Захиргааны хэргийн давж заалдах шатны шүүхийн шүүгч Ц.Цогттой ярилцлаа.

- Төрийн эрх бүхий албан тушаалтан хууль бус шийдвэр гаргалаа гэхэд ямар хариуцлага хүлээлгэдэг вэ?

Захиргааны байгууллагын хууль бус үйл ажиллагаа, шийдвэр шүүхийн шийдвэрээр хүчингүй болсон ч ижил төрлийн зөрчил дахин гарахгүй гэсэн баталгаа алга байна. Өөрөөр хэлбэл захиргааны албан тушаалтанд иргэдийн эрх ашгийг зөрчсөн шийдвэр гаргасных нь төлөө хариуцлага хүлээлгэх механизм саяхныг хүртэл байгаагүй. Зөвхөн тухайн шийдвэрийг хүчингүй болгосноор хэрэг төгсдөг байлаа. Төрийн эрх бүхий албан тушаалтанг шүүхэд өглөө гэхэд “Их сайндаа миний шийдвэрийг хүчингүй болгоно биз” гэсэн хандлага байсан учраас санаатайгаар удаа дараалан хууль зөрчих тохиолдол нэлээдгүй байсан.

“Захиргааны ерөнхий хууль” хэрэгжиж эхэлснээр захиргааны байгууллагуудыг хариуцлагажуулах тогтолцоо бүрэлдэнэ. Гэхдээ захиргааны байгууллагуудын хууль бус шийдвэрт өртсөн этгээд гомдол гаргасан тохиолдолд энэ тогтолцоо ажиллана.

- Энэ хэрээр захиргааны байгууллагууд дахь авлигын хэмжээ буурах болов уу?

Нэг талаас, хууль задгай, шийдвэр гаргах процесс тодорхой бус байвал төрийн байгууллагын шийдвэрт мөнгө, танил тал зэргийг ашиглаж нөлөөлөх үзэгдэл амь бөхтэй байдаг. Өөрөөр хэлбэл захиргааны байгууллага иргэд, хуулийн этгүүдүүд рүү чиглэсэн үйлчилгээгээ ямар хэлбэрээр, хэдий хугацаанд, хэрхэн хүргэх вэ гэдгийг нарийвчилж зааж өгөхгүй бол авлига үүсэх таатай нөхцөл болдог.

Нөгөө талаас, захиргааны албан хаагч өөрөө олон дарамтан дор ажилладаг. Жишээ нь нам, дээд удирдлагадаа тал засах, танил талаа тэтгэх зэргээр ажлаа шударгаар хийх нөхцөл тун бага. Энэ мэт шалтгааны улмаас төрийн албан хаагчийг хамгаалах зохицуулалт уг хуулинд орсон. Жишээ нь “Нөлөөллийн мэдүүлэг” гэдэг ойлголтыг шүүхийн үйл ажиллагаанд нэвтрүүлсэн. Хууль бусаар шүүгчид нөлөөлөх гэж оролдсон этгээдийг шүүгч өөрөө мэдүүлэх эрхтэй гэж заасан.

Энэ мэт хамгаалалтыг бүртгэл, газар олголт, тусгай зөвшөөрөл зэрэг авлигад өртөх магадлалтай төрийн байгууллагуудад бий болгох нь авлига буурах нэг нөхцөл болно.

Давтаад хэлэхэд авлига гэдэгт зөвхөн мөнгө биш, төрийн тогтолцоонд амь бөхтэй оршдог танил талын сүлжээ, хэлхээ холбоо, нөлөөлөл багтсаар л байх болно.

- Төр, иргэн хоёрын хооронд байнга маргаан үүсдэгийн шалтгааныг та юу гэж бодож байна?

Миний хувьд хоёр талаас нь харж байна. Нэг талаас Монгол улс 2002 онд хуулиа баталж, 2004 оноос Захиргааны дагнасан шүүхтэй болсноор захиргааны үйл ажиллагаанд байгаа доголдлыг илрүүлэх, засаж сайжруулах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээх тогтолцоо бүрдсэн. Энэ нь маргаан ихсээд байгаа юм шиг сэтгэгдэл төрүүлдэг ч үнэндээ бодит, нуугдмал зүйлс ил гарч байгаа хэрэг. Иргэд захиргааны шүүхэд хандаж, эрхээ сэргээлгэж сурч байна. Захиргааны байгууллага дахь хүнд суртал, авлигын шинжтэй элементүүд элбэгшээд, ужиграад, тогтонгишоод ирэхээр мэдээж түүнд өртөж байгаа иргэд маргах шаардлага зайлшгүй гарч байна гэж харж, ойлгодог.

Зүй бус нөлөөлөх нь бас л авлига