Гурван сая дахь иргэнээ өлгийдөн авахаар бэлтгэж буй энэ үед Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын яамнаас 2014 оныг “Гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих жил” болгон зарлалаа. Үүнтэй холбогдуулж ХАХНХ-ын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцсан юм.

Хамгийн чухал нь гурван сая дахь иргэн төрөх гэж байна

-2014 оныг ямар учраас “Гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих жил” болгон зарлав?

-Манай яам байгуулагдсан цагаасаа хүн амын бүлэг тус бүрээс сэдэвчилсэн зөвлөлгөөн, үндэсний чуулга уулзалтыг зохион байгуулсан. Эдгээр чуулган зөвлөлгөөнд оролцогчдоос гарсан зөвлөмж болон 1999 оноос гэр бүлийн талаар явуулах төрийн бодлогод дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор гаргасан олон шийдвэрийг харгалзан үзээд энэ оныг “Гэр бүлийн хөгжлийг дэмжих жил” болгон зарласан юм.

Гэр бүл гэдэг улс орны тусгаар тогтнол, аюулгүй байдлын үндэс, хөгжил дэвшлийн баталгаа болдог. Улс доторхи улс гэдэг утгаараа хүний амьдралын анхдагч орчин. Тийм ч учраас нийгмийн үндсэн нэгж болсон гэр бүлийн хөгжил, хамгааллын асуудал төрийн бодлогын төвд байх учиртай.

-Тэгвэл яамны зүгээс хууль эрх зүйн тал дээр хэрхэн ажиллаж байна вэ?

-Гэр бүлийн тухайн хуулийн шинэчилэн найруулсан төслийг өргөн барьчихсан. Энэ хуульд чухал заалтуудыг нэмж оруулсан. Хэлэлцүүлгийн явцад УИХ-ын гишүүд болон бусад байгууллагаас нэмэлт заалт орж ирэх байх. Гэр бүлийн хуультай холбоотойгоор Хүүхдийн эрхийн тухай хууль, Эмэгтэйчүүдийн тухай хууль, Ахмадын эрхийн тухай хууль гэсэн шинэ хуулиудыг санаачлаад судалгааны төвшинд ажиллаж байна.

Сүүлийн үед гэр бүлийн хүчирхийллийн хохирогч нь ахмадууд болж буй тухай тоо өссөн учраас Ахмадын эрхийн тухай хуульд илүү анхаарал хандуулах шаардлагатай болсон. Гэр бүлийн орчинд болж байгаа хүчирхийллийг зогсооход юуг анхаарах талаархи судалгааг олон улсын байгууллагатай хамтран хийж байна. Энэ судалгааны дүнг хуульдаа тусгаж өгнө.

-Гэр бүлийн хөгжил гэхээр хүүхэд, залуусыг хамгийн эхэнд ярих хэрэгтэй болов уу. Хамгийн наад зах нь чөлөөт цагаа зөв боловсон өнгөрүүлэх газрыг нь бэлдэж өгөх ёстой байх?

Гэр бүлийн орчинд болж байгаа хүчирхийллийг зогсооход юуг анхаарах талаархи судалгааг олон улсын байгууллагатай хамтран хийж байна.

-Анх яам байгуулагдаад хийсэн ажил бол хүүхэд залуучуудад чиглэсэн 181 барилга байгууламжийг сонгон судалгаа хийсэн. Судалгааны дүнд 141 барилга байгууламж зориулалтын бусаар ашиглагдаж, зарим нь алга болсон гэсэн дүн гарсан. Үүн дээр Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга Сайханбилэгээр ахлуулсан ажлын хэсэг ажиллаж байна. Тун удахгүй судалгааны дүнгээ мэдээлэх байх.

-Гадаадын иргэнтэй гэр бүл болж амь нас, эрх чөлөөгөөрөө хохирсон эмэгтэйчүүдийн асуудалд хэр анхаарч ажиллаж байна вэ?

-Энэ чиглэлээр манай яам ажиллаж байгаа. Бид нэн тэргүүнд манай иргэд хамгийн их ажиллаж, амьдардаг улсуудын консулын газартай холбогдон судалгаа авч эхэлсэн. Олон соёлт гэр бүлийн асуудал манай улсад цоо шинэ зүйл. Ийм гэр бүлийн харилцаанд олон ч асуудал тулгардаг. Нэгдүгээрт, тухайн гэр бүлд хүчирхийлэл гарсан гэдгийг нотлох хэцүү. Манай талаас өөрийн иргэнээ авъя гээд хүсэлт гаргахаар хүүхдийг нь яах вэ гэсэн асуудал тулгардаг. Яг ийм асуудалтай 2800 орчим гэр бүл Солонгост байна. Түүнчлэн олон соёлт гэр бүлд тулгардаг бас нэг асуудал нь уламжлал, зан заншил таардаггүйгээсээ их салж сарнидаг юм.

-Сүүлийн үед гэр бүл гэхээсээ илүү хамтран амьдрагч гэсэн нэрийн дор нэг гэрт орсон хос олон болж. Үүний үр дагаврыг хүүхэд нь амсдаг боллоо?

-Манай яамны захиалгаар 2012 онд хийгдсэн “Гэр бүлийн өнөөгийн байдал, амьдралын хэв маягт гарч буй өөрчлөлт чиг хандлага” гэсэн судалгааны дүнгээс харахад хосууд гэр бүлээ бүртгүүлэхдээ маш хайнга ханддаг болж. Хамтран амьдрагчдын тоо жилээс жилд нэмэгдэж байгаагаас гэр бүлийн гишүүдийн хариуцлага буурч, хүүхдийн эрх зөрчигдөж байна. Тиймээс ийм гэр бүлд тохирсон эрх зүйн зохицуулалт яаралтай хийх хэрэгтэй.

-Тун удахгүй гурван сая дахь иргэнээ өлгийдөн авах гэж байна. Гадаадад төрсөн хүүхдүүдээ хэрхэн бүртгэх бол. Мөн засгаас гурван сая дахь хүүхдэд олон зүйл амласан нь төрөлт нэмэгдэхэд нөлөөлөх байх?

-Монголчууд хоёр сая 929 мянга 216-уулаа болсон статистик мэдээтэйгээр шинэ оноо угтлаа. Энэ онд гурван сая дахь иргэнээ өлгийдөн авна. Бид өнөөдөр гарч болох асуудлуудыг ярьж байгаа. Манай элчин сайдууд байгаа газарт төрсөн хүүхдүүдийг цаг алдахгүй бүртгэх тал дээр анхааралгүй яахав. Монгол Улсад хүн амын төрөлтийн хамгийн чухал асуудал бол гурван сая дахь иргэн төрөх гэж байгаа үйл явдал. Гэтэл зарим хүн хийсвэрээр хандаад байна.

Энэ асуудлыг ярьж эхэлсэн цагаасаа л асуултад дарагдаж байна даа. Хүүхдийн төрөх эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэг байхгүй мөртлөө төрөлтийг дэмжлээ гэх хүн олон. Монголчууд хүн нэмвэл хүнс нэмнэ гэдэг. Төрөлт нэмэгдвэл төрөх эмнэлэг, цэцэрлэг сургуулийн хүрэлцээнд ч анхаарал хандуулах нь тодорхой. Энэ онд өмнөх жилүүдийг бодвол сургууль, цэцэрлэгийн барилга байгууламжид зориулан нэлээд өндөр төсөв хуваарилсан.

Дунджаар нэг аймагт 3-12 сургууль, цэцэрлэг барихаар төлөвлөсөн. Мөн дөрвөн төрөх эмнэлэг барихаар эхлүүлсний хоёрыг нь энэ онд ашиглалтад оруулна. Ер нь, гэнэт л ийм нөхцөл байдал бий болчихсон юм биш. Бид нөхцөл байдлыг сайжруулахын тулд салбар бүрт анхаарч байна. Улс орны хөгжлийн гарц нь хүн амын тоо. Улаанбаатар хотыг одоогоос 10 жилийн өмнөх үетэй харьцуулбал харьцангуй зах зээл нь сайжирсан. Тиймээс хүн амын өсөлт улс орны үндэсний аюулгүй байдлаас гадна нийгэм, эдийн засгийн тал дээр ч олон эерэг тал агуулдаг. Бие даасан хөгжилтэй улс болъё гэвэл хамгийн түрүүнд хүн амын өсөлтөө анхаарах нь чухал юм.

Тэтгэвэр тэтгэмжийн нэмэгдлийг ярих болоогүй

-Тэтгэвэр тэтгэмжийн нэмэгдлийн талаар асуух гэсэн юм. Нэгдүгээр сарын 1-нээс ажилласан жилийг нэмж тооцох ёстой байгаа?

-Тэтгэвэр тэтгэмжийн нэмэгдлийн талаархи шийд гараагүй байна. Цалин тэтгэврийн нэмэгдлийн талаар ярих болоогүй. Анх Засгийн газраас инфляцтай уялдуулж, цалин тэтгэврийг нэмэхээр шийдсэн. Та бүхэн энэ онд инфляц, эдийн засгийн өсөлт хэдэн хувьтай болсныг мэдэж байгаа байх аа. Гэхдээ тухайн жилдээ инфляц тогтвортой байвал иргэдийн амьжиргааг дээшлүүлэхэд анхаарч ажиллана.

Цалин тэтгэврийг шат дараалалтай нэмэхийг манай яам Засгийн газарт санал болгож оруулсан. Тун удахгүй хэлэлцээд шийд гаргах байх аа. Тэтгэврийн нэмэгдлээс гадна ажилласан жилийн нэмэгдэл хуулийн хэрэгжилтээрээ тусдаа шийдэгдэнэ. Хуулийн хэрэгжилтийг хангах үүднээс энэ оны төсөв дээр 32 тэрбум орчим төгрөг батлуулсан.

-Хэрхэн нөхөх журам нь батлагдаагүйгээс мөнгө нь орохгүй байгаа гэсэн асуудал яригдсан?

-Нэгдүгээр сарын 1-нээс 77.5 мянган иргэнд олгохоор болсон. Гэхдээ энэ шийдвэр тэтгэвэр авч байгаа иргэдэд хамаарна. Манай иргэд нэг зүйлийг буруу ойлгоод байна. Ажил хийж байгаа хүний ажилласан жил дээр таван жил нэмэгдэхэд шууд энэ журамд хамаарна. Тухайлбал, амралтын хугацаа бодоход ажилласан жилээр нь тооцдог. Тэгэхээр ажилласан жил нэмэгдсэн ч, одоо ажиллаж байгаа иргэдийн амралтын хоног нэмэгдэнэ. Ингэхээр амралтын мөнгө нэмэгдэнэ гэсэн үг. Гэтэл хүмүүс хуулийн хэрэгжилтийг зөвхөн тэтгэврийнхэнд хамаарах юм шиг ойлгоод байгаа.

-Тэтгэвэр тэтгэмжийг хэрхэн нэмэгдүүлэх бол. Өмнө нь зөрүү тооцож нэмдэг байсан?

-Тэтгэврийг нэмэгдүүлэх олон талын аргачлал санаачилж байна. Бага тэтгэвэр авдагт нь арай илүү нэмэх ч юм уу гэх мэт. Итгэлцүүрээ хэрхэн тооцох вэ гэдэг дээр тодорхой шийд гараагүй байна. Монгол Улсын хэмжээнд 90 гаруй тэрбум төгрөгөөр тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмэгдүүлнэ гэж тооцсон. Бага мөнгө биш шүү дээ. Үүн дээр нэмээд халамжийн тэтгэвэр авдаг иргэдэд нэмэгдэл болгож 10 гаруй тэрбум төгрөг төсөвлөсөн. Ажилласан жилийн нэмэгдлийн хуульд хамрагдсан иргэдэд зориулаад 30 гаруй тэрбум төгрөг бас төсөвлөгдсөн байгаа. Энэ жилийн хувьд нэлээд өндөр хувь гарна.

-Өрхийн амьжиргааны төвшинг тодорхойлох судалгааг хийгээд дууссан. Судалгааны нэгдсэн дүн гарсан уу?

-Өрх, иргэний амьжиргааны төвшин гэж ярих ёстой шүү. Судалгаа үе шаттайгаар хийгдээд хоёр дахь үе шат буюу улсын хэмжээн дэх тооллого нь дууссан. Судалгааны дүнг удахгүй мэдээлнэ.

С.Эрдэнэ: Улсын хэмжээнд 90 гаруй тэрбум төгрөгөөр тэтгэвэр тэтгэмжийг нэмэгдүүлнэ гэж тооцсон