“Монгол Улсын тэтгэврийн тогтолцооны шинэчлэлийн асуудлууд” уулзалт өчигдөр болсон. Энэ үеэр ХАХНХ-ын сайд С.Эрдэнэтэй ярилцлаа.

-Өнөөдрийн /өчигдрийн/ уул­залт, хэлэл­цүүлгийн гол зо­рилго нь юу вэ?

-Энд цугласан хүмүүс манай улсын тэт­гэврийн даатгалын тогтолцооны төлөв бай­дал, шинэчлэх шаардлага үндэслэл, цааш­дын зорилтуудын тухай, тэтгэврийн даатгалын сангийн алдагдал, төсөвт ирэх ачаалал, нийгэм эдийн засгийн үр дагавруудын хэтийн төсөөллийн тухай ярилцаж, санал солилцож байна.

Мөн Дэлхийн банкны удирд­лагууд орол­­цож байгаа. Тиймээс бусад улс орны тэт­гэврийн даатгалын тогтолцооны тухай, хагас хуримтлалын тогтолцоо гэж юу болох, түүний суурь нөхцөл болон энэхүү тогтолцоогд шилжсэн бас буцсан улс ор­нуудын турш­лагуудын талаар харилцан ярилцаж, илт­гэлүүд тавих юм. Нэгэнт гадаад орнуудын туршлагын талаар хөндөж байгаа учраас хувийн тэтгэврийн даатгалын сангийн ач холбогдол, сул болон давуу талуудын тухай хэлэлцэн, нэгд­сэн ойлголтод хүрч, цаашлаад ху­ваа­рилалтын тогтолцоог халах эсэх, ху­­римтлалын тогтолцоонд шил­­жих эсэх асууд­луудыг хөн­дөх юм.

-Гадны байгууллагууд манай улсын тэт­гэврийн даатгалын тогтолцоо болон шимт­гэлийг хэрхэн дүгнэдэг бол?

Улсын хэмжээнд тэтгэвэр авдаг 318 мянган иргэн байдаг. Тэдний 63 орчим хувь нь 200 мянга хүртэлх төгрөгийн тэтгэвэр авдаг байсан.

-Уг нь манай улсын тэт­гэв­рийн даат­га­лын тогтол­цоо эв нэгдлийн зарчмаар буюу шимт­гэлийн орлогоо­роо тэт­гэврийн зардлаа санхүү­жүүлдэг хуваарилалтын тог­тол­цоотой. Гэтэл гадаадын бай­гуул­лагын төлөөлөгчид энэ тогтол­цоогоо хэ­­вээр хадгалан, цаашид яв­саар байвал тэтгэврийн сангийн алдаг­дал өсч, ДНБ-д эзлэх хувийн жин 2030 он гэхэд 7 хувь, 2040 он гэхэд 10 хувьд хүрнэ гэсэн судалгааны дүн гаргасан байна лээ.

Эсвэл энэхүү сангийн алдагдлыг тогт­воржуулахын тулд тэтгэвэрт гарах хувь хэмжээг бууруулах, шимтгэлийн хувь хэмжээг өсгөх, тэтгэвэрт гарах насыг өсгөх шаарлагатай гэдэг зөвлөмж өгөөд байгаа. Гэхдээ зөвлөснийх нь дагуу шууд өөрчлөлт хийнэ гэсэн үг биш шүү.

-Ахмадууд тэтгэврийн нэ­мэгдлээ чамлангуй байгаа. Тан­тай уулзсаных маш тодорхой байдлаар нэмэгдлийн хувийг тайлбарлаж өгөөч. Чухам ямар учиртайгаар тэтгэвэр 15-30 хувь нэмэгдсэн юм бэ?

-Энэ талаар уг нь маш то­дорхой олон удаа ярьсан. Улсын хэмжээнд тэтгэвэр авдаг 318 мянган иргэн байдаг. Тэдний 63 орчим хувь нь 200 мянга хүртэлх төгрөгийн тэтгэвэр авдаг байсан. Сая 27 мянган төгрөг буюу 13-15 хувиар нэмэгдэж байгаа юм. Харин Ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимт­­гэлийг нөхөн тооцох тухай хуулийн хэрэг­жилтийн хүрээнд нийт 490 гаруй мянган иргэн ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимт­­гэлээ нөхөн тооцуулахаар бүртгүүлсэн. Тэд­­ний 64 мянга нь нийгмийн даатгалын сангаас тэтгэвэр авдаг бөгөөд ажилласнаар нөхөн тооцуулсан хугацаандаа ногдох тэт­гэврийн нэмэгдлээ энэ оны нэгдүгээр сарын 1-нээс эхлэн тооцуулан авч байгаа.

Ингэснээр ажилласан жилээ нө­хөн тоо­цуулсантай холбоотой тэт­гэврийн нэмэгдэл болон Зас­гийн газрын тогтоолын дагуу олгох тэтгэврийн нэмэгдэл нь нийлээд 30 хувь хүрэх тохиолдол бий.

-Тэгвэл зөвхөн ажилласан жил, тэтгэв­рийн даатгалын шимт­гэлээ нөхөн тооцуулсан иргэдийн тэтгэвэр л 30 хувиар нэмэгдсэн гэж ойлгох ёстой байна?

-Тийм ээ. Эдгээрийг ял­гаж, салгаж ойл­гоогүйгээс нэмэгд­лийн хэмжээгээ буруу тоо­­цож, бу­хим­дах асуудал гарсан. Бүр тодор­хой жишээгээр тайлбар­ла­вал сарын 180 мянган төгрөгийн тэтгэвэр авдаг байсан ир­гэн хуулийн дагуу 10 жилээ ажил­лас­наар нөхөн тооцуулсан бол тэтгэврийн хэмжээ нь хамгийн багадаа 15.4 хувиар нэмэгдэнэ. Дээр нь энэ сарын 1-нээс хэрэг­жиж эхэлсэн Засгийн газрын тогтоолын дагуу 22 мянган төг­рөгөөр нэмэгдэн, нийтдээ 231 мянган төгрөг болж, 28.2 хувиар нэмэгдэж байгаа юм.

-Ажилласан хугацаагаа 10 жи­лээр л нэмэгдүүлсэн байна уу?

-Уг нь иргэд 1990-2000 оны хоорондох 11 жилээ ажилласнаар нөхөн тооцуулах боломж­той байсан. Нөхөн тооцуулсан жил тутамд тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж цалингийнхаа 1.5 хувиар бодож тэтгэврийн нэмэгдэл авна. Хамгийн өндөр буюу 11 жилийг нөхөн тоо­цуулсан бол үүнийгээ 1.5 хувиар үржээд 16.5 хувь гарна. Тэтгэвэр тогтоолгосон дундаж ца­лин нь 400 мянган төгрөг байсан гэвэл үүний 16.5 хувь нь 66 мянган төгрөг болж байгаа юм. Гэхдээ ажилласан жил, тэтгэврийн даатгалын шимтгэлээ нөхөн тооцуулсан 64 мянган иргэн дунджаар 6.9 жилийг л ажилласнаар нөхөн тооцуулсан гэсэн дүн гарсан.

-Тэтгэврийн нэмэгдлийн хувь хэмжээний талаар ойлголттой болсон ч дахиад хэзээ нэ­мэгдэх бол гэсэн хүлээлт нийгэмд байнга бай­даг. Энэ жил тэтгэвэр дахин нэмэгдэх үү?

-Сая Засгийн газрын тогтоо­лоор бүх тэтгэвэр авагчийн тэт­гэврийг багадаа л 20 мян­ган төгрөгөөр нэмэгдүүлсэн. Мэдээж өндөр тэтгэвэртэй иргэдийн хувьд тэтгэврийн нэмэгдэл нь авч байгаатай нь харьцуулахад бага байхыг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ нийт тэтгэвэр авагчдад олгож буй тэтгэврийн нэмэгдлийн абсолют дүн нь 22-27 мянган төгрөг буюу төдийлөн ялгаагүй гэдгийг иргэд ойлгох байх.

Эдийн засгийн нөхцөл бай­дал, татвар, нийгмийн даат­галын шимтгэлийн орлого бүр­­дэлт­­тэй холбоотойгоор төсөв­лөгдсөн хө­рөн­гөндөө багтаан хэрэг­жүүлж байгаа арга хэмжээ учраас тэтгэврийг хүссэнээрээ нэмэгдүүлэх санхүүгийн боломж бага байна.