Судлаач Ч.Тамиртай улс төрийн намын санхүүжилтыг хянах тогтолцооны талаар ярилцлаа. 

- Сонгууль хийгээд улс төрийн намыг санхүүжүүлэх замаар шийдвэр гаргалтад нөлөөлдөг, хэн нэгэнд давуу тал үүсэхээр бодлого шийдвэр гаргадаг байдлыг хяналттай болгох, арилгах арга зам байна уу? 

Миний бодлоор эхлээд намуудын дотоод дүрэм, журмыг боловсронгуй болгох хэрэгтэй. Тухайлбал, Ардчилсан нам намын дүрмээ их зөрчдөг учраас дотооддоо асуудалтай байна. "Үндэсний зөвлөлдөх хороо"-гоо хуралдуулж, шинэ бүрэлдэхүүнтэй болгохоос зайлсхийдэг нь үүний нэг баталгаа. 

Намыг компани гэж үзвэл тэр компанид орж, гарч буй мөнгө ямар ч хяналтгүй байна. Хяналттай, ил тод байлгахын тулд шахалт үзүүлэх механизм нь сул. Тэгвэл энэ асуудлыг яаж шийдэх вэ? Ямар арга байна? гэсэн асуулт гарч ирнэ.

Хяналт тавих,  шахалт үзүүлэх механизмгүйгээс Монголын улс төрийн намуудын санхүүжилт албан бус хэлбэрээр явагддаг. Бүртгэлгүй, тайлангүй санхүүжилтүүд дараа нь "бялуу хуваах" нөхцөл болдог.

Нэгдүгээрт, нам өөрөө дотоод хяналт сайтай байх ёстой. Намын жирийн гишүүд намын дотогшоо, гадагшаа чиглэх мөнгө урсгалыг мэдэх эрхтэй. Өөрөөр хэлбэл шилэн данс гэдэг шиг "шилэн намтай" болцгооё л доо. Жирийн гишүүд намдаа нөлөөлж чаддаг байх механмизмыг намын дүрэмд нь суулгаж өгөх ёстой. Ийм зарчмаар өнөөгийн намын дотоод харилцааг өөрчилж болно.

Хоёрдугаарт,Эхлээд намын санхүүжилтыг хянах асуудал гарч ирнэ. Одоогоор сонгуулийн санхүүжилтыг "Сонгуулийн ерөнхий хороо" хянах ёстой гэдэг ч тус хороонд хянах хүчин чадал байхгүй. Улс төрийн нам байгуулах, татан буулгах шийдвэрийг гаргадаг “Улсын дээд шүүх” санхүүжилтад хяналт тавихад чухал үүрэгтэй.

- Дээд шүүх ямар байдлаар хяналт тавих ёстой вэ?

“Улсын дээд шүүх” намыг бүртгэхдээ “бүх гишүүдийнхээ санхүүжилтыг ил тод мэдээлэх” гэсэн шалгуурыг тавих, нэгэнт байгуулагдсан намуудад энэхүү мэдээллийг гаргаж өгөхийг шаадрах эрхтэй. Хэрэв энэ нөхцлийг хангаж чадахгүй бол татан буулгах эрх “Улсын дээд шүүх”-д бий.

Энэ эрхээ хэрэгжүүлэхдээ эхлээд улс төрийн намыг бүртгэхдээ тавигдах шаардлагаа шинэчилж, үүнийгээ олон нийтэд зарлах хэрэгтэй. Ингэж шинэчлэхдээ намууд санхүүжилтаа яаж ил тод мэдээлэхийг нарийн зааж өгөх, жилд дор хаяж нэг удаа намынхаа хурлыг хийж, хурлаас гаргасан шийдвэрээ “Улсын дээд шүүх”-д мэдүүлж байх гэсэн шаардлага тавих нь зүйтэй.  

- Тэгвэл “Сонгуулийн ерөнхий хороо”-ны оролцоо юу байх вэ?

“Сонгуулийн ерөнхий хороо” нь намуудын санхүүжилтын мэдээллийг хүлээн авахдаа нарийн задаргаатай тайлан авах ёстой. Хэрэв шаардлагын дагуу тайлангаа өгөхгүй бол тухайн намыг дараагийн сонгуульд оролцох эрхийг нь хасах хүртэл шийтгэл ногдуулж болох юм.

Тайланд хөндлөнгийн аудит хийлгэх нь зүйтэй. Ингэж ажиллах нөхцлийг хангах үүднээс Сонгуулийн ерөнхий хорооны удирдлагыг томилох механизмыг хараат бус болгох хэрэгтэй.

- Хорооны даргыг яаж томилох юм бэ?

Тодорхой шалгуур тавих хэрэгтэй. Тухайлбал, Сонгуулийн ерөнхий хорооны дарга нь 12 жил улс төрийн албан тушаал хашаагүй хүн байх ёстой гэсэн шалгуур тавьчихмаар байна. Ингэвэл аль нэг намын нөлөөллөөс хол байна гэсэн үг. Түүнээс биш одоогийнх шиг өмнө нь УИХ-ын гишүүн байсан хүн СЕХ-ны дарга болчихоор тэр хүнд яаж итгэх юм бэ? Түүнээс гадна СЕХ хангалттай төсөвтэй байх ёстой.

- Намууд санхүүжилтаа ил тод болгохыг хүлээн зөвшөөрөх болов уу?

Компаниудын засаглал сайжирч, төрийн байгууллагууд шилэн данстай болчихоод байхад ганцхан улс төрийн нам харанхуй, хаагдмал хэвээр байна. Эцсийн эцэст, нам нь компаниас ялгаагүй шүү дээ. Тиймээс санхүүгийн дэлгэрэнгүй тайлантай байх ёстой. Тайлангаа хүлээн аваад намын өдөр тутмын үйл ажиллагаа, сонгуулийн компанит ажилдаа гаргасан зардал нь зах зээлийн ханштай тохирч байгаа эсэхийг аудитаар шалгуулах нь зүйтэй. Тухайлбал, 1000 сэтгүүлийг 1 сая төгрөгөөр хэвлэдэг байхад 5 сая гээд тайландаа биччихсэн байвал энэ чинь асуудал.  

undefined