Хогийн шүүр, хоолны халбагаа хүртэл Эрээнээс импортлодог манай улсад жижиг дунд үйлдвэрлэл гэдэг уул уурхай, хөдөө аж ахуйн салбараас илүүтэй, чухал тулгамдсан асуудал болж хувирчээ. Хувирсан гэхээсээ илүү 1990-ээд онд Монгол Улс шинэ засаглалын системд шилжсэнээс хойш үндэсний үйлдвэрлэл, жижиг дунд үйлдвэрийн бодлого, тэдгээрийн зохицуулалт, хөрөнгө оруулалт болон хүний нөөцийн тал дээр учир дутагдалтай явж ирсэн юм.

Манай орон дотооддоо оймс, ундаа, эсгий үйлдвэрлэж, бусад бүх түүхий эд, бэлэн бараа материалаа хилийн чанадаас татдаг. Энэ нь үндэсний аюулгүй байдлаас эхлээд монгол хүний үнэлэмж, тэдний хийсэн бүтээлийн үнэ цэн одоо хүртэл брэнд болж чадахгүй байгаатай холбоотой.

Дотоодын үйлдвэрлэл гэдэг нь том, том байшин барина гэсэн үг огт биш бөгөөд тун энгийн ойлголт. Зүү, гутлын үдээснээс эхлээд орчин цагийн соёлт нийгэмд хэрэгцээтэй бүхнийг өөрсдийн түүхий эд, оюун ухаан, боломжид суурилан бий болгохыг л хөнгөн үйлдвэрлэл гэж нэрлээд байгаа юм.

Өдгөө манай улсын хөнгөн үйлдвэрлэл, ахуйн үйлчилгээний салбар хэдхэн мэргэжлээр хязгаарлагдаж байна. Тодруулбал Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд суралцаж буй боловсон хүчний 90 хувь нь үсчин, гагнуурчин, токарьчин, гар утасны засварчин, барилгын засал чимэглэл, цахилгаанчин, тогоочийн мэргэжлээр төгсдөг.

Тэгэхээр энэ салбарт гарын арван хуруунд багтах мэргэжил эргэлдэж байгаа нь ахуй үйлчилгээний боловсон хүчин хангалттай байгаа ч тэднийг сургах сургалтын орчин, программ, ахуй үйлчилгээний мэргэжлүүд орхигдсонтой холбоотой.

Манай улс одоогийн байдлаар хөдөлмөрийн насны 1.153.400 иргэнтэй. Тэдний дийлэнх нь дээд боловсролтой ч ажлын байраар гүйцэд хангагдаагүй, ур чадвар тааруу, эзэмшсэн мэргэжил нь нэгэнт хангалттай боловсон хүчнээр дүүрсэн гэх мэт хүндрэл үүсч байна.

Ахуй үйлчилгээ, хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбарт дэмжлэг үзүүлэх хэрэгтэй

Хөдөлмөрийн яам, ҮХААЯ болон энэ салбарын мэргэжилтнүүд, ТББ-уудтай хамтран «Ахуйн үйлчилгээний салбарыг хөгжүүлэхэд залуусын оролцоо чухал» чуулга уулзалтыг зохион байгууллаа. Засгийн газрын зүгээс хөдөө орон нутагт ахуй үйлчилгээний цогцолборуудыг барих цогц төсөл баталж, түүнийгээ ирэх оноос эхлэн хэрэгжүүлэхээр болсон гэх баярт мэдээ байна. Хотод сургуульд ирсэн залуус дөрвөн жилийн турш ажлын байр олдох эсэх нь бүрхэг мэргэжлийн араас ' ^г>хөөцөлдөж, хөрөнгө санхүү, цаг хугацаагаа хий дэмий үрэхийн оронд сумандаа баригдах ахуй үйлдвэрлэлийн сургалтад хамрагдаж, цомхон мэргэжлээр под хийтэл амьдрах боломж нээлттэй болж байгаа нь сайшаалтай. Гэхдээ л хөнгөн үйлдвэрлэлийн нэр төрлүүдийг улам нэмэх шаардлага байсаар байна.

1000 гаруй аж ахуйн нэгж, 80 мянга орчим ажилтантайгаар жилд зургаан тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийж байна.

Манай улсад ахуйн үйлчилгээний салбар тэртээ 82 жилийн өмнө үүсчээ. Хэдийгээр боловсон хүчин, зарим мэргэжлийн хангамж дутуу байгаа ч энэ салбарынхан эрвийх дэрвийхээрээ ажиллаж, нийгэмд томоохон үйлдвэрлэлийн сектор болж байна. Энэ салбар эдүгээ 1000 гаруй аж ахуйн нэгж, 80 мянга орчим ажилтантайгаар жилд зургаан тэрбум төгрөгийн борлуулалт хийж байгаа билээ.

Энэ нь зах зээлийн тогтолцооны үед улам бүр өргөжин тэлсэн гэж байгаа ч төрийн оролцоо, зохицуулалт, дэмжлэггүй бол хөл дороо хий дэвслэхээс хэтрэхгүйд хүрээд байгаа. Тэдэнд зөвхөн залуу боловсон хүчин, чадварлаг өнөө үеийнхэн хэрэгтэй байна. Хэрэв залуус энэ салбарт хүч түрэн орж ирвэл, шинэ технологи, бизнесийн санаа, үйлдвэрлэлийн бараа материалын тоо эрс өснө гэдгийг Монголын үйлдвэрлэлийн хоршооллын төв холбооны ерөнхийлөгч Ч.Алангааяа хэлж байв.

Ахуйн үйлчилгээний салбарт ажлын байр хангалттай байна

Ахуйн үйлчилгээний салбарыг цаашид авч явахад боловсон хүчний асуудал нэгдүгээрт тавигдаж буй. Жишээ татахад, энгийн нэгэн гутал засварт очиход залуу хүн байдаггүй, нас тогтсон гуталчид ажилладаг нь энэ салбарынхны амин судас тасарч эхэлж байгаатай холбоотой.

Залуусын ажлын байрны талаарх төсөөлөл нь сандал ширээ, компьютер, тав тух зэргээр л хэмжигдэж байна. Гэвч гутал засвар, цаг засвар, цавуу, арьс ширний үйлдвэрт залуу боловсон хүчин хангалттай байхгүй нь урд зүгийн ажилчдыг ихээр татах, цаашлаад бид хөнгөн үйлдвэрлэлээ нэг мөсөн гадны зах зээлд алдах аюул нүүрлэжээ гэдгийг харуулж буй.

Гэхдээ залуусаар сэлбэгдсэн салбар ажиллаж байгаа менежмент, маркетингтай хөнгөн үйлдвэрийн салбарууд байгааг үгүйсгэсэнгүй. Харамсалтай нь тэдгээр салбар нь үсчин гоо сайхны мэргэжлээс цааш хэтэрч чадахгүй байгаа нь эмзэглэх ёстой асуудлын нэг болж байна.

Дээр үед хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбар асар олон мэргэжилтэй, салбар нэгжүүд нь ч хангалттай байжээ. Тухайлбал, хими цэвэрлэгээний машинист гэх мэргэжлээр боловсон хүчин бэлтгэдэг байсан аж. Гэвч өдгөө угаалгын машин энэ мэргэжлийг үгүй хийж орхижээ. Түүнчлэн 1976 онд ЗХУ-д зөвхөн цаг засварын мэргэжлээр 26 боловсон хүчин бэлтгэж байсан түүхтэй. Гэтэл энэ мэргэжлээр суралцаж байсан хамгийн залуу засварчин өнөөдөр 53 нас хүрчээ.

“Мастер цаг засварчин” Б.Батжаргал

Ингээд бодоход түүнээс хойш цаг засварын нарийн мэргэжилтэй боловсон хүчин огт байхгүй'болсонтой холбоотой гэнэ. Хуучин цагт Үйлдвэрлэл мэргэжлийн сургуульд нарийн мэргэжилтнүүдийг тусгайлан бэлтгэдэг тогтолцоо байсан ч одоо тэр бүхэн түүх болон үлдэв.

Үүний эсрэг төрийн бодлого хэрхэн ажиллах вэ. Засгийн газраас ахуй үйлчилгээний салбарт залуу халаа бэлтгэх тал дээр анхаарч байгаа аж. Ингэхдээ тус салбарт үйл ажиллагаа явуулдаг аж ахуйн нэгж, ТББ-аас санал авахаар болжээ. Нэг менежерийн. суудлын төлөө таван оюутан суралцаж байгаа нь нэг талаар чанарыг өндөрсгөж буй ч нөгөөтэйгүүр ажилгүй үлдсэн залуус хаачих вэ гэдэг асуулт тулгардаг.

Тэд эзэмшсэн мэргэжлээрээ ажиллаж чадахгүйд хүрч, улмаар ажилгүйчүүдийн тоог нэмдэг. Хэрэв тэд таван зуун ажлын байртай хөнгөн үйлдвэрлэлийн чиглэлээр суралцсан бол боломж илүү нээлттэй байсан. Ийм жишээ нийгэмд хэдэн зуугаараа бий. Гагцхүү залуусын сэтгэлгээ, тэдний хүсэл сонирхол уг салбарт ажиллах хэмжээнд төрөхгүй байгаа нь эмгэнэл болж байна.

Манай улсад эрэлт хэрэгцээтэй мэргэжил, тэдгээрт ажиллах боловсон хүчний дутагдалтай салбараар хөнгөн үйлдвэрлэлийн салбар нэрлэгдсэн нь олон талтай. Жишээлбэл, мэргэжлийн сургалт үйлдвэрлэлийн төвд мэргэжил эзэмшиж буй залуусын дийлэнх нь тогооч, нарийн боов, үсчин, гар утасны засварчин, оёдолчин, барилгын засал чимэглэл, гагнуурчин, цахилгаанчны мэргэжлээр төгсч байна.

Гэтэл нийгэмд эрэлттэй байгаа ахуйн үйлчилгээний мэргэжлүүд 1970-аад оноос хойш огт хөгжөөгүйгээр барахгүй энэ мэргэжлээр залуу боловсон хүчин бэлтгэх тогтолцоог бүр мөсөн халжээ. Харин энэ оноос эхлэн жижиг дунд үйлдвэрлэлийн нарийн мэргэжлүүдийг Шинэчлэлийн Засгийн газар бодлогын хүрээнд авч үзэж, уг .салбарт дутагдалтай байгаа боловсон хүчин, техник хэрэгсэл, сургалтын баазуудыг цогцоор нь шийдвэрлэхээр болсон гэнэ.

Үүний хүрээнд дээрх чуулга уулзалтад 21 аймаг, 9 дүүргийн хоршоо, ахуйн үйлчилгээний салбарын асуудал хариуцсан мэргэжилтэн, салбарын хороод, ахуйн үйл* чилгээ эрхлэгчид, төрийн болон ТББ-ын төлөөлөгчид оролцсон юм.