УИХ-ын гишүүн Д.Ганбаттай 2014 оны төсвийн төслийн талаар ярилцлаа. Тэрээр АН-ын бүлгээс байгуулсан ажлын хэсгийн гишүүн юм.

-Жил бүрийн төсвийг хугацаа тулгаж баталдаг. Шөнө дөлөөр хуралдах ч хэрэг гардаг. Гэтэл ирэх оны төсвийн төслийг энэ долоо хоногт Байнгын хороогоор хэлэлцүүлэхгүй, зөвхөн намын бүлгүүдийн ажлын хэсэг хэлэлцэнэ гэж хойшлууллаа. Ингэж хойшлуулж байгаа шалтгаан юу юм бэ. Бүлгүүд хоорондоо зөвшилцөх зүйл тийм их байгаа юм уу?

-Бүлгүүдэд долоо хоногийн хугацаа өгснөөр төсвийг хугацаанд нь баталж амжихгүй байх асуудал үүсэхгүй л дээ. Төсвийн ард монголчуудын ажил амьдрал байдаг учраас хугацаанд нь баталж л таарна. Засгийн газраас өргөн барьсан 2014 оны төсөв одоо УИХ-ын асуудал болчихоод байна.

Тиймээс эхлээд УИХ дахь гурван бүлгээрээ сайн ярилцах шаардлагатай. Ажлын хэсгүүд хоорондоо бодлогын хэмжээнд ярилцаж байгаа. Хэл амаа ололцож байгаа зүйл ч байна. Зөрчилдөж байгаа асуудал ч бий.

-Тухайлбал, ямар асуудал дээр зөрчилдөөд байгаа юм бэ?

-Жил ирэх тусам үнэ нь нэмэгдээд байгаа бүтээн байгуулалтын төслүүд дээр зөрчилдөөд байна. Энэ талаар гишүүдийн хэлж байгаа шүүмжлэл үндэслэлтэй. Гишүүд ч төдийгүй Ерөнхий сайд өмнөх жилийн төсвүүд авлигажсан төсөв байлаа гэж хэлсэн. Газар нь л өөр болохоос яг адилхан хоёр барилгын өртөг газар, тэнгэр шиг ялгаатай байх жишээтэй. Ерөнхий сайд үүнийг л авлигажсан төсөв гэж хэлээд байна. Би ч үүнтэй санал нэгдэнэ.

-Та Засгийн газарт шүүмжлэлтэй ханддаг. Харин энэ удаад өмнөх жилүүдийн төсөвт авлига шингэсэн гэдэг Ерөнхий сайд болоод Засгийн газрын бусад гишүүний дүгнэлттэй санал нийлж байгаа юм уу. Таны батлалцсан 2013 оны төсвийг авлига шингэсэн төсөв гэж хэлэхийг хүлээн зөвшөөрч байгаа юм уу?

-Ганцхан 2013 оны төсөв бий. 2000 оноос хойш төсөвт тодорхой хэмжээний авлига шингэдэг байж гэж үзэж байгаа. Дээр нь баахан халамжийн мөнгийг төсөвт шингээж баталдаг байсан. Авлигажсан төсвөөрөө дамжуулан авлигын социализм байгуулах гэж байгаа юм шиг явж ирсэн тогтолцоог өөрчлөх цаг болсон.

2000 оноос төрийн албан хаагчдын тоог нэмэгдүүлснээр 170 мянгад хүрлээ.

Жил бүрийн төсөвт орон тоо нэмэгдүүлэх асуудлыг тусгаж ирснийг зогсоох хэрэгтэй. 2000 оноос төрийн албан хаагчдын тоог нэмэгдүүлснээр 170 мянгад хүрлээ. Үүнээс ажлын бүтээмж сайтайг нь тооцвол гуравны нэг нь л шүү дээ. Бусад нь төрийн ажлыг хийхгүй, баялаг бүтээхгүй өдрийг өнгөрөөж байна.

Шарын шашин дэлгэрч байхад айл бүрээс нэг эрэгтэй лам болж баялаг бүтээдэггүй салбарт өдрийг өнгөрөөдөг байсан. Үүн шиг ямар ч баялаг бүтээхгүйгээр өдрийг өнгөрөөж байгаа төрийн албан хаагчид олширлоо. Залуучуудыг олноор нь төрийн албанд авч халамжлахын оронд гадаадад инженерийн чиглэлээр сургах хэрэгтэй.

Ингэсэн тохиолдолд Монгол Улс хөгжинө. Төрийн албан хаагчид биш баялаг бүтээдэг иргэдийнхээ тоог л нэммээр байна. Манайд өнөөдөр 17 яам хэрэггүй, 10 л байхад болно. МАН-ын арав гаруй жил явуулсан төсвийн тогтолцоог АН нэг жил тэр эрчээр нь явууллаа. 2014 оны төсөв ч тэр эрчээрээ явчих гээд байна. Одоо үүнийг зогсоох хэрэгтэй.

-Засгийн газар төсвийн зардлыг буруулах бодлого барьж байгаа. Гэсэн хэдий ч УИХ-ын гишүүд хэлэлцэх үедээ нэг, нэг төсөл нэмсээр зардал нэмэгдүүлдэг. Ирэх оны төсвийг энэ маягаар хэлэлцэх юм биш биз. Ажлын хэсгүүд үүн дээр ямар байр суурьтай байгаа вэ?

-Он дамжин үнэ нь нэмэгдэн орж ирж байгаа төслүүдийг хасъя гэж ярьсан. Улсын хэмжээнд баригдах сургууль, цэцэрлэгүүд нэг л зургаар адилхан загвартай байх ёстой гэсэн бодлого баримталж байгаа. Ингэсэн тохиолдолд төсөв нэлээд хэмжээгээр хэмнэгдэнэ.

Авлигажсан төсвөөрөө дамжуулан авлигын социализм байгуулах гэж байгаа юм шиг явж ирсэн тогтолцоог өөрчлөх цаг болсон.

Гэхдээ сургууль, сурагчдын дотуур байр, цэцэрлэг, эмнэлэг бүрийн төсөвт өртөг адилхан байна гэсэн үг биш. Хаана байрлаж байгаагаасаа шалтгаалаад өөр өөр байна. Яагаад гэвэл, барилгын материалын тээвэрлэлт зэргээсээ хамаарч өөр өөр байх юм.

-Ерөнхий сайд тансаглалыг тэвчих зардал болгоно гэж яриад байгаа. Ажлын хэсэг тэвчих зардлуудад юуг багтааж байгаа вэ?

-Үр ашиггүй томилолт, хувийн хэвшил хийх боломжтой асуудал зэргийг төсвийн төслөөс хасах саналтай байгаа. Хувийн хэвшлийнхэнд тодорхой үүрэг өгөөд хариуцлагыг сайжруулахгүй бол тэд хийх ажилгүй болоод ч тэрүү загас барих зэргээр ан хийх, морь уралдуулах, нисдэг тэргээр зугаалж, түүнийгээ унагадаг болчихоод байна. Уг нь бизнесмен гэдэг чинь завгүй (busy) гэдэг англи үгнээс гаралтай нэр шүү дээ.

-Засгийн газар төсвийн төслийг боловсруулахдаа ам.долларын ханш, экспортын түүхий эдийн ханш зэргийг хэтэрхий өөдрөгөөр төсөөлснөөс болоод төсөвт тодотгол хийх болдог. Ирэх оны төсвийн төслийн тодорхой заалтуудыг өөрчлөх асуудал хөндөгдөж байгаа юу?

-Ажлын хэсгийн үзэж байгаар хэд хэдэн зүйл дээр анхаарах хэрэгтэй. Тухайлбал, ам.долларыг 1384 байна гэж оруулж ирсэн нь хэр зэрэг бодитой тоо вэ. 1700 гараад явчихсан ам.долларын ханш 1384 болтлоо буух төлөв ажиглагдахгүй байна. 300-400 төгрөгөөр бууна гэж хүлээх хэрэггүй.

Төсөвт хатуу тусгадаг тоон үзүүлэлтээ сайн бодож төлөвлөхгүй бол энэ жилийнх шиг эхний зургаан сар өнгөрөөд л тодотгол хийх асуудал хөндөгдөж мэднэ. Нөгөөтэйгүүр том, том тоотой төсөв оруулж ирээд батлуулчихаад хэрэгжүүлж чадахгүй байна шүү дээ.

Төсвийн хуулиа хэрэгжүүлж чадсангүй гээд Засгийн газар болон гишүүд нь хариуцлага хүлээдэг бол хамаа алга. Өөрсдийнх нь оруулж ирсэн бүх үзүүлэлтээр нь батлаад өгнө. Гэтэл хэрэгжүүлж чадахгүй байна шүү дээ. Ер нь цаашдаа төсвийн хуулиа хэрэгжүүлж чадаагүй бол сайд нар огцордог тогтолцоонд шилжих ёстой.

Д.Ганбат: Төсвийн хууль хэрэгжүүлж чадаагүй сайд огцордог болох ёстой