Өнгөрсөн долоо хоно­гийн баасан гаригт бол­сон "Металс Монголиа" чуулганы үеэр хэлсэн дүгнэлтүүдээс анхаарал татахаар өгүүлбэр нь энэ байлаа.

Металлургийн салбарын хөрөнгө оруу­лагчид энэ өдөр  алт, зэс, хар төмөрлөгийг онцолж илтгэл сонсож, хэлэлцүү­лэг өрнүүлсэн юм. Чуул­га­наас анхаарал татсан хэсэг нь хар төмөрлөгийн салбар хуралдаан байв.

Улс орны хөгжил, аюул­гүй байдлыг  ган үйлд­вэрлэж байгаа эсэ­хээр нь хэмждэг гэсэн бичигдээгүй хэрнээ боди­той хууль бий. Манай улс ч ган хайлах чиг рүү бод­логоо чиглүүлж байгааг тус хуралдаанд оролц­сон төрийн төлөөллүү­дийн байр сууринаас ан­заарч болохоор байв.

Хар төмөрлөгийн сал­бар хуралдаанд Уул уур­хайн яамны Бодлогын хэрэгжилтийг зохицуулах газрын дарга Б.Батхүү, ҮХААЯ-ны хүнд үйлд­вэрийн бодлогын хэрэ­гжилтийг зохицуулах газ­рын дарга Д.Ганболд зэрэг эрхмүүд оролцсон юм. Тэд түүхий эдийн гэ­хээс илүү металлын үйлдвэрлэлд анхаарах бод­логыг төрөөс барьж бай­гаа гэж онцолж байсан.

Өөрөөр хэлбэл ган хай­лах чиг рүү явж, тэр зүгийн бодлого барьж байгаагаа метал­лур­гийн­ханд дуулгасан. Төмрийн хүдрийг 100 ор­чим ам.доллараар зардаг бол, да­раагийн шатны бо­ловсруулалт хийвэл 200 ам.доллар, ширэм хийвэл 400, ширэмнээс ган болоод ирэхээрээ 600-800 ам.дол­лар байдаг учраас эдийн засгаа бодсон ч аюулгүй байдлаа тооцсон ч ган үйлд­вэрлэгч орон болох ёстой гэдэг дээр шийдвэр гаргагчид санал нэгджээ.

Уул уурхайн сайд "Металс Монголиа"-г нээж хэлсэн үгэндээ ч гангийн үйлдвэр байгуулах бод­лого барьж буйгаа онцолж байсан. Тэрээр "Уул уурхайн яам, Мон­голын төмөрлөг үйлдвэрлэгчдийн холбоотой төмрийн хүдрийн бо­ловсруулалтын түвшинг дээш­лүүлэх, өрсөлдөх чадварыг нэ­мэгдүүлэх, экспорт борлуулалтын "Нэг цонх"-ны бодлогыг хэрэг­жүүлэх зорилгоор "Монголын тө­мөрлөг үйлдвэрлэлийн салбарт хамтран ажиллах санамж бичиг" байгуулаад байна.

Цаашид "Мон­гол төмөр" хөтөлбөрийн хүрээнд дотоодын хэрэгцээгээ хангах, ул­маар экспортлох хүчин чадал бү­хий гангийн үйлдвэр байгуулах зорилготой ажиллаж байна. Ин­гэснээр төмрийн хүдрээ экспорт­лоод эргүүлээд төмөр хийц импор­толдог өнөөгийн байдал үндсээрээ өөрчлөгдөх болно. Мөн зэс хай­луулах үйлдвэр барих ажлыг хурдавчлах зорилго бүхий яамд дундын ажлын хэсэг ажиллаж байна" хэмээн ярьж байв. Чуулга уулзалтад металлургийн салбарт хөрөнгө оруулах сонирхолтой гаднын хөрөнгө оруулагчид ч цөөнгүй харагдаж байсан.

Дэлхийд гангийн үйлдвэрлэл

Уул уурхайн сайд хөрөнгө оруулалтын орчны талаар нааштай мэдэгдлийг чуулганы индрээс хийсэн юм. Уул уурхайн яам хөрөнгө оруулалтад нээлттэй хандаж байгаа, хөрөнгө оруулалтыг нэмэгдүүлэхийн тулд дэс дараатай ажлуудыг хийж бай­на гэсэн агуулгатай үг хэлж байв. Гэхдээ металлургийн салбарт хөрөнгө оруулалтыг яг яаж дэмжих талаар тодорхой зүйл яриагүй.

"Сайншан­дын аж үйлдвэрийн цогцол­бор" компанийн гүйцэтгэх захирал Ж.Дөлгөөн энэ үеэр төс­лийн­хөө талаар ярьсан юм.  ҮХААЯ-ны Хүнд үйлдвэрийн бод­логын хэрэгжилтийг зо­хицуулах газар Сайншандын аж үйлд­вэрийн  паркийн асуудлыг хариу­цаж, холбог­дох судалгааг нь хийж байгаа аж. Сайншандын аж үйлд­вэрийн паркийн гол зорилго нь гангийн үйлдвэрлэлээр дотоодын хэрэглээг хангах гэж тэрээр он­цолж байв.

ХАЙГУУЛ ХИЙВЭЛ ХҮДРИЙН НӨӨЦ ЭРС НЭМЭГДЭНЭ

Бид үйлдвэрлэсэн гангаараа Ази­даа тоглогч байх ч боломж­той гэнэ.  Урд хөршид гэхэд л 750 сая тонн металл хэрэг­лэд­гийнхээ ихэн­хийг гаднаас авдаг, төмрийн хүд­рийнх нь нөөц багасч байгаа гэсэн хоёр шалтгааныг чуулганд орол­цогчид онцолж байсан.  Хятадад Энэтхэг, Бразил, Автсрали төм­рийн хүдрээ ний­лүүлдэг.

Гол ний­лүүлэг­чдэд ордог Энэтхэг, Бразил өөрс­дийнх нь хэрэглээ өсөх уч­раас урд хөршид зардаг төмрийн хүд­рийн хэмжээгээ эрс багасгана гэсэн таамгийг судлаачид гаргажээ. Цааш­даа 5-10 сая тонн ган хайлах цогцолбор барих бүрэн бо­ломж бий аж. Хүн тө­рөлхтөн төмрийнхөө 55 ху­вийг барил­гад ашигладаг, Ази хотжилтод ач холбогдол өгч байгаа учраас төмрийн хувьд бидэнд маш их боломж байгаа юм билээ. 

Монгол Улс төмрийн хүд­рийн нөөцөөрөө ч цэнхэр гаригийн анхааралд орж бо­лохоор гэдгийг  "Гложекс холдинг" ХХК-ийн ТУЗ-ийн дарга Л.Наранбаатарын илт­гэлээс харж болохоор байв. АМГ-аас гаргасан тооцоо­гоор Монгол A,B, C зэр­гийнхээр 958 сая тонн төм­рийн хүдрийн нөөцтэй юм бай­на. А нь баттай, B нь бодитой, С нь боломжтой гэсэн үг аж. А зэргийн нөөц байхгүй гэж илтгэгч онцолж байсан.

Манайд байгаа зэ­рэг­лэлүүд дээр төмрийн хүдрийн үйлдвэрлэл явуулахыг зөвшөөрсөн байдаг гэнэ. Тэгэхээр  манайд дажгүй нөөцтэй гэж тэмдэглэгдсэн  56 ордын хувьд үйлдвэрлэл явуулж болохоор гэсэн үг. Хайгуул хийвэл төмрийн хүдрийн нөөц нэлээд хэмжээгээр нэмэгдэх магадлалтай, нөөцөөрөө дэлхийн хэмжээнд яригдах боломжтойг   салбар ху­рал­даанаас анзаарч болохоор байв.

Саяхан гэхэд л "Харанга ресурс" Сэлэнгийн Баянголын бүс нутагт нэлээд хөрөнгө зарж, хай­гуул хийгээд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгддөг ЖОРК стандар­таар 300 сая гаруй тонн төмрийн хүдрийн нөөц илрүүлжээ. Энэ мэтээр хайгуул хийгээд байвал нөөцөө ахиулаад байх боломжтой гэдгийг төмрийн салбарынхан онцолж байлаа. Хуульд зааснаар бол салбараас олсон орлогын 30 хувийг хайгуулд зарна гэсэн заалт бий ч амьдрал дээр хэрэгждэггүй аж. Энэ заалтыг хэрэгжвэл нөөц эрс нэмэгдэх боломжтой гэнэ. Хайгуулын лиценз олголт хумигд­сан нь ч нөөцөд нөлөөлж байгаа юм байна.

ТӨМРИЙН БАЯЖМАЛЫН ЗАХ ДЭЭР УРД ХӨРШИЙН НӨЛӨӨ ИХЭСЧЭЭ

Хуралдаанд оролцогчид тө­рөөс 50 сая ам долларын дэмжлэг үзүүлж, нойтон баяжуулах үйлд­вэрийг дэмжиж буйд ам сайтай байсан. Одоогоор ихэнх үйлдвэр­лэг­чид хуурай аргаар баяжуулж буй учраас  чанартай баяжмал гаргаж чадахгүй байгаа гэнэ.  Ной­тон аргаар баяжуулаад эхэлчихвэл олон улсын стандартад нийцсэн хүдрийг урд хөршид экспортлох боломж нээгдэж байгаа аж. Со­нирхуулж хэлэхэд энэ аргаар баям­жал үйлдвэрлэхэд 64-67 ху­вийн  агуулгатай баяжмал гараад ирэх юм билээ.

Салбар хуралдаан дээр тавь­сан илтгэлүүдээс  нэг статистик сонирхол татав. Манайд байгаа төмрийн хүдрийн    56 ордын 29 нь Хятадын зуун хувийн хөрөнгө оруу­лалттай, 20 нь Монголын зуун хувийн хөрөнгө оруулалттай, зур­гаа нь хамтарсан хөрөнгө оруу­лалттай гэж явдаг гэнэ. Хамтарсан гэгдээд байгаа компаниудын хувьд  Хятадын хөрөнгө оруулалт давам­гайлсан байдаг аж. 

Төмрийн баяжмалд Хятадын хөрөнгө оруу­лалт  анхаарахаар өнцөг болсон нь эдгээр тооноос харагдаж бай­сан юм. Өөр нэг баримт анхаарал татаж байв.  Дархан, Чойр, Говь-Өндөрт жижиг оврын 200-300 мянган тоннын  хүчин чадалтай үйлдвэрүүд байгаа гэнэ. Нойтон аргын баяжуулалтаар ажиллаж байгаа энэ үйлдвэрүүдээс гарсан бүтээгдэхүүн  экспортын багагүй хувийг эзэлж эхэлжээ. Цаашдаа экспортод эзлэх хувь нь нэмэг­дэхээр байгаа гэнэ.

Өөрсдөө ордгүй атлаа уурхай­нуудаас хямд үнээр төмрийн хүдэр авч боловсруулаад экспортлодог гэнэ.  Энэ үйлдвэрүүдийг ажиллуул­даг хүмүүс нь хятадууд аж.  Малч­даас ноолуур авч энд хагас бо­ловс­руулаад хил давуулдаг систем төмрийн хүдэр дээр ажиллаад эхэлсэн, төр засаг үүн дээр ан­хаараач  гэсэн саналыг  биз­несмэнүүд тавьж байв.

ТӨМРИЙН ҮНЭ 2027 ОН ХҮРТЭЛ БУУХГҮЙ

Үнэ нь уначихаад байгаа нүүрстэй харьцуулахад төмрийн  баяжмалын зах зээл гайгүй байгаа гэнэ.  Үнэ нь огцом өсөхгүй, бас огцом уруудахгүй гэсэн таамгийг дэлхийн шинжээчид гаргачихаад байгаа юм байна.  Дэлхийд эхний гуравт орох ган үйлдвэрлэгчид 2019 он хүртэл хөрөнгө оруу­лалтаа эрс нэмэгдүүлэх бодлого бариад эхэлжээ. Үүнээс цааш таваас найман  жилдээ төмрийн хүдрийн үнэ унахгүй гэдгийн наад захын жишээ нь энэ гэнэ.  Тэгэхээр 2027 он хүртэл төмрийн баяж­малын зах зээлд ямар нэг асуудал гарахгүй нь бололтой. 

Салбар хуралдааны үеэр "Нано металл" компаниас хэрэг­жүүлж байгаа шууд ангижруулсан төмрийн хүдрийн төслөө сонир­хуулсан юм. 

Жилийн 500 мянган тоннын хүчин чадалтай үйлдвэр барих боломж бүхий энэ төслийг Дарханд барих бололцоотой гэнэ. Европ стандартын, үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүн нь олон улсын бир­жүүд дээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн, эдийн засгийн хувьд хэмнэлттэй, бүрэн автомажсан гэсэн давуу талуудтай аж.  Еnerjiron хэмээх энэ технологиор дэлхийн олон улсад үйлдвэр барьжээ. Сүүлийн үеийн мэдээгээр гэхэд  Америкт 2.5 сая, Египетэд хоёр сая, Эмиратад хоёр сая тоннын хүчин чадалтай ийм үйлдвэрүүдийг барьж эхэлсэн гэнэ. 

Энэ технологиор шууд ангиж­руулсан төмөр үйлдвэрлээд эхэл­бэл хаана ч өндөр үнээр борлуулж болох юм байна. Хөгжлийн банк­наас 30 хувийн санхүүжилтийг нь өгчихвөл Хятадын хөгжлийн банк үлдсэн хувийг нь гаргаж, Хятадын  компани бариад өгье гээд гэрээ байгуулжээ.