-Ардчилсан намын ҮЗХ-ны (Үндэсний зөвлөлдөх хо­роо хурлын үеэр даргаа со­лих нь гэх яриа их гар­сан. Гэтэл яагаад энэ асуудал олныг хамарч чад­сангүй вэ. Намын дарга Н.Ал­тан­хуягийн фрак­цийнхан хур­­лын уур амьсга­лыг ерөн­хийд нь гартаа авс­наас ийм зүйл болов уу?

-ҮЗХ-ны хуралдааны үеэр намын даргын тухай ярихаас илүүтэйгээр Ардчилсан нам хамтарсан Засгийн газраас га­рах асуудлыг шийдэх нь чу­хал байсан. Тэгээд гол зүй­лээ ярилцаж, эцсийн шийдэлд хүрээд хурал тарлаа. Ер нь Ардчилсан намын даргад ит­гэл үзүүлэх эсэх, түүнийг со­лих тухай асуудлыг зарим ги­шүүн сөхөж тавьсан.

Гэх­­дээ намын дүрмээр бол Ард­чилсан намын дар­гыг өөрч­лөх эсэхийг их хурлаар хэлэлцэж байж шийдвэрлэнэ.

Тийм учраас энэ тухай ҮЗХ-ны хурлын үеэр чухалчилж үзээгүй юм. Хүмүүс үүнийг янз бүрээр л тайл­барлаж байх шиг байна. Бо­дит байдал дээр бол тэдний хэлж бай­гаа шиг ноцтой зүйл байхгүй. Хэрэв Ардчилсан намын даргад ха­риуц­лага тооцохоор болбол намын дүрмийн дагуу түүнийг их хурлаараа хэлэлцэнэ. Тийм ч учраас АН-ын ээлжит болон ээлжит бус их хурлын товыг хэдийгээр зарлах вэ гэдгийг ҮЗХ-ны хурлаар намын ги­шүүд ярилцсан. Энэ асуудал удахгүй да­хиад яригдах байх.

-Уг нь ҮЗХ хуралдахаас өмнө З.Энх­болд тэргүүтэй хүмүүс 140 орчим хүнийг багцалж, “Алтан­гадас”-ынхны эсрэг ширүүхэн дай­ралт хийх гэж байсан юм биш үү. Харамсалтай нь “Фортуна” Н.Батбаяр нарын 50-аад хүн хуралд ирээгүйгээс болж энэ төлөвлөгөө бүтээгүй гэх яриа байна. Тийм зүйл болсон юм уу?

 

-Ардчилсан намын ҮЗХ-ны хур­лын ирц хангалттай байгаагүй нь үнэн. Танхимд 140-өөд хүн ирсэн байсан. Өөрөөр хэлбэл, ирэх ёстой нийт хүний 60 орчим хувь нь ҮЗХ-ны хуралд оролцсон гэсэн үг. Тиймээс ийм ирцтэйгээр хурал эхэлсэн нь өөрөө асуудалтай л болчихож байгаа юм. Гэхдээ энэ удаагийн хурлаар дан ганц Ардчилсан намын даргын суудлын тухай ярилцах гэж гишүүд цуглаагүй. Тэгээд ч З.Энхболдоор ах­луулсан ажлын хэсэг гарсан ту­хай дээр хэлсэн. Түүнээс биш өнөө­дөр хамтарсан Засгийн газар хэр ажил­ласан талаар дүгнэлт хийгээгүй байж Ардчилсан намын даргын асуудлыг хөндөж болохгүй. Арай эртэдсэн хэрэг болно.

-Н.Алтанхуяг даргатай Ардчил­сан нам УИХ-ын сонгуульд хэр амжилт үзүүлэх бол. Та хувьдаа юу гэж бодож байна вэ?

-Ажлын хэсгийн дүгнэлт гараагүй байхад энэ талаар хэлэх арай эрт байна. Гэхдээ би хувьдаа бол түүнийг дэмжихгүй байна. Ардчилсан намыг чирээд хамтарсан Засгийн газарт орж, Тэргүүн шадар сайдын албан тушаалд очсон хүн одоо эргээд сөрөг хүчний дүрд тоглоно гэхээр бүтэхгүй санагдаж байна. Тэр хүн гурван жил, дөрвөн сарын турш хамтарсан Засгийн газрыг дэмжиж ажилласан хэрнээ хэзээ хойно бүх зүйлийг үгүйс­гэж чадах нь юу л бол. Гэхдээ улс төрийн тавцанд ямар орон зайд ямар тоглолт хийхээ өөрөө бодож тоо­цож байгаа байлгүй дээ. 

-ҮЗХ дахиж хэзээ хуралдах вэ?

-Н.Алтанхуяг даргын хэлснээр бол цагаан сарын өмнөхөн нэг ху­рал­дах юм гэсэн. Хэрэв тэгвэл сайн л байна. Яагаад гэвэл хоёр намын хоо­ронд байгуулсан гэрээний бие­лэл­тийг эртхэн дүгнэж, дараа дараа­гийн алхмаа тодорхой болгох хэрэг­тэй байгаа учраас тэр. Эртхэн сайн, муугаа мэдэлцэх шаардлагатай байна. Энэ бол асар том практик жишээ болно. Ардчилсан нам хо­жим нь улс төрийн аль ч хүчинтэй хамт­рахаар гэрээ байгуулсан бай хамаагүй эцэст нь түүнийхээ ха­риуц­лагыг хүлээж чаддаг гэдгээ нотлох юм.  Саяын ҮЗХ-ны хурлаар гаргасан нэг том шийдвэр бол УИХ-ын гишүүн З.Энхболдоор ахлуулсан ажлын хэсгийг байгуулсан явдал. Энэ ажлын хэсэг хамтарсан Засгийн газартай холбоотойгоор хоёр намын хооронд байгуулсан гэрээ, мөрийн хөтөлбөрийг дүгнэхэд гол анхаарлаа хандуулна. Ажлын хэсгийн дүгнэлт удахгүй гарах байх. Түүний дараа энэ тухай Ардчилсан намын Гүйцэтгэх зөвлөл хэлэлцээд шаардлагатай гэж үзвэл дараагийн ҮЗХ-ны хурлаар оруулна. Хэрэв хийсэн ажлыг нь хангалтгүй гэж үзвэл аливаа гэрээ, мөрийн хөтөлбөрийн хэрэгжилтийг хангах үүрэг хүлээсэн хүмүүс өөрс­дөө хариуцлага хүлээх ёстой. Анх­наасаа талууд хариуцлага хүлээнэ гэж гэрээ байгуулдаг, мөрийн хө­төлбөр боловсруулдаг. Тэгэхээр хэ­рэв З.Энхболдын ахалсан ажлын хэсгийн дүгнэлт тааруухан гарвал хүмүүстэй хариуцлага тооцно гэсэн үг. Аль намын хэнбугай нь ч байсан хамаагүй. Болно, бүтнэ гэж хамтарсан Засгийн газрыг байгуулчихаад болгож, бүтээж чадаагүй хүмүүсийг зүгээр орхиж болохгүй.

-Өнгөрсөн хугацаанд хамтарсан Засгийн газар хэр ажилласан бэ. З.Энхболд гишүүн намынхаа сайд  нарыг жагсааж байгаад хийсэн ажлыг нь асуухад тэд сандарч байх шиг байсан. Ер нь хамтарсан Засгийн газар мөрийн хөтөлбөрөө биелүүлж чадсан уу?

-Яах вэ, бүх зүйлийг харлуулж, огт үр дүнд хүрээгүй гэж хэлж болохгүй. Хамтарсан Засгийн газар олон ажлыг хийж эхлэх гэж оролдсон. Тодорхой хэмжээнд санал санаачилга гаргасан зүйл бий. Харамсалтай нь улс орны нийгэм, эдийн засагт нөлөөлөх хэм­жээний ажлыг хийсэнгүй. Оюу­толгойн ордыг эдийн засгийн эргэл­тэд оруулах эхлэлийг тавьсан. Ма­гадгүй үүнийг л хамгийн түрүүнд ярьцгаах байх. Гэтэл Монголын ард түмэн Оюутолгойгоос юу хожсон юм бэ. Энэ гэрээ эдийн засагт бо­дитойгоор ямар нөлөө үзүүлсэн бэ. Эдгээр асуултын хариулт нь маш энгийн. Юу ч олж аваагүй, ямар ч нөлөө үзүүлээгүй. Монголчууд Оюу­толгойн гэрээнээс ганц төгрөгийн ашиг ч аваагүй шүү дээ. Харин ч бүр энэхүү гэрээнээс болоод бид 1.8 тэрбум төгрөгийн өрөнд орох магадлалтай болчихоод байна. Тийм учраас Оюутолгойн гэрээ ашиггүй болсон гэж дүгнэхэд буруудахгүй.

Гэхдээ нөгөө талаар сүүлийн гурван жил гаруйн хугацаанд монголчуудын амьдрал харьцангуй сайжирсан гэх. Үүнийг 2011 онд эдийн засгийн өсөлт 20 хувьд хүрсэнтэй холбон тайлбарлаж байна. Ийм хурдацтай өсөлт ажиглагдахад яг юу нөлөөлсөн юм бэ. Баялаг бүтээх ямар үйлдвэр байгуулж, юу бүтээсэн байна вэ. Үндэсний үйлдвэрлэлээ хөгжүүлэх, шинэ техник, технологи оруулж ирэх, ажлын байр шинээр бий болгох гэх мэт олон зүйлийг орхисон. Бүр ор тас хийгээгүй ч гэж хэлж болно. Тиймээс өөрсдөө баялаг бүтээж эхэлсэн юм шиг онгирч, хөөрөөд байх хэрэггүй л дээ. Зөвхөн уул уурхайн салбарын бүтээгдэхүүний экспортоор дамжин орж ирж байгаа орлогоор өнөөх эдийн засгийн 20 хувийн өсөлт гэгч зүйлийг тодорхойлж байна. Гэтэл энэ нь Монгол Улсын ирээдүйн баталгаа болж чадахгүй. Жирийн иргэн бүрийн халаас руу орох мөнгөний хэмжээ нэмэгдэхгүй байна шүү дээ. Монголчуудын дийлэнх нь амжиргааны түвшин доогуур байхад цөөн хэдэн олигархи, тэдний гэр бүлийнхэнд бүх ашиг нь төвлөрч байх жишээтэй.

-Та Ардчилсан намын ҮЗХ-ны хурлын үеэр “MCS” компани ҮЗХ-ны гишүүдийг хүртэл мэдэлдээ авчихлаа” гэж хэлсэн. Ямар учраас тэгсэн юм бэ?

 

-Ардчилсан нам, Ардын намын сайдууд  дунд “MCS”-ын орон суу­цанд орчихоод амьдарч байгаа хүмүүс олон бий. Миний хэлсэн үг үнэн гэдгийг нотлох хангалттай шалтгаан бол энэ. Ер нь “MCS” гэдэг нэг компани төрийн бодлогод нөлөөлж байна. Энэ компани Ухаа худагийн ордыг Тавантолгойгоос салгаж, хувьдаа авсан. Одоо түүнийгээ ашиг­лаж, ганцаараа хагартлаа баяжиж байхад хамтарсан Засгийн газрын сайд нар “А” ч дуугарсангүй. Ардын нам, Ардчилсан нам аль, аль нь үүнийг үл тоомсорлох мэт дүр эсгэж байна. Энэ бүхэн юуг харуулж байна вэ. “MCS” гэдэг хэтэрхий монополь болчихсон ганц компанийн эрхшээлд улс төрийн хоёр хүчин орчихсон байгааг хэлээд байгаа юм биш үү. Тийм ч уч­раас ҮЗХ-ны хурал дээр би “MCS” ком­пани ҮЗХ-ны ги­шүүдийг эрх­шээлдээ оруулчихлаа” гэж хэл­сэн юм.

-Х.Баттулга сайд бас үүнд нэлээд шүүмж­лэлтэй хандаж байсан. Ер нь ҮЗХ-ны хурал дээр түүний хэл­сэн үгийг та юу гэж дүгнэж бай­на вэ?

-Бид цөө­хүүлээ байгаа. Түү­нийг би хү­лээн зөв­шөөрнө. Гэхдээ бидний байр суурь яг адилхан байна. Тийм учраас Х.Бат­тулгын хэл­сэн үгийг би бүрэн дэмжиж байна. “MCS” компанийнхан Ухаа худагтай холбоотой 70 жилийн хугацаа бүхий Тогтвортой байдлын гэрээ байгуулна гээд ичихгүй явж байна. Хэрэв энэ гэрээг байгуулчихвал Монголын Засгийн газар биш, харин “MCS”-ын Засгийн газар болсноо зарлаж байгаа хэрэг болно.

-Ардчилсан нам хамтарсан Зас­гийн газраас гарах тухай албан ёсоор мэдэгдсэний дараа Ерөнхий сайд С.Батболдын хэлсэн үгэнд танай намын гишүүд нэлээд дургүйцэж байсан. Та үүнийг юу гэж дүгнэж байна вэ?

-Ардчилсан намын гишүүдтэй хамт мөрийн хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн төлөө ажиллаж, хамтарсан Засгийн газрыг тэргүүлж байгаа хүний хувьд С.Батболд төдий дайны үг хэлэх эрхтэй. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн учраас тэр ч бас хариуцлага хүлээх үүрэгтэй. Тиймээс Ардчилсан нам Засгийн газрын бүрэлдэхүүнээс гарсанд харамсаж байгаагаа илэр­хийлэх нь зүйн хэрэг. Харин өөр  намын дарга байж Ардчилсан на­мын дотоод  хэрэгт хөндлөнгөөс орол­цож хэрхэвч болохгүй. Би үүнд шүүмжлэлтэй хандаж байна. Ард­чилсан намын ҮЗХ-ны хурлаас гаргах аливаа шийдвэрт С.Батболд заавар зөвлөмж өгөхийг би зөвшөөрөхгүй.

-Ардчилсан нам Засгийн газ­раас гарснаар зургаан сайдын суу­дал эзгүйрлээ. Харин тэнд Ардын намынхан өөрсдийн хүмүүсийг хэрхэн томилох тухай ид ярил­цаж байна. Ер нь хамтарсан Зас­гийн газар энэ хэвээр ажлаа үргэлжлүүлэх нь зөв үү?

-Хамтарсан Засгийн газар бүхэл­дээ огцрох ёстой. Яагаад гэвэл Ард­чилсан нам засгаас гарснаар бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусгавар болж байна. Улс төрийн хоёр хүчин анх хамтарч шийдвэр гаргаад гэрээ байгуулсан. Одоо нэг нь Засгийн газрын бүрэлдэхүүнээс гарахаар бүх зүйл өөрчлөгдөх шаардлагатай болно. Харин ч бүр үүнтэй уялдуулаад хамтарсан Засгийн газрын мөрийн хөтөлбөрийн биелэлт, хэрэгжилтийг бүхэлд нь дүгнэх ёстой. Сайд нарыг нь бүрэн бүрэлдэхүүнээр нь огц­руулж, Ардын нам шинээр томилгоо хийх нь зөв юм. Түүнээс биш зургаан сайдыг нөхөж суулгаж байгаа нь хууль зөрчсөн үйлдэл. Учир нь энэ бол Ардын нам дангаараа байгуулж буй Засгийн газар шүү дээ. Тиймээс би үүнтэй холбоотой саналыг дэв­шүүлнэ.

-Ардчилсан нам Засгийн  газраас гарсны дараа бензин, шатахууны үнэ огцом өссөн. Эхэндээ үүнийг Ардчилсан намын шийдвэртэй холбон тайлбарлаж байсан бол сүүлдээ энэ бол улстөржсөн алхам боллоо гэж дүгнэх болж?

-Энэ бол зүгээр л инээдмийн жүж­гийн нэг хэсэг шүү дээ. Ам.долларын ханшийг хэн зориуд зохиомлоор хөө­рөгдсөн бэ гэдэг бас л их сонин асуулт. Эдийн засгийн байнгын хорооноос ажлын хэсэг гаргаад энэ асуудлыг шалгаж байгаа. Би тэр ажлын хэсэгт багтсан. Өчигдөр (өнгөрсөн пүрэв гарагт) бид хуралдаж, Монголбанк, Газрын тосны газар болон холбогдох агентлагуудад үүрэг өгч, энэ чиг­лэлээр судалгаа, тайлбар яаралтай гар­гаж ирүүлэхийг шаардсан. Тэд тайлангаа тавьсны дараа ажлын  хэсгээс “Хэн гэм буруутай вэ” гэдгийг албан ёсоор зарлах юм. Түүнээс биш улс төрийн аль нэг хүчин мэдэгдэл хийснээс болж валютын ханш чангарч, бензин, шатахууны үнэ өснө гэж байхгүй. Төрийн мөнгөний бодлогыг хэрэгжүүлдэг Монголбанк байна. Үнийн өсөлттэй холбоотой аливаа асуудлыг хариуцдаг Засгийн газар нь ч байна. Ийм үед байж болохгүй зүйл. Уг нь Монголбанкны хувьд иймэрхүү үнийн өсөлтийг хязгаарлах боломжтой байсан. Хангалттай хэмжээний валютын нөөцтэй учраас ингэж хэлж байна.
Түүнээс гадна ам.долларын ханш чангарсныг далимдуулж яагаад бензин, шатахууны үнийг хөөргөсөн бэ гэдэг их сонин. Би бол үүнийг зориуд хийсэн ажил гэж ойлгож байна. Хэдэн жилийн өмнө нэг ам.доллар 1450 төгрөгтэй тэнцэж байв. Тэр үед бензин, шатахууны үнэ литр тутам нь 1100 орчим төгрөг байсан шүү дээ. Тэгэхэд иргэдэд тийм үнээр худалдаж болоод байсан хэрнээ өнөөдөр яг адилхан зүйл давтагдаж байхад үнийг нь 300 төгрөгөөр яагаад нэмж байгаа юм бэ. Олон улсын зах зээл дээр нефтийн үнэд дорвитой өөрчлөлт гараагүй байгаа үед иймэрхүү гэнэтийн алхам хийх үндэслэл байхгүй. Энэ бол шатахуун импортлогчид хэтэрхий даварч байгаагийн илрэл. Холбогдох байгууллагуудын тайлан гарсны дараа энэ асуудлыг нухацтай авч үзэж, тэдэнд хариуцлага тооцох болно.

-Шатахуун импортлогч компа­ниуд өмнө нь ч бас иймэрхүү асуу­дал гаргаж байсан. Энэ бүхнээс бо­лоод шатахууны импортыг төр мэдэлдээ авах шаардлагатай гэж их ярьж байгаа. Ингэсэн нь зөв үү?

-Нефтийн салбар дахь төрийн бодлогыг өөрчлөх цаг болсон. Төр бензин, шатахууныг импортолно. Харин дараа нь хувийн хэвшлийн ком­паниудаар дамжуулан жижиглэнгийн худалдаа хийвэл зүгээр. Тэгвэл нефтийн үнэд хяналт тавих боломж­той болно. Суурь инфляцид нөлөөл­дөг стратегийн бүтээгдэхүүн бол нефть. Тийм учраас өөрсдөө газрын тос боловсруулж чадахгүй байгаа үед энэ салбарыг бүхэлд нь төр хянах ёстой. 

-Ярилцсанд баярлалаа.