэгэхээр дэлхийн хам­гийн том зах зээл болох БНХАУ, манай улстай хамгийн урт хилээр хиллэдэг хамгийн том далай манай улсын эргийг угаагаад байна.

Юу ч хийсэн зах зээлд гарч болохоор. Одоо улс орнууд далайг гаталж бүтээгдэхүүнээ гаргахаар манай хөрштэй гэрээ байгуулахаар ярьж байна. Харин бид бол боомтоо л бодох ёстой. Тэгэхээр бидэнд ийм том боломж байна. Нөгөө талаар хойд хөрш маань маш том зах зээл. Бид том улсуудтай харьцдаг учраас том л зүйл бодож байна. 

Аж үйлдвэрийн яам нь үйлдвэрлэгч нарт дэмжлэг үзүүлдэг байгаасай 

Та бүхний хамгийн их сонирхож байгаа дараагийн асуудал бол үйлдвэрлэлийг төр засаг хэрхэн дэмжих тухай. Тиймээс энэ талаар гурван зүйлийг хэлмээр байна. 

Нэгдүгээрт, татвар, тарифын нэгдсэн бодлого. Аливаа улс оронд иргэд нь дотооддоо бүтээгдэхүүн хий­гээд ирэхээр яг үүнтэй хол­боо­той асуудал дээр халууны шил шиг хандаж байх ёстой. Өөрөөр хэлбэл,  “За манайхан энэ бүтээгдэхүүнээр 60 хувиа хан­гаад эхэллээ. Тэгэхээр энэ бүтээг­дэ­хүүнд татвар байгаагүй бол 10 ху­вийг тавиад эхэлнэ” гэх мэтээр до­тоодын өрсөлдөөнийг дэмжинэ. Импортын бодлого гэдэг бол үйлд­вэрлэл рүүгээ хандсан хам­гийн том зүйл. 

Өнгөрсөн онд Японд эдийн засгийн түншлэлийн ажлын хэлэлцээр хийж байгаа ажлын хэсгийнхэн гайхаж ирсэн. Тэр нь юу гэхээр манай улсын ихэнх бараа таван хувийн татвартай. Гэтэл тэнд татваргүй, 5-20 хувийн, сар тутам татвар нь өөрчлөгдөж байдаг зүйл байдаг юм байна. Гэтэл манай улсынх бүх зүйл нь таван хувийн татвартай. Үүнийг Япон улс их гайхсан байгаа юм. Үүгээр юу хэлэх гээд байна вэ гэхээр дээр хэлсэнчлэн халууны шил шиг татварын бодлого байнга хөдөлж байх ёстой. 

Импортын тат­варыг хариуцсан манай та­рифын зөвлөл гэж байдаг. Тэр зөв­лөлийн ажлыг асуухаар дөрвөн жил зөвлөл цуглаагүй гэх. Гэтэл үйлдвэрлэгчид хэчнээн их зовж байна. Хүмүүс энэ асуудлыг хэчнээн их асуудал болгон тавьж байна вэ. Гэтэл төрийн чих тэр чинээгээр хатуу байна. Ерөө­сөө мэдрэмж байхгүй, аж­лаа мэ­дэхгүй, сэтгэл байхгүй бол­чи­хоод байна. Гэтэл БНХАУ-ын дун­­даж татвар 20 хувиас дээш, ОХУ-ынх 30-35 хувьтай байх. 

Ин­гэж дотооддоо хийж байгаа зүй­лээ хамгаалж байна. Тэгэхээр энэ асуудал дээр Аж үйлдвэрийн яам хамгийн түрүүнд анхаарах байх гэж бодож байна. Өөрөөр хэл­бэл, үйлдвэрлэгч нарт дэмжлэг үзүүлдэг яам болоосой. Тиймээс л татвар тарифын бодлогыг цэгцэнд нь оруулах нь чухал. Нэг зүйлийг төрийнхөн ойлгох ёстой. Бизнес цагтай уралдаж байдаг. Гэтэл цаг төртэй уралддаг.

Улс төр цагтай уралдахгүй, цаг нь улс төртэй уралдаж байна. Улстөрчид нэг тавигдаад авсан бол дөрвөн жилээ гүйцээхийг бодож, яаж цаг удаан өнгөрөөхийг бодож байдаг. Харин бизнес тухайн цаг хугацаанд маш хурдан шийдвэр гаргаж, яаж ашиг хийх вэ л гэж боддог. Тийм учраас ийм аймшигтай маягаар саад учруулж өөрсдийгөө хохироодог байдлаа зогсоомоор байна. 

Харин хоёр дахь дэмжлэг бол төрийн худалдан авалт. Өчиг­дөрхөн Ерөнхий сайдтай ярилцаж байх­даа ширээ сандал худалдан авах гэж байгаа бол гаднаас бит­гий аваарай. Өөрөөр хэлбэл, дар­га нар ширээ сандлаа солих гэж байгаа бол дотоодоосоо л авах ёстой. Чанартай сандал, ши­рээ бү­тээгдэхүүн үйлдвэрлэж бай­гаа компанитай төр таван жи­лийн гэрээ хийчих хэрэгтэй. Ха­рин энэ хугацаанд ажлаа сайн хийх­гүй бол гэрээг цуцалж болно. 

Ин­гээд таван жилийн дараа энэ ком­панийн гэрээгээ цуцалж, өөр нэг компанитай гэрээ байгуулах ёстой. Энэ хугацаанд эхний компани хөл дээрээ босоод цаашаа өөрөө өөрийгөө аваад явчихна. Энэ мэтээр төр худалдан авалт хийж, үйлдвэрлэлээ дэмжих ёстой. Сандал ширээ гэхгүй, тоосго, ус ундаа, сүү, мах гэх мэт төр хэчнээн их худалдан авалт хийдэг билээ. Тиймээс үүнийг тодорхой бодлого руу оруулах ёстой. 

Гуравдугаарт, баталгааны асуу­дал. Би Засгийн газар, УИХ-д үнэ­нээр амьдрах зүйлийг хэлээд бай­гаа. Эдийн засаг сонгуулийн ам­лалтад хууртдаг зүйл биш. Өнөөдөр Монголын өрийн таацыг хуульдаа 40 хувь байх ёстой гэж зааж өгсөн. Гэтэл өнөөдөр амьдрал дээр 53 хувьд хүрсэн гэж байна. Ийм болоод ирэхээр дотоодын бүтээгдэхүүний үнийг унагаад байгаа юм. Өөрөөр хэлбэл, та бидний өмч хөрөнгийн үнэлгээ унаж байна. 

Тиймээс энэ асуудал дээр анхаарч Засгийн газарт нэг зүйлийг хориглож өгөх ёстой. Тэр нь арилжааны зээл авахгүй байх. Үүнээс гадна та бүхнээс нэг зүйлийг хүсэхэд манай аж ахуйн нэгжүүд олон улсын  стандартад нийцсэн аудитыг бүгд хийлгэх ёстой. Үүнийг хуульчлах хэрэгтэй. Олон улсын бүртгэлтэй болсноор зээл авахад асуудалгүй болох жишээтэй. 

Харин дээрх дэмжлэгийг хэнд үзүүлэх вэ гэхээр үйлд­вэр­лэ­лийг дэмжих тэр хуульдаа бү­тээг­­­дэхүүнээ гадагш гаргадаг, эс­­­вэл гаднаас орж ирж байгаа бү­­­тээг­дэхүүнийг орлодог бү­тээг­­­дэхүүнийг Монголдоо хий­­­­дэг үйлдвэрийг дэмжих. Гэх­­­дээ цаашдын бодлого бол экс­­пор­толдог бүтээгдэхүүнийг дэм­­жих ёстой.

Харин үүнд уул уур­­хайн бүтээгдэхүүн орохгүй.  Ийм байвал асуудал шийдэгдэнэ. Ин­­гээд ойлгомжтой асуудал руу орох цаг болжээ. Миний хувьд энэ бай­­дал руу ороход Засгийн газрыг ша­­хаж болно. Энэ байдалд шинээр бай­­гуу­лагдсан Аж үйлдвэрийн яам ан­­хаарч ажиллана гэдэгт найдаж бай­­на. 

Үйлдвэрлэгчид өрийн таацыг нэмэхийг дэмжив

Ийнхүү Ерөнхийлөгч үйлдвэр­лэгч нарт хандан дээрх үгийг хэл­сэн юм. Харин үүний дараа уул­залтад оролцогчид санал бодлоо хэлж байлаа.

Төмөрлөг, машин үйлдвэрлэлийн үндэсний холбооны гүйцэтгэх захирал С.Арслан:  

Бизнес эрхлэгчдийн хамгийн том дарамт бол дотоодын банкны зээ­лийн хүү. Арилжааны банкууд жилийн 25-30 хувийн хүү авч байгаа нь эхлүүлсэн үйлдвэрлэлээ тэлэх боломжгүй болгодог.

Уг нь Засгийн газар гаднаас 4-5 хувийн хүүтэй зээл олж арилжааны банкинд байршуулдаг ч бидний өмнө ирэхээрээ хүү нь 5-6 дахин нэмэгддэг. Тэгэхээр гадны бан­кийг оруулж ирэх хэрэгтэй.