УИХ-ын гишүүн Л.Гантөмөртэй ярилцлаа.

-Ардчилсан намаас анх удаа Ерөнхийлөгч сонгогдлоо. Түүний өрсөлдөгч нь сөрөг хүчний хүчтэй улстөрч. Тэр хүн ялагдлаа хүлээж, хэвлэлийнхэнд мэдээлэл хийлээ?

-Тийм ээ, би сонгуулийн дүн гарах орой төв штаб дээр байсан. Улаанбаатар хотын анхны мэдээ Сүхбаатар дүүргийн нэгдүгээр хорооноос ирсэн, “Ц.Элбэгдорж 54 хувиар яллаа” гэж. Энэ мэдээг сонсоод л “Манай хүн ялах нь тодорхой юм байна” гэж бодсон. Яагаад гэвэл, энэ хороо их “улаан” талдаа. Тэгэхээр энэ удаагийн сонгууль өнгөрсөн 20 жилийн сонголтыг баталгаажуулсан түүхэн цаг хугацаа гэдгийг онцолж хэлье.

-”МАХН ялбал сонгууль булхай, луйвартай болдог. Ардчилсан нам ялбал шударга болдог юм уу” гэж ярих хүн байна. Энэ талаар та ямар бодолтой байна вэ?

-Сонгууль булхайтай болсон, дүнг нь хүлээн зөвшөөрөхгүй гэдэг асуудал 2004 оноос л эхэлсэн шүү дээ. УИХ-ын 2004 оны сонгуульд “Эх орон-Ардчилал” эвсэл ялалт байгуулсан. Харамсалтай нь тэр ялалтыг зөвшөөрөхгүй гэж МАХН-ынхан мэдэгдэл хийсэн. Тэр ч утгаараа хоёр, гурван тойргийн дүн шийдэгдэхгүй явсаар солигдох нь солигдож, үлдсэн нь жилийн дараа УИХ-ын гишүүнийхээ тангаргийг өргөсөн. Тэгээд бид аргагүй эрхэнд хамтарсан Засгийн газар байгуулж байсныг та бүхэн мартаагүй байх. Түүнээс биш бүх сонгууль булхайтай, луйвартай болоогүй. Гэхдээ УИХ-ын 2008 оны сонгуулийг шударга болсон гэж чадахгүй. Бидний зүгээс хардах маш олон асуудал байдаг. Орой нь ялж байгаа мэдээлэл авч байсан ч үүр цайхын алдад чимээгүй болсон. Тэгээд саналын хуудсыг дахин бүтэн өдөржин тоолоод л замхарсан шүү дээ. Тухайн үед улс төрийн хүчний хувьд зохион байгуулалттайгаар жагсаал, цуглаан хийгээгүй, байр сууриа л илэрхийлсэн. Түүнээс биш Ардчилсан нам ялагдахаараа ялагдлаа хүлээн зөвшөөрдөггүй гэдэгтэй санал нийлэхгүй. Харин энэ удаагийн сонгуулиар давлагаа хүчтэй явагдсан учраас жижиг, сажиг булхай хийгээгүй байх гэж бид бодож байгаа. Манай нэр дэвшигч Улаанбаатар хотын хэмжээнд нэг ч газар ялагдаагүй. Иргэд сонголтоо нэгэнт хийсэн учраас түүнийг нь өөрчлөхөд хэцүү байсан биз.

-Тэгэхээр ард түмэн энэ өөрчлөлтийг хүсэж байсан гэж та хэлэх гээд байна уу?

-Ардчиллын төлөө зүрх, сэтгэлээ зориулж явсан олон сүүлийн хэдэн жил асар хүнд цохилтод орсон. Сонгууль болгоноор л ялагддаг. Түүнээс болж, Монголын ард түмэн ардчилалд итгэхгүй байгаа юм биш биз гэсэн ойлголтыг төрүүлсэн. Нөгөөтэйгүүр ардчилал биш, захиргаадалтын тогтолцоо монголчуудад зохих юм байна гэж олон хүн дуугарч эхэлсэн. Гэтэл бидний хувьд ардчилсан нийгэм амьдралын хэв маяг болсон учраас үүнийг өөрчилмөөргүй байдаг. Нийгмийн олонхи энэ үзэл, санааг дэмжихгүй бол яана аа гэсэн айдастай байлаа. Нийгэм ч тийм байсан. Харин энэ удаагийн сонголт ардчилал ухрах вий гэсэн тэр айдсыг алга болгож өглөө. Гэхдээ эргэлзээ тайлагдахгүй байгаа байх. Монголчууд нэг хүний чанга удирдлага дор ажилладаг ард түмэн, эсвэл эдийн засгийн хурдтай хөгжил тодорхой захиргаадалтын дор хийгддэг гэдэг ойлголт салахгүй байгаа. Ц.Элбэгдорж даргын хувьд, Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлээ ашиглаж, ардчиллын давуу талыг ард түмэнд таниулах байх гэж бодож байна.

-Ард түмэн сонголтоо хийсэн. Одоо тэд шинэ Ерөнхийлөгчөөс амлаж байсан зүйлээ ажил хэрэг болгохыг л хүлээж байгаа. Шинэ Ерөнхийлөгч ажлаа юунаас эхлээсэй гэж та бодож байна вэ?

-Ерөнхийлөгчийн эрх мэдлийн хүрээнд өөрчлөлтийг хийх хэрэгтэй. Юун түрүүнд шүүх засаглалыг шударга, ил тод болгох нь чухал гэж бодож байна. Шүүх засаглалын тэргүүн Монголын бүх ард түмний танил болох, түүнд тавих шаардлагыг дээшлүүлэх ёстой. Галын шугаман дээр байдаг хүмүүс хөшигний ард ороод тэдний өмнөөс Ерөнхийлөгч нь гарч ирнэ гэвэл худлаа. Тиймээс сайн баг бүрдүүлж байж л өөрчлөлтийг хийнэ. Ерөнхийлөгчөөс санал гарч, томилогддог албан тушаалуудыг задалж, олны өмнө гарган долоо хоног бүр хэлэлцүүлэг хийн ард түмэнд тайлагнах хэрэгтэй. Түүнээс биш улстөрчид нь худлаа, үнэн яриад байвал өөрчлөлт хийгдэхгүй. Өнөөдөр өөрчлөлтийн суурь тавьж, ард түмний сэтгэл зүй өөрчлөгдсөн. Ямар ч байсан айдасгүй, болж байгаа зөрчлийг хаана ч илчлэхэд бэлэн болжээ. Эндээс л шударга ёс эхэлнэ гэж бодож байна.

-Шүүх засаглалыг шударга, ил тод болгох ёстой гэж байна. Тэгэхээр өнгөрсөн хугацаанд шүүх засаглал зөвхөн дарга нар, мөнгөтэй хүмүүст л үйлчилж байсан гэдэгтэй та санал нийлэх үү?

-”Овоо босгоогүй бол шаазгай юунд суух вэ” гэдэг. Ямар ч байсан хууль, хяналтын байгууллагын удирдлагуудыг олны өмнө ил гаргаагүй. Тэд “нууц ноёнтон” байж, ард түмнээс тасарсан. Эрх мэдэлтэй цөөн тооны хүмүүс л тэднийг мэднэ. Намайг Увс аймагт явж байхад нутгийн ард түмэн шүүхийн байгууллагын удирдлагаа мэдэхгүй байсан. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ.

-Шинэ Ерөнхийлөгч өнгөрөгч долдугаар сарын 1-ний үймээнд оролцож, “Ганцхудаг”-т хоригдож байгаа хүмүүсийг суллах болов уу. Та юу гэж бодож байна?

-Тэднийг өршөөнө гэдэгт найдаж байгаа. Ямар ч тохиолдолд тэр хүмүүс хуулийн хариуцлага хүлээхгүй байх. Гэхдээ манай нам “Ганцхудаг”-т хоригдож буй тэдгээр иргэдийг цагаатгах ёстой гэсэн байр суурьтай байдаг.

-Нэр бүхий гишүүдийн өргөн барьсан Өршөөлийн хуулийн төсөл юу болж байгаа вэ?

-Хоёр намын бүлгийнхэн зөвшилцөөд л байж байна. Энэ нь хэсэг бүлэг улстөрчдийн гэхээсээ илүү улс төрийн намуудын зөвшилцөл юм. Бид өнгөрсөн 20 жилд олон алдаа гаргасан. Тэр алдаа, зөрчлийн оргил хэсэг нь өнгөрөгч долдугаар сарын 1-ний үйл явдал байсан. Ард түмэн үймээний хөлд өртсөн. Тэгэхээр улстөрчид хариуцлага хүлээж, ард түмнийг ялаас нь чөлөөлөх ёстой гэсэн байр суурь дээр намууд нэгдэхэд л болно. Тухайн үед жагсаал дээр Ардчилсан намын удирдлагууд очоогүй. МАХН-ын дарга нар ч гарч ирээгүй. Улс төрийн намууд олон жил бие, биеэ шүүмжилсэн. Тэр шүүмжлэл, дээр нь хүмүүсийн амьдралыг сайжруулж чадаагүй, шударга ёсыг бий болгоогүй, төрөөс олон тэрбумтан төрсөн нь улс төрийн намуудаас үүдэлтэй. Түүнээс биш энэ бүхэн ард түмнээс болоогүй. Долдугаар сарын 1-ний үйл явдал улс төрийн намуудыг удирдаж байгаа хүмүүсийн алдаанаас болсон. Тэднээс болж, 200 гаруй иргэн хэрэгтэн болно гэдэг байж болохгүй асуудал.

-Үүнээс гадна иргэдийн хүлээж байгаа зүйлийн нэг нь “Эрдэнийн хувь”, “Эх орны хишиг”. Үүнийг ойрын хугацаанд өгөх боломж манай улсад байгаа юу. Яагаад гэвэл, шинэ Ерөнхийлөгч иргэн бүрт сая төгрөг өгөх боломж бий гэж байсан?

-Энэ онд багтан ямар нэгэн мөнгө иргэдийн гар дээр очно гэдэгт би итгэхгүй байна. Гэхдээ ирэх оны эхний хагаст багтаан энэ мөнгийг өгөх ёстой. Энэ бол зарчмын байр суурь. УИХ ч ийм бодолтой ажиллах ёстой. Яагаад гэвэл, энэ мөнгийг өгнө гэж амласан байгууллага нь УИХ. Тиймээс өгөхгүй, эсвэл тойрч гарах зам байхгүй. Мөнгийг өгнө, өгөхгүй гэдэг асуудал Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэлд хамаагүй гэж боддог. Ер нь төрийн тэргүүн хууль тогтоох байгууллага, гүйцэтгэх засаглалын үйл ажиллагаагаа руу хальтирч ороод байх нь буруу.

-Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээний төслийг УИХ Засгийн газарт буцаасан. Энэ асуудлыг хаврын чуулганаар хэлэлцэх болов уу?

-Бид аль болох ашигтай хувилбараар гэрээ байгуулах ёстой. Амлалтдаа баригдаад харанхуйгаар гэрээ хийж болохгүй. Улс оронд ашигтай гэрээ хийхгүй бол иргэдэд мөнгө олдохгүй шүү дээ. Бид Оюу-толгой, Тавантолгой гэлтгүй стратегийн олон орд газартай. Тэр газруудыг даруйхан эдийн засгийн эргэлтэд оруулж, ашиглах ёстой юм.

-Харилцаа холбооны тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах асуудлыг хэлэлцэх эсэхийг МАХН-ын бүлэг дэмжлээ. Таны хувьд, энэ төслийг дэмжиж байгаа юу?

-Дэмжихгүй. Иргэдийн утсыг чагнаж хэзээ ч болохгүй. Манайхан олон улсын жишиг гэж ярих дуртай. Гэтэл ямар нэгэн үйл ажиллагаа явуулдаг манай иргэд гадаадынхан шиг соёлтой болох хэрэгтэй. Хууль гараагүй байхад хүний утас чагнаж байгаа юм чинь хуультай болчихвол бүр ч задгайрна биз дээ. Тиймээс утас чагнах тухай хуулийг батлах болоогүй.

-Ярилцсанд баярлалаа. Танд амжилт хүсье!

Л.Гантөмөр: Мөнгө өгнө, өгөхгүй гэдэг асуудал Ерөнхийлөгчийн эрх мэдэлд хамаагүй